Βιοποικιλότητα

Βιοποικιλότητα

Βασικά μηνύματα

• Η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η δράση για το κλίμα είναι άρρηκτα συνδεδεμένες: Η βιοποικιλότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του κλίματος, αλλά ταυτόχρονα η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλα τα είδη και τους οικοτόπους τους. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τη δυναμική των οικοσυστημάτων και την καταλληλότητα των οικοτόπων για τη βιοποικιλότητα.
• Οι προσεγγίσεις που βασίζονται στο οικοσύστημα μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της ευπάθειας της βιοποικιλότητας, ενώ οι οικονομικοί τομείς των οικοσυστημάτων μπορούν να αναγνωρίσουν και να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή υιοθετώντας μια οικοσυστημική προσέγγιση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω, για τη διαχείριση οικοτόπων και ειδών, μέτρων προσαρμογής στη χρήση γης και διαχείρισης των υδάτων, τα οποία ενισχύουν τις οικολογικές υποδομές και αυξάνουν την ευρωστία των τοπικών πληθυσμών και οικοτόπων.
• Το πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, των οδηγιών για τα πτηνά και τους οικοτόπους, του δικτύου Natura 2000, της στρατηγικής για τις πράσινες υποδομές και του κανονισμού της ΕΕ για τα χωροκατακτητικά είδη, προβλέπει σχετικά μέτρα στο πλαίσιο τομεακών πολιτικών (π.χ. Κοινή Γεωργική Πολιτική και Κοινή Αλιευτική Πολιτική). Πραγματοποιούνται σημαντικές επενδύσεις στην ανάπτυξη της γνώσης για τη στήριξη της βιοποικιλότητας και την αποκατάσταση ή διατήρηση υγιών και οικοσυστημάτων.

Επιπτώσεις και τρωτά σημεία

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες που καθορίζουν τις συνθήκες ανάπτυξης των φυτών, τη δομή και τη σύνθεση της βλάστησης, καθώς και την κατανομή και την αφθονία των ειδών και των αλληλεπιδράσεών τους. Τα ενδιαιτήματα μπορεί να αλλάξουν ή να εξαφανιστούν και οι πληθυσμοί των ειδών μπορεί να απομονωθούν όλο και περισσότερο ή να καταστούν ευάλωτοι στην εξαφάνιση. Επιπλέον, τα χωροκατακτητικά είδη και οι νέες ασθένειες ενδέχεται να διαβρώσουν περαιτέρω την αυτόχθονη βιοποικιλότητα. Ακόμη και τα αυτόχθονα παράσιτα μπορεί να γίνουν μια μεγαλύτερη απειλή με ηπιότερους χειμώνες ή αλλαγές στη διάρκεια των εποχών.

Η διατήρηση και η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων, για παράδειγμα με την αποκατάσταση τυρφώνων ή φυσικών συνθηκών στις λεκάνες απορροής ποταμών, δεν είναι μόνο επωφελής για την ίδια τη βιοποικιλότητα, αλλά και καθοριστικής σημασίας για τη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην κοινωνία (π.χ. πλημμύρες).

Πλαίσιο πολιτικής

Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030, η οποία εγκρίθηκε το 2020 στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, θέτει τη βιοποικιλότητα της ΕΕ σε τροχιά ανάκαμψης, αναγνωρίζοντας ότι η απώλεια βιοποικιλότητας και οι κλιματικές κρίσεις είναι αλληλένδετες και απαιτούν συντονισμένη δράση. Οι διασυνδέσεις αυτές αναγνωρίζονται επίσης έντονα στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή, μια άλλη ουσιαστική συνιστώσα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας μέσω της κλιμάκωσης των λύσεων που βασίζονται στη φύση. Οι λύσεις που βασίζονται στη φύση θεωρούνται βασικός μηχανισμός για την αντιμετώπιση της διττής κρίσης της απώλειας βιοποικιλότητας και της κλιματικής αλλαγής, καθώς και για τις δυνατότητες παροχής οφελών στη φύση, την κοινωνία και την οικονομία.

Η πολιτική της ΕΕ αναγνωρίζει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν τα στοιχεία του πράσινου και του μπλε τοπίου στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, με το δίκτυο Natura 2000, το οποίο θεσπίστηκε βάσει των οδηγιών της ΕΕ για τα πτηνά και τους οικοτόπους, να αποτελεί μοναδική ραχοκοκαλιά προστατευόμενων περιοχών. Το 2013 αναπτύχθηκανκατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής στη διαχείριση των τόπων Natura 2000 προκειμένου να διευκολυνθεί η διαχείριση των τόπων και η λήψη αποφάσεων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Οι κατευθυντήριες γραμμές προσδιορίζουν την ανάγκη μετάβασης από τη σκοπιά της στατικής διατήρησης σε μια προσέγγιση προσαρμοστικής διαχείρισης, η οποία περιλαμβάνει την εξέταση των πιθανών κλιματικών επιπτώσεων και τον σχεδιασμό των δράσεων διαχείρισης που λαμβάνουν υπόψη τις εν λόγω επιπτώσεις.

Στις 22 Ιουνίου 2022 η Επιτροπή ενέκρινε την πρόταση για τον νομικά δεσμευτικό νόμο για την αποκατάσταση της φύσης. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων, των οικοτόπων και των ειδών έναντι των απειλών από την κλιματική αλλαγή, η συμβολή στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν ως βασική λύση που βασίζεται στη φύση.

Η στρατηγική της ΕΕ για τις πράσινες υποδομές παραπέμπει άμεσα στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μέσω δράσεων για πράσινες υποδομές, προσεγγίσεων με βάση το οικοσύστημα για την ενθάρρυνση της προσαρμογής και της μείωσης του κινδύνου καταστροφών. Η έννοια της Πράσινης Υποδομής περιγράφει τα οικολογικά δίκτυα στο ευρύτερο πλαίσιό τους (πέρα από τις προστατευόμενες περιοχές) και τονίζει τη σημασία της διατήρησης και αποκατάστασης της παροχής οικοσυστημικών αγαθών και υπηρεσιών για την κοινωνία και την αξία των πολυλειτουργικών οικοσυστημάτων. Οι πράσινες υποδομές συμβάλλουν επίσης στη συνοχή του δικτύου Natura 2000 βελτιώνοντας τη διαπερατότητα του τοπίου. Δημιουργεί οικολογικά δίκτυα που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της μελλοντικής οικολογικής ανθεκτικότητας, διότι οι πράσινοι διάδρομοι επιτρέπουν στα είδη να μετατοπίζουν το εύρος τους ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή.

Τα χωροκατακτητικά ξένα είδη αποτελούν μία από τις κύριες απειλές για τη βιοποικιλότητα και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες, ιδίως σε γεωγραφικά και εξελικτικά απομονωμένα οικοσυστήματα, όπως τα μικρά νησιά. Μεταξύ άλλων παραγόντων, η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον κίνδυνο κατανομής (νέων) χωροκατακτητικών ειδών, ιδίως θερμόφιλων ειδών. Αυτό εξετάζεται στον κανονισμό της ΕΕ για τα χωροκατακτητικά είδη.

Ιδίως όσον αφορά τις οικοσυστημικές υπηρεσίες, υπάρχουν συνέργειες με άλλους τομείς. Η στρατηγική της ΕΕ «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» συνδέει ρητά την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων με τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Επιπλέον, η οδηγία πλαίσιο για τα ύδατα, η οδηγία -πλαίσιο για τη θαλάσσια στρατηγική, η κοινή γεωργική πολιτική και η κοινή αλιευτική πολιτική έχουν όλες τομεακές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των παράλληλων οφελών που σχετίζονται με τη βιοποικιλότητα και το κλίμα.

Βελτίωση της βάσης γνώσεων

Το κλίμα, η βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα θεωρούνται αλληλεξαρτώμενα στην έκθεση εργασίας II της IPCC για την κλιματική αλλαγή 2022: Επιπτώσεις, προσαρμογή και ευπάθεια. Η βιοποικιλότητα έχει περιορισμένη ικανότητα προσαρμογής στις προβλεπόμενες κλιματικές αλλαγές (όπως προβλέπεται στην ειδική έκθεση της IPCC για την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 °C). Ως εκ τούτου, η στήριξη της ανθεκτικότητας της βιοποικιλότητας στην κλιματική αλλαγή είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της λειτουργίας των οικοσυστημάτων. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μπορούν να μειωθούν αποτελεσματικά μόνο μέσω της διατήρησης (ή της αποκατάστασης) της βιοποικιλότητας στο 30-50 % των χερσαίων γλυκών υδάτων και των ωκεανών. Η διαφύλαξη ή η αποκατάσταση της βιοποικιλότητας δημιουργεί ένα απόθεμα ασφαλείας που μειώνει τις επιπτώσεις και μειώνει την ευπάθεια μας σε ολοένα και πιο ακραία κλιματικά φαινόμενα.

Δρομολογήθηκε συνεργασία μεταξύ της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστήμης-Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες (IPBES) και της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) για την αντιμετώπιση του κοινού θεματολογίου για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Το πρώτο εργαστήριο κατέληξε σε ένα επιστημονικό αποτέλεσμα, το οποίο περιγράφει τις διασυνδέσεις και τα σημεία μόχλευσης στην τρέχουσα διακυβέρνηση και τα κοινωνικοοικολογικά συστήματα που μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση των μετατοπίσεων προς τη μετασχηματιστική διακυβέρνηση για την αντιμετώπιση της σχέσης βιοποικιλότητας-κλιματικής-κοινωνίας.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) δημοσίευσε μια αξιολόγηση βάσει δεικτών της προηγούμενης και της προβλεπόμενης κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της στα οικοσυστήματα και την κοινωνία. Σε άλλη έκθεση του ΕΟΠ, οι λύσεις που βασίζονται στη φύση αναγνωρίζονται ως βασικό μέσο για την κινητοποίηση του κοινού θεματολογίου για τη βιοποικιλότητα και το κλίμα. Η ομάδα ETC Inland Coastal and Marine Waters δημοσίευσε τη «Βιοποικιλότητα στις θάλασσες της Ευρώπης», παρέχοντας μια επισκόπηση της κατάστασης της υδρόβιας βιοποικιλότητας, συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεων και των τάσεων που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών διαθέτει κέντρο γνώσεων για τη βιοποικιλότητα, το οποίο παρέχει την επιστημονική βάση για την ολοκλήρωση των πολιτικών της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής. Τον Ιούλιο του 2021 δημοσιεύθηκε η πρώτη αξιολόγηση οικοσυστημάτων της ΕΕ, υπογραμμίζοντας ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα αυξάνονται. Το BiodiverCities είναι ένα πιλοτικό πρόγραμμα της ΕΕ, το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα, για τη βελτίωση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό της λήψης αποφάσεων όσον αφορά την αστική βιοποικιλότητα, τη φύση εντός και γύρω από τις πόλεις.

Η υπηρεσία Copernicus για την κλιματική αλλαγή (C3S), η οποία υλοποιείται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προβλέψεων για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συλλέγει δεδομένα για την παρακολούθηση του κλίματος και την πρόβλεψη του τρόπου με τον οποίο θα αλλάξει στο μέλλον. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διερευνηθεί ο ακριβής αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής σε διάφορους τομείς, τοπία και οικοσυστήματα.

Ολοκληρωμένα δεδομένα και πληροφορίες σχετικά με τη βιοποικιλότητα στην ΕΕ διατίθενται στο Σύστημα Πληροφοριών για τη Βιοποικιλότητα για την Ευρώπη (BISE), με πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η βιοποικιλότητα επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή.

Στήριξη των επενδύσεων και της χρηματοδότησης

Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) της ΕΕ για την περίοδο 2021-27 ανέρχεται σε 1,21 τρισεκατομμύρια ευρώ, με επιπλέον 807 δισ. EUR από το μέσο ανάκαμψης της ΕΕ επόμενης γενιάς. Το 30 % του προϋπολογισμού αυτού προορίζεται για δραστηριότητες που συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων για το κλίμα.

Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 έχει ως στόχο να αποδεσμεύσει τουλάχιστον 20 δισ. EUR ετησίως για τη φύση και να διασφαλίσει ότι σημαντικό ποσοστό του 30 % του ΠΔΠ που προορίζεται για τη δράση για το κλίμα επενδύεται στη βιοποικιλότητα και σε λύσεις που βασίζονται στη φύση. Αναγνωρίζει την αποκατάσταση των τύπων οικοσυστημάτων που είναι ιδιαίτερα σημαντικές καταβόθρες άνθρακα, όπως τα δάση, οι τυρφώνες, οι χορτολιβαδικές εκτάσεις, οι υγρότοποι, οι μαγκρόβιοι και οι λειμώνες θαλάσσιων βοσκοτόπων, και αναγνωρίζει επίσης τον ρόλο της αποκατάστασης των εδαφών στο πλαίσιο αυτό. Επιτρέπει τη δημιουργία ενός συνεκτικού διευρωπαϊκού δικτύου για τη φύση στο πλαίσιο του πυλώνα προστασίας του, ώστε να καταστεί δυνατή η μετανάστευση ειδών και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Τα βασικά μέσα της ΕΕ που είναι διαθέσιμα για τη στήριξη της προσαρμογής είναι τα εξής:

• Πρόγραμμα LIFE ·
• Το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη»: η πιο σημαντική για τη βιοποικιλότητα και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι η ομάδα 6 για τα τρόφιμα, τη βιοοικονομία, τους φυσικούς πόρους, τη γεωργία και το περιβάλλον.

Η έρευνα για τη βιοποικιλότητα και την προσαρμογή υποστηρίζεται επίσης μέσω του δικτύου BiodivERsA ERA-Net, το οποίο συντονίζει τα εθνικά ερευνητικά προγράμματα για τη βιοποικιλότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Επί του παρόντος, η κύρια κινητήρια δύναμη των καταγεγραμμένων δαπανών για τη βιοποικιλότητα στον προϋπολογισμό της ΕΕ είναι στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, και αυτό αναμένεται να συνεχιστεί. Σημαντικές δαπάνες πραγματοποιούνται επίσης στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Κοινωνικού Ταμείου και του Ταμείου Συνοχής. Μια ολοκληρωμένη επισκόπηση διατίθεται στη σελίδα «Χρηματοδότηση από την ΕΕ για τα μέτρα προσαρμογής».

MRE προσαρμογής

Τα βασικά πορίσματα της έκθεσης για την κατάσταση της φύσης του ΕΟΧ από το 2020 περιλαμβάνουν επιβεβαίωση ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί αυξανόμενη απειλή για τη βιοποικιλότητα και ότι οι γεωργικές δραστηριότητες, η εγκατάλειψη της γης και η ρύπανση αποτελούν σημαντικές πιέσεις για τους οικοτόπους και τα είδη. Για να κατανοήσει τις αλλαγές στη βιοποικιλότητα της Ευρώπης με την πάροδο του χρόνου, η Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζεται σε δεδομένα που συλλέγονται και υποβάλλονται με συνεπή και συγκρίσιμο τρόπο. Κάθε έξι χρόνια, τα κράτη μέλη της ΕΕ υποχρεούνται να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με το μέγεθος και τις τάσεις των πληθυσμών πτηνών (άρθρο 12 της οδηγίας για τα πτηνά) και σχετικά με την κατάσταση διατήρησης και τις τάσεις των στοχευόμενων οικοτόπων και ειδών (άρθρο 17 της οδηγίας για τους οικοτόπους) εντός των ευρωπαϊκών εδαφών τους. Για να εξεταστούν οι συνέργειες και οι συμβιβασμοί μεταξύ της προστασίας της βιοποικιλότητας και του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν, η οργάνωση της IPBES (διακυβερνητική πλατφόρμα επιστημονικής πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων) και η IPCC φιλοξένησαν εργαστήριο το 2021. Πρόκειται για επιστημονική έκθεση που εκπονήθηκε στο πλαίσιο των σημαντικών διεθνών συμφωνιών, συμπεριλαμβανομένης της συμφωνίας του Παρισιού, και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Το εργαστήριο αυτό διερεύνησε την αλληλεπίδραση μεταξύ κλίματος και βιοποικιλότητας, από τις τρέχουσες τάσεις έως το ρόλο και την εφαρμογή λύσεων που βασίζονται στη φύση και τη βιώσιμη ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας.