Ενέργεια

Βασικά μηνύματα

• Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τον ενεργειακό τομέα όσον αφορά την παραγωγή ενέργειας (μη ανανεώσιμη και ανανεώσιμη) και τις συνθήκες εφοδιασμού. Στους κινδύνους περιλαμβάνονται τα μειωμένα ποσοστά απόδοσης όλων των τύπων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, καθώς και οι ζημίες στις ενεργειακές υποδομές που προκαλούνται από ακραία φαινόμενα. Η ανθεκτικότητα του ενεργειακού τομέα στην κλιματική αλλαγή είναι καίριας σημασίας για τη δράση της ΕΕ για το κλίμα, κυρίως λόγω του ρόλου της στον μετριασμό ως μίας από τις κύριες πηγές ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
• Ο «ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα» και η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % θα οδηγήσουν σε σημαντική απαλλαγή του ενεργειακού τομέα της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές. Μολονότι δεν έχουν ακόμη προταθεί ειδικές δράσεις στη νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή, οι εν λόγω πολιτικές για το κλίμα είναι πιθανό να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις επιλογές προσαρμογής του τομέα. Με βάση τις πληροφορίες και τις κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή και των εγγράφων της πολιτικής συνοχής, η Ευρώπη προτίθεται να επενδύσει ειδικά σε υποδομές ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή, ιδίως για τη δημιουργία υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
• Ενώ το Κοινό Κέντρο Ερευνών παρείχε μελέτες μοντελοποίησης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας, και ευκαιρίες προσαρμογής για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα και ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης τώρα και στο μέλλον, όπου αναλύθηκαν από τον ΕΟΠ, διάφορα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα έρευνας και καινοτομίας προτείνουν λύσεις για την ενσωμάτωση της προσαρμογής σε αυτόν τον βασικό τομέα πολιτικής της ΕΕ.

Επιπτώσεις, τρωτά σημεία και κίνδυνοι

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το ενεργειακό σύστημα με πολλαπλούς τρόπους, από αλλαγές στις εποχιακές και ετήσιες απαιτήσεις θέρμανσης και ψύξης έως κινδύνους και ευκαιρίες για παραγωγή και διανομή ενέργειας. Οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν μειώσεις στα ποσοστά απόδοσης των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, περιορισμούς του νερού ψύξης και του νερού για υδροηλεκτρικούς σταθμούς. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή μπορεί να βλάψει τις ενεργειακές υποδομές λόγω ακραίων φαινομένων, συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων και εσωτερικών πλημμυρών, των καταιγίδων και των δασικών πυρκαγιών.

Η ευρωπαϊκή εκτίμηση κλιματικού κινδύνου προσδιόρισε τον κίνδυνο διακοπής της ενέργειας λόγω της θερμότητας και της ξηρασίας που επηρεάζει την προσφορά και τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας ως το πλέον επείγον προς αντιμετώπιση, με τη Νότια Ευρώπη να αποτελεί περιοχή υποδοχής και ταυτοποίησης. Η αξιολόγηση καταλήγει επίσης στο συμπέρασμα ότι οι κίνδυνοι για τον ενεργειακό εφοδιασμό μπορούν να κλιμακωθούν σε όλους τους κοινωνικούς τομείς και δραστηριότητες, απειλώντας την ασφάλεια, την οικονομική ευημερία και την ανθρώπινη υγεία.

Ο τομέας της ενέργειας δεν είναι μόνο επιρρεπής σε σημαντικά τρωτά σημεία που σχετίζονται με το κλίμα: είναι καίριας σημασίας για τη δράση της ΕΕ για το κλίμα, κυρίως λόγω του ρόλου της στον μετριασμό ως μία από τις κύριες πηγές ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεδομένου αυτού του διττού ρόλου, η ενσωμάτωση της προσαρμογής σε αυτόν τον τομέα φαίνεται υψίστης σημασίας και αυτό εξετάζεται δεόντως στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή του 2021.

Πλαίσιο πολιτικής

Οι στρατηγικές κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον ενεργειακό τομέα καθορίζονται στο πλαίσιο του 2030 για το κλίμα και την ενέργεια, καθώς και στην Ενεργειακή Ένωση. Τον Ιούνιο του 2021, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε τον νέο ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα. Θέτει σε νομοθεσία τον στόχο μιας κλιματικά ουδέτερης Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2050, καθιστώντας τον τελικό στόχο νομική δεσμευτική απαίτηση για πρώτη φορά. Η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % περιλαμβάνει προτάσεις πολιτικής που καθορίζουν την πορεία προς τη φιλοδοξία της ΕΕ να εκπληρώσει τη συμβολή της στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού. Είναι η πρόταση της Επιτροπής για τα νομοθετικά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων που συμφωνήθηκαν στον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα. Προτείνει επίσης λύσεις για τον ενεργειακό τομέα, οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν με ανθεκτικό στην κλιματική αλλαγή τρόπο.

Στις 18 Μαΐου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε σχέδιο για την ελαχιστοποίηση της εξάρτησης της Ευρώπης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, το οποίο συμβάλλει επίσης στη διατήρηση της πορείας της ΕΕ προς την επίτευξη ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα. Το σχέδιο βασίζεται σε τρεις πυλώνες: διατήρηση της ενέργειας· διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού· και ταχεία υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων σε όλους τους τομείς με την επιτάχυνση της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας. Το σχέδιο προβλέπει σημαντικές επενδύσεις στην ασφάλεια του εφοδιασμού με φυσικό αέριο και των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας και στη δημιουργία μιας ραχοκοκαλιάς υδρογόνου σε επίπεδο ΕΕ. Το σχέδιο έχει επιπτώσεις στην προσαρμογή στον ενεργειακό τομέα της ΕΕ, δεδομένου ότι η υλοποίηση των τριών πυλώνων θα μπορούσε να μειώσει τους κινδύνους που ενέχουν οι κλιματικές επιπτώσεις τόσο όσον αφορά τις ενεργειακές υποδομές εκτός της ΕΕ όσο και τη συνολική έκθεση του ενεργειακού τομέα της ΕΕ στον κλιματικό κίνδυνο.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία του 2020 θα οδηγήσει σε σημαντική απαλλαγή του ενεργειακού τομέα της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές. Ενώ αυτό είναι πιθανό να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις επιλογές προσαρμογής του τομέα, η νέα στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή δεν περιλαμβάνει ειδικό τμήμα για τον ενεργειακό τομέα, αλλά περιλαμβάνει αρκετές σχετικές συστάσεις. Η εστίαση στις ξηρασίες, για παράδειγμα, περιλαμβάνει δράσεις προσαρμογής της διαχείρισης των υδάτων για τη λειτουργία υδροηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Η στρατηγική προσαρμογής συνιστά την ενσωμάτωση της στρατηγικής προσαρμογής στις διαδικασίες παρακολούθησης που απαιτούνται από τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα · και τονίζει τον ρόλο της αποδοτικής χρήσης του νερού στο πλαίσιο των κανονισμών για την ενεργειακή επισήμανση και την παραγωγή ενέργειας.

Ο τομέας της ενέργειας σχετίζεται έμμεσα με άλλες δράσεις της στρατηγικής. Πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την εξέταση της ολοκλήρωσης με άλλες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ιδίως με το κύμα ανακαινίσεων, το οποίο ασχολείται εκτενώς με τη χρήση ενέργειας στο δομημένο περιβάλλον, με τα σχέδια δράσης για την κυκλική οικονομία και τη μηδενική ρύπανση, και με τη στρατηγική για την έξυπνη και βιώσιμη κινητικότητα, λόγω του ρόλου που διαδραματίζει η ενέργεια στη μεταποίηση και τις μεταφορές. Ομοίως, η ανάγκη για ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή των νέων επενδύσεων που αναφέρονται στη στρατηγική ισχύει για όλες τις ενεργειακές υποδομές.

Τέλος, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε διασυνοριακό επίπεδο που αναφέρονται στη στρατηγική αφορούν τη λειτουργία των διεθνών αγορών ενέργειας και τον ενεργειακό εφοδιασμό της ΕΕ. Η διακοπή των λιμενικών υποδομών έχει σημασία για τη μεταφορά ενεργειακών καυσίμων, οι συγκρούσεις που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν σημασία για την ενεργειακή ασφάλεια, και οι αλλαγές στις πολικές περιοχές που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή έχουν σημασία όσον αφορά τις νέες οδούς εφοδιασμού, καθώς και την απόψυξη των πάγων που ενδέχεται να απειλήσουν τους τόπους εξόρυξης ορυκτών καυσίμων και τους αγωγούς στο Artic.

Μπορούν να αναμένονται επιπτώσεις στην προσαρμογή που προκύπτουν από την εξαγγελθείσα αναθεώρηση του κανονιστικού πλαισίου για τις ενεργειακές υποδομές, συμπεριλαμβανομένου του κανονισμού ΔΕΔ-Ε, ώστε να διασφαλιστεί η συνοχή με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας.

Όσον αφορά το κανονιστικό πλαίσιο για την ευπάθεια των υποδομών ενέργειας ζωτικής σημασίας σε μείζονες απειλές, η οδηγία του 2008 για τις ευρωπαϊκές υποδομές ζωτικής σημασίας (ΕΠΠ) απαιτούσε από τα κράτη μέλη της ΕΕ να προστατεύουν τις υποδομές «των ζωτικών κοινωνικών λειτουργιών» από όλους τους κινδύνους και τις απειλές, αλλά δεν ανέφερε ειδικά εκείνους που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή. Για να ληφθεί υπόψη η αύξηση της συνδεσιμότητας, της αλληλεξάρτησης και της διασυνοριακής λειτουργίας υποδομών ζωτικής σημασίας, η οδηγία για την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων (οδηγία CER) αντικατέστησε στις αρχές του 2023 την οδηγία ΕΠΠ. Το βασικό σκεπτικό αυτής της νέας οδηγίας είναι ότι σε έναν πολύπλοκο και αλληλένδετο κόσμο, η προστασία μόνο των περιουσιακών στοιχείων κρίθηκε ανεπαρκής για την πρόληψη διαταραχών και αλυσιδωτών επιπτώσεων. Η οδηγία CER προστατεύει τις ζωτικές κοινωνικές λειτουργίες της ΕΕ ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των κρίσιμων οντοτήτων που παρέχουν βασικές υπηρεσίες. Η κλιματική αλλαγή αναφέρεται ρητά ως παράγοντας που αυξάνει τη συχνότητα και το μέγεθος των ακραίων καιρικών φαινομένων και, ως εκ τούτου, τον φυσικό κίνδυνο για τις υποδομές ζωτικής σημασίας, και τα κράτη μέλη υποχρεούνται να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα που είναι αναγκαία για την «πρόληψη συμβάντων, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τη μείωση του κινδύνου καταστροφών και τα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή». Οι ενεργειακές υποδομές για την ηλεκτρική ενέργεια, την τηλεθέρμανση και τηλεψύξη, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και το υδρογόνο περιλαμβάνονται ρητά στους στόχους των μέτρων πρόληψης που πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή δυνάμει της παρούσας οδηγίας.

Βελτίωση της βάσης γνώσεων

Η ευρωπαϊκή αξιολόγηση κλιματικού κινδύνου 2024 παρέχει ολοκληρωμένη αξιολόγηση των σημαντικότερων κλιματικών κινδύνων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα και στο μέλλον. Εντοπίζει 36 σημαντικούς κλιματικούς κινδύνους που απειλούν την ενεργειακή και επισιτιστική μας ασφάλεια, τα οικοσυστήματα, τις υποδομές, τους υδάτινους πόρους, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα και την υγεία των ανθρώπων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον κίνδυνο για τον ενεργειακό τομέα.

Έκθεση της IPCC AR6 της ομάδας εργασίας ΙΙ για την κλιματική αλλαγή 2022: Ο αντίκτυπος, η προσαρμογή και η ευπάθεια καλύπτουν τα τρωτά σημεία και τις επιλογές προσαρμογής για τον ενεργειακό τομέα στο πλαίσιο διαφόρων κεφαλαίων. Επιπλέον, τα ενεργειακά συστήματα είναι μία από τις τέσσερις βασικές μεταβάσεις του συστήματος γύρω από τις οποίες οργανώνεται ο προσδιορισμός προσαρμοστικών απαντήσεων σε αντιπροσωπευτικούς βασικούς κινδύνους στην έκθεση. Για την αντιμετώπιση των κινδύνων που ενέχουν οι βασικές ενεργειακές υποδομές και δίκτυα, η έκθεση συνιστά τη μετάβαση των ενεργειακών συστημάτων σε πιο βιώσιμες διαμορφώσεις, καθιστώντας τα πιο ανθεκτικά και αυξάνοντας την αξιοπιστία του ενεργειακού εφοδιασμού και την αποδοτικότητα της χρήσης νερού στον εν λόγω τομέα. Η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας με την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της διαχείρισης της ζήτησης θεωρείται επίσης χρήσιμη. Η υδροηλεκτρική και η θερμική παραγωγή μπορούν να προσαρμόσουν τη σταδιακή προσαρμογή σε μέτριες (έως 2 °C) αυξήσεις της θερμοκρασίας· μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, θα χρειαστούν περαιτέρω συστημικές δράσεις (με παράλληλα οφέλη μετριασμού).

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) έχει παράσχει σχετικές πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι επαυξητικοί κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής όσον αφορά τα ενεργειακά συστήματα για αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 °C και 2 °C αξιολογήθηκαν στην ειδική έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) σχετικά με την υπερθέρμανση του πλανήτη κατά 1,5 °C. Η υπηρεσία Copernicus για την κλιματική αλλαγή εγκαινιάζει επίσης μια επιχειρησιακή υπηρεσία για τον ενεργειακό τομέα που θα χρησιμοποιείται στις αποφάσεις διαχείρισης.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) έχει εκπονήσει μελέτες μοντελοποίησης για την αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ενέργειας. Το ΚΚΕρ εξέδωσε επίσης το 2023»· μια έκθεση με τίτλο «Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις ενεργειακές υποδομές ζωτικής σημασίας που σχετίζονται με την άμυνα», η οποία εξετάζει τις επιπτώσεις για το ευρωπαϊκό αμυντικό σύστημα των τρωτών σημείων που θέτει η κλιματική αλλαγή στην ενεργειακή ασφάλεια εν γένει και στη βιωσιμότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας και άμυνας ειδικότερα, ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή θεωρείται «πολλαπλασιαστής απειλών» στο πλαίσιο της διεθνούς ασφάλειας.

Ο ΕΟΠ δημοσίευσε το 2019 την έκθεση για την προσαρμογή στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες για το ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα, η οποία αναλύει τις ανάγκες για προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή στο ενεργειακό σύστημα της Ευρώπης τώρα και στο μέλλον.

Η επιχειρησιακή υπηρεσία ενέργειας του Copernicus για τις υπηρεσίες κλιματικής αλλαγής (C3S) αποσκοπεί στην παροχή βασικών πληροφοριών για δείκτες που σχετίζονται με το κλίμα και αφορούν τον ευρωπαϊκό ενεργειακό τομέα.

Στο πλαίσιο του έβδομου προγράμματος-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη (ΠΠ7) χρηματοδοτήθηκαν διάφορα ερευνητικά έργα που καλύπτουν την ανθεκτικότητα του ενεργειακού τομέα. Σε αυτά περιλαμβάνονται το έργο «ToPDAd» (Υποστηριζόμενη από εργαλεία ανάπτυξη πολιτικής για την περιφερειακή προσαρμογή), το οποίο παρέχει, μεταξύ άλλων, πληροφορίες σχετικά με τις εκτιμήσεις επιπτώσεων και τρωτότητας, καθώς και τις στρατηγικές προσαρμογής για τον ενεργειακό τομέα, και το EUPORIAS, το οποίο παρέχει γνώσεις σχετικά με τη μελλοντική μεταβλητότητα του κλίματος για την επίτευξη οικονομικά αποδοτικών λύσεων για τη μελλοντική λειτουργία του ενεργειακού δικτύου.

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή αποτέλεσε επίσης το επίκεντρο του χρηματοδοτικού προγράμματος της ΕΕ «Ορίζων 2020» για την έρευνα και την καινοτομία, π.χ. η ανθεκτικότητα υποδομών ζωτικής σημασίας, όπως τα ευφυή δίκτυα, ενώ το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για την προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας περιλαμβάνει επίσης φυσικούς κινδύνους, η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί ακόμη μέρος του εν λόγω προγράμματος. Έχουν αναπτυχθεί μεθοδολογίες προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος χρήσης των πολιτικών για τις υφιστάμενες υποδομές στην Ευρώπη κατά τρόπο που να στηρίζει την ανθεκτικότητα των υποδομών. Το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» χρηματοδοτεί έργα που αφορούν την προσαρμογή στον τομέα της ενέργειας, όπως το έργο RESIN και το έργο EU-CIRCLE. Το έργο RESIN βοηθά τις πόλεις να αναπτύξουν ισχυρές στρατηγικές προσαρμογής στις πιο κρίσιμες υποδομές τους. Το έργο EU-Circle αναπτύσσει ένα πανενωσιακό πλαίσιο για τη στήριξη ζωτικών υποδομών που θα είναι προετοιμασμένες για φυσικούς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής. Συνέχιση του προγράμματος «Ορίζων 2020» είναι το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» για την περίοδο 2021-2027, με συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δισ. EUR.

Άλλες συναφείς δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ είναι το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (EIT) κοινότητες γνώσης και καινοτομίας Innoenergy και η ΚΓΚ για το κλίμα.

Στήριξη των επενδύσεων και της χρηματοδότησης

Η χρηματοδότηση της ΕΕ για την προσαρμογή υποστηρίζεται από το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027, το οποίο διασφαλίζει ότι οι δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή έχουν ενσωματωθεί σε όλα τα μεγάλα προγράμματα δαπανών της ΕΕ Παραδείγματα είναι το πρόγραμμα LIFE · Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.

Η ευρωπαϊκή πολιτική συνοχής, η οποία παρέχει κονδύλια στα κράτη μέλη για την ανάπτυξη νέων έργων υποδομής, όπως για παράδειγμα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, ενθαρρύνει την αξιολόγηση της ανθεκτικότητας αυτών των έργων στην κλιματική αλλαγή. Με βάση τις πληροφορίες και τις κατευθυντήριες γραμμές της στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή και των εγγράφων της πολιτικής συνοχής, η Ευρώπη προτίθεται να επενδύσει συγκεκριμένα σε «μια πιο πράσινη μετάβαση με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα προς μια οικονομία μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» (ρυθμότητα πολιτικής συνοχής 2) και αυτό έχει σημασία για τις υποδομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Μια ολοκληρωμένη επισκόπηση διατίθεται στη σελίδα «Χρηματοδότηση από την ΕΕ για τα μέτρα προσαρμογής».