5.4 Πολυεπίπεδος συντονισμός και υποστηρικτικό πλαίσιο διακυβέρνησης

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλα τα επίπεδα κυβερνητικής, διοικητικής και εδαφικής οργάνωσης, από το επίπεδο της ΕΕ και το εθνικό έως το υποεθνικό, το περιφερειακό και το τοπικό/δημοτικό επίπεδο. Ως εκ τούτου, όλα τα επίπεδα πρέπει να σχεδιάζουν και να αναλαμβάνουν προληπτική δράση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους. Ως εκ τούτου, η προσαρμογή αποτελεί τυπικό καθήκον πολυεπίπεδης διακυβέρνησης. Η εφαρμογή της προσαρμογής σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης με συνεκτικό και αποτελεσματικό τρόπο απαιτεί κατάλληλους μηχανισμούς και ρυθμίσεις για πολυεπίπεδο συντονισμό και συνεργασία. Το εθνικό επίπεδο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ευθυγράμμιση των πολιτικών προσαρμογής με το ενωσιακό και το διακρατικό επίπεδο και στη στήριξη των διαδικασιών προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων όλων των σταδίων του κύκλου προσαρμογής. Η κάθετη διακυβέρνηση για την προώθηση της προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα συνεπάγεται την παροχή σαφούς στρατηγικού και νομικού πλαισίου, μηχανισμών χρηματοδότησης και χρηματοδότησης, καθώς και ένα πλαίσιο διευκόλυνσης, διευκόλυνσης και ενδυνάμωσης, συμπεριλαμβανομένης της παροχής πληροφοριών και άλλων μη χρηματικών μορφών στήριξης.

Η στήριξη υψηλότερου επιπέδου για δραστηριότητες προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα αποκτά μεγαλύτερη σημασία όσο περισσότερο προχωρά η εθνική διαδικασία πολιτικής προσαρμογής προς το στάδιο εφαρμογής. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πλήττονται πιο άμεσα σε πιο τοπική κλίμακα, και κυρίως σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο όπου πρέπει να ληφθεί μεγάλο μέρος συγκεκριμένων μέτρων προσαρμογής. Ταυτόχρονα, οι αρχές χαμηλότερου επιπέδου συχνά περιορίζονται σοβαρά από περιορισμένους πόρους και ικανότητες (προϋπολογισμός, προσωπικό, εμπειρογνωσία, επαφές με τα σχετικά δίκτυα φορέων κ.λπ.) και, ως εκ τούτου, χρειάζονται «εκ των άνω βοήθεια». Το Climate-ADAPT προσφέρει το εργαλείο υποστήριξης αστικής προσαρμογής για να καθοδηγήσει τις πόλεις, τις κωμοπόλεις και άλλες τοπικές αρχές μέσω της διαδικασίας προσαρμογής και να τις βοηθήσει να εκπληρώσουν τις απαιτήσεις του Συμφώνου των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια.

Τα υψηλότερα (εθνικά ή υποεθνικά) επίπεδα μπορούν να στηρίξουν τη χάραξη πολιτικής προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα μέσω διαφόρων μηχανισμών και προσπαθειών, συμπεριλαμβανομένων των νομικών απαιτήσεων, των εισροών πολιτικής, της χρηματοδότησης, της ανάπτυξης ικανοτήτων και άλλων μη χρηματικών μέτρων στήριξης. Με τον τρόπο αυτό, είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν οι παράγοντες διευκόλυνσης:

Πλαίσιο υποστηρικτικής διακυβέρνησης και μέτρα μη χρηματικής στήριξης:

Νομικές απαιτήσεις από την κορυφή προς τη βάση: Οι νομικές υποχρεώσεις των αρχών σε χαμηλότερα επίπεδα για την κατάρτιση σχεδίων προσαρμογής μπορούν να αποτελέσουν σημαντική κινητήρια δύναμη, αλλά μέχρι σήμερα υφίστανται μόνο σε μια μειοψηφία ευρωπαϊκών χωρών. Ορισμένες εθνικές στρατηγικές προσαρμογής απαιτούν από τους δήμους να αναπτύξουν τις στρατηγικές τους σε τοπικό επίπεδο, ενώ οι νομικές υποχρεώσεις μπορούν επίσης να απορρέουν από τομεακές πολιτικές, μεταξύ άλλων και σε επίπεδο ΕΕ. Μπορεί επίσης να είναι μια επιλογή να συμπεριληφθεί ρητά η προσαρμογή στα καταστατικά καθήκοντα των δήμων. Σε κάθε περίπτωση, οι απαιτήσεις από την κορυφή προς τη βάση πρέπει να συμβαδίζουν με τη στήριξη για την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος, συμπεριλαμβανομένης της παροχής χρηματοδότησης.
Στοιχεία πολιτικής από υψηλότερα επίπεδα: Ακόμη και αν οι περισσότερες εθνικές στρατηγικές και σχέδια δράσης για την προσαρμογή είναι ήπιες πολιτικές χωρίς νομικά δεσμευτικά αποτελέσματα, παρέχουν μια βάση γνώσεων, ένα πλαίσιο αναφοράς και ένα μοντέλο για χαμηλότερα επίπεδα. Εκπληρώνουν σημαντικές λειτουργίες όσον αφορά την ευαισθητοποίηση, τον καθορισμό της ατζέντας, την επικοινωνία, τα κίνητρα και την ανάπτυξη ικανοτήτων, και παρέχουν νομιμοποίηση στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που επιθυμούν να καταρτίσουν σχέδια προσαρμογής στα δικά τους επίπεδα. Με παρόμοιο τρόπο, η στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή έχει τονίσει την ανάγκη για δράση προσαρμογής σε επίπεδο κρατών μελών.
Παραγωγή και παροχή γνώσεων: Ένας σημαντικός ρόλος των φορέων προσαρμογής υψηλότερου επιπέδου έγκειται στη δημιουργία μιας βάσης γνώσεων για την προσαρμογή και στην παροχή χρήσιμων πόρων γνώσεων και προϊόντων πληροφόρησης σε φορείς προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα. Παραδείγματα περιλαμβάνουν κλιματικά σενάρια, κλιματικές επιπτώσεις, εκτιμήσεις τρωτότητας και κινδύνου, καθώς και εργαλεία υποστήριξης αποφάσεων (εγχειρίδια, καθοδήγηση, βοηθήματα εργασίας κ.λπ.). Οι πόροι αυτοί θα πρέπει να προετοιμάζονται με εξατομικευμένους, προσαρμοσμένους και προσανατολισμένους προς την ομάδα-στόχους τρόπους, να είναι εύκολα κατανοητοί και ευδιάκριτοι, π.χ. με τη χρήση μορφοτύπων απεικόνισης. Η συμμετοχή τοπικών ή περιφερειακών μελών της ομάδας-στόχου στον από κοινού σχεδιασμό των εν λόγω προϊόντων πληροφόρησης ωφελεί τη χρηστικότητα τους.
Μεσιτεία γνώσεων: Οι διαδικτυακές πύλες προσαρμογής, όπως το Climate-ADAPT, οι διακρατικές πλατφόρμες και οι εθνικές πύλες προσαρμογής, παρέχουν ευρεία πρόσβαση σε γνώσεις προσαρμογής με κεντρικούς, συνδυασμένους, διασφαλισμένους και φιλικούς προς τον χρήστη τρόπους. Ειδικά για τους φορείς σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν παρόμοιοι κεντρικοί κόμβοι πληροφόρησης σε υποεθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, με παροχή εξατομικευμένων πληροφοριών σε αυτές τις ειδικές ομάδες-στόχους και παροχή πρόσθετων προσωπικών συμβουλών.
Συμβουλευτικές υπηρεσίες: Η εξατομικευμένη μεσιτεία γνώσεων πρόσωπο με πρόσωπο σε διαδραστικές ρυθμίσεις είναι πιο αποτελεσματική από την από πάνω προς τα κάτω, μονοκατευθυντική παροχή πληροφοριών μόνο. Ορισμένες χώρες προσφέρουν συμβουλευτικές υπηρεσίες προσαρμογής για τους δήμους, δηλαδή ειδικευμένο προσωπικό που συμβουλεύει τοπικές δραστηριότητες προσαρμογής κατά τη διάρκεια επιτόπιων επισκέψεων.
Προγράμματα κατάρτισης για περιφερειακούς και τοπικούς φορείς: Η διοργάνωση μαθημάτων κατάρτισης και μορφότυπων μάθησης μεταξύ ομοτίμων σχετικά με την προσαρμογή με στόχο την προσαρμογή με στόχο τους τοπικούς (π.χ. δημοτικούς υπαλλήλους για το κλίμα) και τους περιφερειακούς φορείς (π.χ. περιφερειακούς διαχειριστές) και — σύμφωνα με την αρχή «εκπαίδευση των εκπαιδευτών» — το προσωπικό των οργανισμών μεταφοράς (π.χ. συμμαχία για το κλίμα, περιφερειακοί οργανισμοί ενέργειας) είναι καίριας σημασίας για την ανάπτυξη ικανοτήτων.
Συνεργασία με τους οργανισμούς μεταβίβασης: Εάν υπάρχουν, οι υφιστάμενοι οργανισμοί μεταφοράς, οι ενδιάμεσοι οργανισμοί και οι πολλαπλασιαστές θα πρέπει να συμμετέχουν για την επικοινωνία της προσαρμογής στις περιφέρειες και τους δήμους, την προώθηση του καθορισμού του θεματολογίου, την παροχή υποστήριξης διαδικασιών και την παροχή πληροφοριών και συμβουλών. Οι εν λόγω οργανισμοί και δίκτυα, όπως η Συμμαχία για το Κλίμα ή οι οργανισμοί περιφερειακής ανάπτυξης, χρησιμοποιούνται για τη συνεργασία με τοπικούς φορείς σε επίπεδο οφθαλμού και ενσωματώνουν όλο και περισσότερο την προσαρμογή στις συμβουλευτικές τους δραστηριότητες.
Οργάνωση μορφότυπων διαλόγου: Τα υψηλότερα διοικητικά επίπεδα διαδραματίζουν ρόλο στη διοργάνωση περιφερειακών εκδηλώσεων, διασκέψεων, εργαστηρίων ανταλλαγών, συνεδριάσεων δικτύωσης και μορφότυπων μάθησης μεταξύ ομοτίμων σχετικά με την προσαρμογή. Πρόκειται για σχετικά χαμηλού κόστους μέτρα ανάπτυξης ικανοτήτων και επικοινωνίας που μπορούν ακόμη να έχουν υψηλό δυναμικό μόχλευσης. Ομοίως, θα πρέπει να οργανωθούν μορφές πολυεπίπεδου διαλόγου για την προώθηση της ανταλλαγής και της μάθησης μεταξύ φορέων προσαρμογής σε διάφορα επίπεδα.
Ευθυγράμμιση με τις υφιστάμενες δομές και διαδικασίες: Οι υφιστάμενες και καλά λειτουργούσες δομές και διαδικασίες που στοχεύουν, π.χ., ζητήματα που σχετίζονται με τον μετριασμό, τη βιώσιμη ανάπτυξη, τη μείωση του κινδύνου καταστροφών ή τις οικοσυστημικές υπηρεσίες σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο προσφέρουν κατάλληλα σημεία εισόδου για προσαρμογή.

Δημόσια χρηματοδότηση και χρηματοδότηση από υψηλότερα επίπεδα:

Χρηματοδότηση σε επίπεδοΕΕ για την προσαρμογή: Η χρηματοδότηση και η χρηματοδότηση για την προσαρμογή στην Ευρώπη διατίθενται μέσω ευρέος φάσματος χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ, πολλά από τα οποία προσφέρουν επίσης χρηματοδοτική στήριξη σε περιφέρειες και δραστηριότητες σε τοπικό επίπεδο. Ολοκληρωμένες επισκοπήσεις των μηχανισμών χρηματοδότησης διατίθενται στο Climate-ADAPT στο τμήμα χρηματοδότησης της ΕΕ, στο τμήμα περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ και στο εργαλείο στήριξης της αστικής προσαρμογής. Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να διαδραματίσουν ρόλο στη διευκόλυνση της πρόσβασης των υποεθνικών φορέων σε αυτές τις πηγές χρηματοδότησης και στην παροχή εθνικής συγχρηματοδότησης.
Ειδική χρηματοδότηση για την υλοποίηση: Είναι σαφές ότι αποτελεί πλεονέκτημα εάν τα εθνικά σχέδια προσαρμογής περιλαμβάνουν σαφή κονδύλια του προϋπολογισμού, ή είναι διαθέσιμοι συνεπείς χρηματοδοτικοί πόροι για την υλοποίηση δράσεων προσαρμογής σε όλα τα επίπεδα. Ωστόσο, στις περισσότερες χώρες, οι εθνικοί συντονιστές προσαρμογής δεν διαθέτουν σημαντική χρηματοδότηση για τη διανομή τους, αλλά η εφαρμογή πρέπει να χρηματοδοτείται μέσω «τυποποιημένων δημοσιονομικών μηχανισμών», συμπεριλαμβανομένων τακτικών προϋπολογισμών των τομεακών κρατικών πολιτικών.
Κατάρτιση προγραμμάτων δημόσιας χρηματοδότησης για την προσαρμογή: Η εθνική δημόσια χρηματοδότηση της προσαρμογής αποτελεί προφανή παράγοντα επιτυχίας και ισχυρό κίνητρο για την υιοθέτηση πολιτικών προσαρμογής σε χαμηλότερα επίπεδα. Πάνω απ’ όλα, η χρηματοδοτική στήριξη συμβάλλει στην υπέρβαση των περιορισμών όσον αφορά την ικανότητα σε επίπεδο περιφερειακής και τοπικής αυτοδιοίκησης. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να θεσπιστούν χρηματοδοτικά μέσα για τη στήριξη της προσαρμογής σε όλα τα επίπεδα, είτε με τη δημιουργία νέων κινήτρων είτε με την ενσωμάτωση της προσαρμογής σε άλλα υφιστάμενα προγράμματα, όπως για τον μετριασμό, τη βιώσιμη ανάπτυξη ή τη μείωση του κινδύνου καταστροφών. Για να είναι αποτελεσματικές όσον αφορά την προσέγγιση των τοπικών αρχών, οι φορείς χρηματοδότησης θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη ορισμένες παρεπόμενες προϋποθέσεις: σαφής και συνεκτική δομή του τοπίου χρηματοδότησης· αποφυγή παράλληλων ή ανταγωνιστικών χρηματοδοτικών μέσων· ευθυγράμμιση των μηχανισμών χρηματοδότησης σε διάφορα επίπεδα (ΕΕ, εθνικό κράτος, υποεθνικές κυβερνήσεις)· μακροπρόθεσμη συνέχεια και θεματική σταθερότητα των προσφορών χρηματοδότησης, που επιτρέπουν τη στήριξη μακροπρόθεσμων διαδικασιών προσαρμογής και μετασχηματιστικών αλλαγών.
Πρόσβαση σε χρηματοδότηση με χαμηλό κατώτατο όριο: Ειδικότερα, οι μικρότεροι δήμοι στερούνται της εμπειρογνωμοσύνης και της διοικητικής ικανότητας για πρόσβαση σε πολλές ευκαιρίες χρηματοδότησης. Ως εκ τούτου, τα προγράμματα χρηματοδότησης από εθνικές ή υποεθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να μειώσουν το όριο πρόσβασής τους, να μειώσουν τον διοικητικό φόρτο και να προσφέρουν υπηρεσίες καθοδήγησης και παροχής συμβουλών στους ενδιαφερόμενους δικαιούχους.
Προσανατολισμός της χρηματοδότησης στα πλέον αποτελεσματικά θέματα: Κατ’ αρχήν, ένα ευρύ φάσμα θεμάτων χρηματοδότησης είναι διαθέσιμο για τη στήριξη της προσαρμογής σε χαμηλότερο επίπεδο, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων: εξωτερική εμπειρογνωσία, ευπάθεια και ανάλυση κινδύνου, προετοιμασία εννοιών προσαρμογής, διαδικασίες προσαρμογής ή προγραμματισμός της εφαρμογής. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι αποτελεσματικότερη η παροχή χρηματοδοτικής στήριξης για ικανότητες συντονισμού (δαπάνες προσωπικού των τοπικών υπαλλήλων προσαρμογής/περιφερειακοί διαχειριστές προσαρμογής), οργάνωση διαδημοτικών ή διαπεριφερειακών δικτύων και ανάπτυξη ικανοτήτων (κατάρτιση) για τοπικούς/περιφερειακούς φορείς. Αξίζει να εξεταστεί το ενδεχόμενο χρηματοδότησης του επενδυτικού κόστους για την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων προσαρμογής στην πράξη, π.χ. με τη μορφή πιλοτικών σχεδίων προσαρμογής, διότι η υλοποίηση μέτρων με συγκεκριμένα, ορατά αποτελέσματα μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για μια βιώσιμη και ολοκληρωμένη διαδικασία προσαρμογής.
Συνδυασμός χρηματοδότησης με «ήπιο εξαναγκασμό»: Συνιστάται η σύνδεση της χορήγησης δημόσιας χρηματοδότησης με δεσμευτικές απαιτήσεις, οι οποίες διασφαλίζουν τη συμμόρφωση με τα ποιοτικά κριτήρια της «καλής προσαρμογής», ευνοούν τις προσεγγίσεις προληπτικής προσαρμογής και συμβάλλουν στον πολυεπίπεδο συντονισμό των πολιτικών προσαρμογής. Παραδείγματα τέτοιων απαιτήσεων περιλαμβάνουν: υποχρεωτική ανάλυση κλιματικών επιπτώσεων, τρωτότητας ή κινδύνου· γραπτό σχέδιο προσαρμογής· ανάληψη ειδικών καθηκόντων συντονισμού (υπεύθυνος/διαχειριστής προσαρμογής κ.λπ.)· εξέταση σχεδίων προσαρμογής υψηλότερου επιπέδου και υποχρεωτικών επαφών με τους συντονιστές τους· συμμετοχή του κοινού.
Πρότυπα περιφερειακά προγράμματα ή πιλοτικά προγράμματα προσαρμογής: Προγράμματα που χρηματοδοτούν δομημένες δραστηριότητες προσαρμογής σε επιλεγμένες περιφέρειες ή δήμους έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα επιτυχημένα σε ορισμένες χώρες. Προωθούν πρωτοπόρους στην προσαρμογή και παράγουν παραδείγματα ορθών πρακτικών και έργα φάρων για να εμπνεύσουν άλλους δήμους και περιφέρειες. Η διευκόλυνση των χαρακτηριστικών αυτών των προγραμμάτων είναι ότι συνδυάζουν τις διατάξεις από την κορυφή προς τη βάση με τη θέσπιση προτεραιοτήτων από τη βάση προς την κορυφή, προωθούν τη μάθηση μεταξύ ομοτίμων και τα περιφερειακά δίκτυα και επιτρέπουν τον πειραματισμό με καινοτόμες λύσεις χωρίς φόβο αποτυχίας.