Προσαρμογή στους τομείς πολιτικής της ΕΕ

Η κλιματική αλλαγή έχει πολύπλοκες επιπτώσεις στις βιοφυσικές διεργασίες που στηρίζουν τα γεωργικά συστήματα, με αρνητικές και θετικές συνέπειες σε διάφορες περιφέρειες της ΕΕ. Η αύξηση της ατμοσφαιρικής συγκέντρωσης CO2, οι υψηλότερες θερμοκρασίες, οι αλλαγές στα πρότυπα βροχόπτωσης και η συχνότητα ακραίων φαινομένων επηρεάζουν τόσο το φυσικό περιβάλλον όσο και την ποσότητα, την ποιότητα και τη σταθερότητα της παραγωγής τροφίμων. Οι κλιματικές διακυμάνσεις επηρεάζουν τους υδάτινους πόρους, τα εδάφη, τα παράσιτα και τις ασθένειες, οδηγώντας σε σημαντικές αλλαγές στη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Τα κτίρια μπορεί να είναι ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή. Στο μέλλον μπορεί να υπάρξει αύξηση του κινδύνου κατάρρευσης, φθίνουσας κατάστασης και σημαντικής απώλειας αξίας ως αποτέλεσμα περισσότερων καταιγίδων, ζημιών από χιόνι ή καθίζηση, καταπάτησης νερού, επιδείνωσης του κλίματος εσωτερικών χώρων και μειωμένης διάρκειας ζωής των κτιρίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ως στόχο να αυξήσει την ανθεκτικότητα των υποδομών στην κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων. Τα νέα και τα υφιστάμενα κτίρια πρέπει να αξιολογηθούν ως προς την ανθεκτικότητα στους τρέχοντες κινδύνους και τις μελλοντικές κλιματικές αλλαγές και να προγραμματιστούν ή να αναβαθμιστούν αναλόγως. Μια βασική πολιτική που χρησιμοποιείται για τη στήριξη της ανθεκτικότητας των κτιρίων είναι η πολιτική συνοχής (η οποία αναφέρεται επίσης ως περιφερειακή πολιτική).

Τα κτίρια μπορεί να είναι ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή. Στο μέλλον μπορεί να υπάρξει αύξηση του κινδύνου κατάρρευσης, φθίνουσας κατάστασης και σημαντικής απώλειας αξίας ως αποτέλεσμα περισσότερων καταιγίδων, ζημιών από χιόνι ή καθίζηση, καταπάτησης νερού, επιδείνωσης του κλίματος εσωτερικών χώρων και μειωμένης διάρκειας ζωής των κτιρίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ως στόχο να αυξήσει την ανθεκτικότητα των υποδομών στην κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένων των κτιρίων. Τα νέα και τα υφιστάμενα κτίρια πρέπει να αξιολογηθούν ως προς την ανθεκτικότητα στους τρέχοντες κινδύνους και τις μελλοντικές κλιματικές αλλαγές και να προγραμματιστούν ή να αναβαθμιστούν αναλόγως. Μια βασική πολιτική που χρησιμοποιείται για τη στήριξη της ανθεκτικότητας των κτιρίων είναι η πολιτική συνοχής (η οποία αναφέρεται επίσης ως περιφερειακή πολιτική).

Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν δύο βασικούς τύπους κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα: άμεσοι φυσικοί κίνδυνοι και κίνδυνοι μετάβασης που προκύπτουν από την αντίδραση της κοινωνίας στην κλιματική αλλαγή, κυρίως από δράσεις μετριασμού. Η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στις αλυσίδες εφοδιασμού, τη διανομή και τις πωλήσεις με διάφορους τρόπους. Η θερμότητα επηρεάζει αρνητικά την ανθρώπινη υγεία και μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερη απόδοση εργασίας (μειωμένη παραγωγικότητα) ή σε μικρότερο αριθμό ωρών εργασίας (προσφορά εργασίας).

Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας μπορεί να προκαλέσει πλημμύρες, διάβρωση των ακτών και απώλεια παράκτιων συστημάτων χαμηλού υψομέτρου. Θα αυξήσει επίσης τον κίνδυνο καταιγίδων και την πιθανότητα χερσαίας διείσδυσης αλμυρού νερού και ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τα παράκτια οικοσυστήματα. Οι αναμενόμενες αυξήσεις της θερμοκρασίας των υδάτων και η οξίνιση των ωκεανών θα συμβάλουν στην αναδιάρθρωση των παράκτιων οικοσυστημάτων· με επιπτώσεις στην ωκεάνια κυκλοφορία και τη βιογεωχημική ποδηλασία.

Οι επιπτώσεις των καταστροφικών γεγονότων σε αυτή την κληρονομιά συνδυάζονται με την αργή έναρξη των αλλαγών που προκύπτουν από τις διαδικασίες υποβάθμισης. Η συνεχής αύξηση της θερμοκρασίας και οι διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και της υγρασίας ή οι διακυμάνσεις στους κύκλους κατάψυξης προκαλούν υποβάθμιση και καταπόνηση στα υλικά, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη ανάγκη αποκατάστασης και διατήρησης. Η βιολογική αποικοδόμηση που προκαλείται από μικροοργανισμούς, για παράδειγμα, είναι πιο πιθανό να συμβεί.

Τα τελευταία χρόνια, η Ευρώπη έχει βιώσει κάθε είδους φυσικές καταστροφές: σοβαρές πλημμύρες, ξηρασίες και δασικές πυρκαγιές με καταστροφικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων, στην ευρωπαϊκή οικονομία και στο περιβάλλον. Την τελευταία δεκαετία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε διάφορες στρατηγικές και δράσεις για την αντιμετώπιση της μείωσης του κινδύνου καταστροφών, όπως, για παράδειγμα, η οδηγία για τις πλημμύρες και η εφαρμογή της (χρονοδιάγραμμα), η δράση της ΕΕ για τη λειψυδρία και την ξηρασία, η Πράσινη Βίβλος για την ασφάλιση στο πλαίσιο φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών.

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τον τομέα της ενέργειας με πολλαπλούς τρόπους, οι οποίοι κυμαίνονται από αλλαγές στη ζήτηση θέρμανσης και ψύξης· επιπτώσεις στις συνθήκες παροχής ενέργειας — για παράδειγμα μειωμένη διαθεσιμότητα νερού για υδροηλεκτρική ενέργεια κατά τη διάρκεια παρατεταμένων ξηρασιών και μειωμένη διαθεσιμότητα νερού ψύξης που επηρεάζει την απόδοση των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής. Επιπλέον, οι ενεργειακές υποδομές μπορούν να είναι περισσότερο εκτεθειμένες σε ζημίες λόγω της αλλαγής των κλιματικών συνθηκών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιδιώκει γενικά να αυξήσει την ανθεκτικότητα των υποδομών στην κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας, παρέχοντας στρατηγικά πλαίσια.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα τα τελευταία χρόνια έχουν αυξήσει την επείγουσα ανάγκη ενσωμάτωσης της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στους διάφορους τομείς πολιτικής της ΕΕ. Υπάρχουν λίγες ειδικές δραστηριότητες της ΕΕ για την ενσωμάτωση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στις πολιτικές για τον χρηματοπιστωτικό και τον ασφαλιστικό τομέα. Ωστόσο, πολλές ευρωπαϊκές πολιτικές που σχετίζονται με φυσικές καταστροφές (βλ. μείωση του κινδύνου καταστροφών) είναι πολύ σημαντικές για τον χρηματοπιστωτικό και τον ασφαλιστικό τομέα, καθώς μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη σημαντικών απωλειών και οικονομικών καταστροφών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης δεσμευτεί να αυξήσει τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με το κλίμα, διασφαλίζοντας ότι τουλάχιστον το 20 % του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού αφορά δαπάνες σχετικές με το κλίμα.

Ο ταχύς ρυθμός της κλιματικής αλλαγής μπορεί να ξεπεράσει τη φυσική ικανότητα των δασικών οικοσυστημάτων να προσαρμοστούν. Οδηγεί σε αυξημένο κίνδυνο διαταραχών λόγω καταιγίδων, πυρκαγιών, παρασίτων και ασθενειών με επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την παραγωγή των δασών. Θα επηρεαστεί η οικονομική βιωσιμότητα της δασοκομίας, κυρίως στις νότιες περιοχές της Ευρώπης, καθώς και η ικανότητα των δασών να παρέχουν περιβαλλοντικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στη λειτουργία καταβόθρας άνθρακα. Το 2013, η Επιτροπή ενέκρινε μια νέα δασική στρατηγική της ΕΕ, η οποία ανταποκρίνεται στις νέες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα δάση και ο δασικός τομέας.

Η κλιματική αλλαγή θα δημιουργήσει νέους κινδύνους για την υγεία και θα ενισχύσει τα τρέχοντα προβλήματα υγείας. Τόσο οι άμεσες όσο και οι έμμεσες επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων, των φυτών και των ζώων αναμένονται από την κλιματική αλλαγή. Οι άμεσες επιπτώσεις προκύπτουν από αλλαγές στην ένταση και τη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι καύσωνες και οι πλημμύρες. Έμμεσες επιπτώσεις μπορούν να γίνουν αισθητές μέσω αλλαγών στη συχνότητα εμφάνισης ασθενειών που μεταδίδονται από έντομα (δηλ. ασθένειες που προκαλούνται από κουνούπια και κρότωνες), τρωκτικά ή αλλαγές στο νερό, τα τρόφιμα και την ποιότητα του αέρα. Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή συνοδεύεται από έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής.

Οι προκλήσεις που θέτει η κλιματική αλλαγή για τις ΤΠΕ εμπίπτουν σε δύο κύριες κατηγορίες: οξείες εκδηλώσεις και χρόνιες καταπονήσεις. Τα οξεία συμβάντα (τα οποία ονομάζονται επίσης κρίσιμα συμβάντα ή συμβάντα κρίσης) περιλαμβάνουν πλημμύρες (πλημμυρικές, ποτάμιες, παράκτιες), παγοθύελλες, καύσωνες κ.λπ. Οξεία συμβάντα θέτουν σε κίνδυνο τις υποδομές ΤΠΕ καταστρέφοντας ή απενεργοποιώντας τα υλικά περιουσιακά στοιχεία από τα οποία εξαρτώνται. Οι χρόνιες καταπονήσεις προκύπτουν από πιο σταδιακές αλλαγές στους κλιματικούς κανόνες, όπως οι αλλαγές στο εύρος θερμοκρασίας και τα επίπεδα υγρασίας. Ενώ οι επιπτώσεις αυτές είναι λιγότερο πιθανό να έχουν καταστροφικές συνέπειες, θα οδηγήσουν σε αυξημένη υποβάθμιση των περιουσιακών στοιχείων, συχνότερες αποτυχίες και μικρότερη διάρκεια ζωής.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο αποτελεσματικές διαδικασίες για τη διευκόλυνση της τοπικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Οι υφιστάμενες διαδικασίες και εργαλεία που διατίθενται μέσω της διαδικασίας σχεδιασμού των δημοτικών χρήσεων γης στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων σχεδίων, της χωροταξίας και/ή των αδειών ανάπτυξης, συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση των αναπτυξιακών κινδύνων για έναν δήμο από τις προβλεπόμενες επιπτώσεις των αυξημένων πλημμυρών, δασικών πυρκαγιών, κατολισθήσεων και/ή άλλων φυσικών κινδύνων λόγω της αλλαγής του κλίματος.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων θα συμβάλει στην αναδιάρθρωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων με επιπτώσεις στην κυκλοφορία των ωκεανών, τη βιογεωχημική ποδηλασία και τη θαλάσσια βιοποικιλότητα. Η οξίνιση των ωκεανών θα επηρεάσει την ικανότητα ορισμένων ειδών ανθρακικού ασβεστίου (όπως μαλάκια, πλαγκτόν και κοράλλια) να παράγουν τα κελύφη ή τους σκελετούς τους. Ως εκ τούτου, το θερμότερο και πιο όξινο θαλάσσιο νερό θα επηρεάσει αρνητικά την αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια.

Μέχρι το τέλος του αιώνα, προβλέπεται ότι τα ευρωπαϊκά βουνά θα έχουν αλλάξει φυσικά. Οι παγετώνες θα έχουν υποστεί σημαντική μαζική απώλεια, αλλά οι αλλαγές επηρεάζουν επίσης τα χαμηλότερα, μεσαία και πλημμυρικά περιβάλλοντα, επηρεάζοντας έτσι τη διαθεσιμότητα νερού, τη γεωργική παραγωγή, τον τουρισμό και τους τομείς της υγείας. Οι εποχιακές γραμμές χιονιού θα βρεθούν σε υψηλότερα υψόμετρα και οι εποχές χιονιού θα γίνουν μικρότερες. Οι γραμμές των δέντρων θα αυξηθούν και τα πρότυπα των δασών θα αλλάξουν σε χαμηλότερα υψόμετρα.

Δεδομένου ότι ο καιρός και το κλίμα επηρεάζουν αποφασιστικά την ταξιδιωτική περίοδο και την επιλογή των προορισμών διακοπών, η τουριστική βιομηχανία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτούς. Υπάρχει επίσης ισχυρή σύνδεση μεταξύ της φύσης και του τουρισμού, καθώς και μεταξύ της πολιτιστικής κληρονομιάς και του τουρισμού. Ανάλογα με την τοποθεσία και την εποχή του έτους, ο τουρισμός μπορεί να επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά από την κλιματική αλλαγή.

Η ανάγκη προσαρμογής του συστήματος μεταφορών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής έχει επισημανθεί μετά τη Λευκή Βίβλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την προσαρμογή (COM(2009)148). Η προσαρμογή στις μεταφορές αντιμετωπίζεται μέσω ενός συνδυασμού ευρωπαϊκών πολιτικών για τις μεταφορές, την κλιματική αλλαγή και την έρευνα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί βέλτιστες πρακτικές, ενσωματώνοντας την προσαρμογή στα προγράμματα ανάπτυξης υποδομών μεταφορών και παρέχει καθοδήγηση, π.χ. με την ανάπτυξη κατάλληλων προτύπων για τις κατασκευές. Η δράση επικεντρώνεται στις υποδομές μεταφορών, και ιδίως στο διευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών (ΔΕΔ-Μ).

Στην Ευρώπη, σχεδόν το 73 % του πληθυσμού ζει σε αστικές περιοχές και αυτό προβλέπεται να αυξηθεί σε πάνω από 80 % έως το 2050. Η κλιματική αλλαγή είναι πιθανό να επηρεάσει σχεδόν όλες τις συνιστώσες των πόλεων και των κωμοπόλεων — το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία τους. Αυτό δημιουργεί νέες, πολύπλοκες προκλήσεις για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη διαχείριση. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους κόμβους της οικονομικής δραστηριότητας, της κοινωνικής ζωής, του πολιτισμού και της καινοτομίας της Ευρώπης έχουν επιπτώσεις πολύ πέραν των δημοτικών συνόρων τους.

Οι υδάτινοι πόροι επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική αλλαγή και η διαχείριση αυτών των πόρων επηρεάζει την ευπάθεια των οικοσυστημάτων, των κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων και της ανθρώπινης υγείας. Η διαχείριση των υδάτων αναμένεται επίσης να διαδραματίσει ολοένα και πιο κεντρικό ρόλο στην προσαρμογή. Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στη διαθεσιμότητα νερού σε ολόκληρη την Ευρώπη, με την αύξηση της λειψυδρίας και της ξηρασίας κυρίως στη Νότια Ευρώπη και τον αυξανόμενο κίνδυνο πλημμυρών σε όλη την Ευρώπη.