An mhuir agus an t-iascach

Príomhtheachtaireachtaí

• Tá tionchair an athraithe aeráide ar uisce farraige ag carnadh le brúnna antrapaigineacha eile ar muir agus ar limistéir chósta araon a bhfuil tionchar acu cheana féin ar iascaigh agus ar dhobharshaothrú muirí le táirgeacht athraithe agus athrú ar mheánna agus ar spriocspeicis.  Thairis sin, meastar go mbeidh tionchar ag géarú na dteagmhas foircneach, le dálaí níos déine ar fharraigí oscailte, ar earnálacha uile an gheilleagair ghoirm.
• Tá aghaidh á tabhairt ag an Aontas ar na tionchair sin trí mhoil faisnéise eolaíche a bhunú amhail seirbhís mhuirí Copernicus agus an Líonra Breathnóireachta agus Sonraí Muirí Eorpach mar sholáthraithe sonraí saor in aisce agus oscailte do gach úsáideoir ar fud an domhain. Tá sé mar aidhm aige freisin Dea-Stádas Comhshaoil uiscí cósta agus mara an AE a bhaint amach chun aghaidh a thabhairt ar oiriúnú don athrú aeráide tríd an Treoir Réime um Straitéis Mhuirí agus trí Réitigh Nádúrbhunaithe a fhorbairt agus a úsáid d’éiceachórais mhuirí agus chósta.
• Tacaíonn an Ciste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe 2021-2027 le tionscadail nuálacha a chuireann le saothrú agus bainistiú inbhuanaithe acmhainní uisceacha agus muirí, lena n-áirítear oiriúnú don athrú aeráide.

Tionchair, leochaileachtaí agus rioscaí

Tá uiscí farraige ag éirí níos teo, níos aigéadaí agus le cion laghdaithe ocsaigine, mar thoradh ar athrú aeráide domhanda. Is é an toradh a bhíonn ar théamh uisce go n-aistrítear dáileadh speiceas agus go n-athraítear fás agus dáileadh daonraí éisc. Beidh tionchar ag aigéadú na n-aigéan ar chumas na speiceas lena bhforbraítear carbónáit chailciam (mar mhoilisc, planctóin agus coiréil) a mblaoscanna nó a gcnámharlaigh a tháirgeadh. Bíonn tionchar ag an dí-ocsaiginiú ar dháileadh spásúil na speiceas agus, go háirithe in imchuacha iata amhail Muir Bhailt agus in inbhir, ar theagmhais níos mó agus níos minice hiopocsa agus anocsachta, a dhéanann difear do mharthanas speiceas agus a dhíghrádaíonn sláinte an éiceachórais. Tarlaíonn blásanna algacha díobhálacha mar fhreagairt ar eotrófú le comhtharlú an athraithe aeráide agus bíonn tionchair dhiúltacha aige ar éiceachórais mhuirí, ar iascach, ar thurasóireacht, ar an ngeilleagar agus ar shláinte an duine.

Tá teochtaí an Artaigh ag ardú níos gasta ná an meán bliantúil domhanda, rud a spreagann an méadú ar leibhéal na farraige ar deireadh agus a imríonn tionchar ar dhinimic na n-aigéan, rud a mbíonn tionchar aige ar tháirgeadh príomhúil muirí. Tá tionchar aige sin, mar aon le brú an duine ar shaothrú an Artaigh, ar an mbithéagsúlacht, ar an iascach agus ar shlite beatha áitiúla.  Tá an t-athrú aeráide ag carnadh le brúnna antrapaigineacha eile amhail ró-iascaireacht agus truailliú muirí ar muir agus i limistéir chósta araon, agus tá éifeachtaí comhcheangailte aige sin ar éiceachórais mhuirí agus ar phríomhsheirbhísí éiceachórais. Tá tionchar an athraithe aeráide le brath cheana féin san iascach agus sa dobharshaothrú muirí, agus tá an táirgeacht athraithe agus tá athrú tagtha ar mheánna agus ar spriocspeicis.  Thairis sin, le géarú ar theagmhais fhoircneacha, le dálaí níos déine ar muir oscailte, meastar go ndéanfar difear d’earnálacha uile an gheilleagair ghoirm amhail iompar muirí, gníomhaíochtaí calafoirt, agus táirgeadh fuinnimh amach ón gcósta.

Sainaithníodh sa Mheasúnú Riosca Aeráide Eorpach go bhfuil práinn ar leith le haghaidh a thabhairt ar an riosca d’éiceachórais mhuirí ón athrú aeráide in éineacht le cúiseanna antrapaigineacha eile. D’fhéadfadh rioscaí d’éiceachórais talún agus fionnuisce cascáid a dhéanamh d’éiceachórais mhuirí.

Creat beartais

Is é is aidhm do Straitéis an Aontais Eorpaigh maidir le hOiriúnú don Athrú Aeráide (2021) fís 2050 d’Eoraip atá seasmhach ó thaobh na haeráide de a bhaint amach. Beidh an tOiriúnú níos cliste tríd an mbearna ar thionchair aeráide agus athléimneacht a dhúnadh. Neartófar tomhais agus breathnóireachtaí na n-aigéan chomh maith le moil faisnéise eolaíche amhail seirbhís mhuirí Copernicus agus an Líonra Breathnóireachta agus Sonraí Muirí Eorpach (EMODnet)mar sholáthraithe sonraí saor in aisce agus oscailte do gach úsáideoir ar fud an domhain. Beidh an t-oiriúnú níos sistéamaí tríd an nasc leis an gComhbheartas Iascaigh agus le tionscnaimh eile de chuid an Aontais a chuidíonn leis an oiriúnú áitiúil a neartú, rud a spreagfaidh níos mó rannpháirtíochta ó Ghrúpaí Áitiúla Gníomhaíochta Iascaigh (FLAGanna). Luaitear ról na réiteach dúlrabhunaithe d’éiceachórais mhuirí agus chósta mar réitigh ilchuspóireacha, neamh-aiféala agus éifeachtacha, a bhféadfadh ceapadh carbóin a bheith i gceist leo freisin. Le tionscnaimh chistiúcháin nua (lena n-áirítear Fís Eorpach),cuirfear dlús leis an oiriúnú. Ar deireadh, aithnítear sa Straitéis Oiriúnaithe, chun an t-oiriúnú a dhéanamh idirnáisiúnta, an gá atá le breithnithe maidir leis an athrú aeráide a chur san áireamh i gcomhaontuithe amach anseo chun acmhainní idirnáisiúnta a chosaint, amhail iascach idirnáisiúnta agus bithéagsúlacht, fiú i limistéir lasmuigh de dhlínsí náisiúnta.

I mí na Bealtaine 2021, ghlac an Coimisiún cur chuige nua maidir le geilleagar gorm inbhuanaithe san Aontas, lena bhformhuinítear prionsabail an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip. Aithnítear ann éifeachtaí millteacha an athraithe aeráide ar na haigéin agus ar na cóstaí, agus na tionchair charnacha a eascraíonn as gníomhaíochtaí eacnamaíocha ar muir. Spreagann sé gnólachtaí chun acmhainní in-athnuaite a úsáid nó a ghiniúint, éiceachórais mhuirí a chaomhnú, truailliú a laghdú agus athléimneacht in aghaidh an athraithe aeráide a mhéadú.

Ina theannta sin, shainigh an tAontas creat sainráite de bheartais thrasearnálacha agus earnála atá ábhartha do bhainistiú agus rialachas inbhuanaithe na farraige. Féachann Beartas Muirí Comhtháite an Aontais (BMC) le cur chuige níos comhleanúnaí agus níos comhordaithe a chur ar fáil maidir le saincheisteanna muirí agus mara, agus an t-athrú aeráide á chur san áireamh freisin. Is í an Treoir Réime um Straitéis Mhuirí (MSFD) colún comhshaoil an BMC. Bunaítear leis creat coiteann lena gceanglaítear ar na Ballstáit na bearta is gá a dhéanamh chun dea-stádas comhshaoil uiscí cósta agus mara an Aontais a bhaint amach agus a choinneáil. Faoi MSFD, agus a straitéisí náisiúnta muirí faoi seach á bhforbairt acu, ní mór do na Ballstáit aon fhianaise ar thionchair an athraithe aeráide a shonrú, i gcás inarb iomchuí.

Tá an Comhbheartas Iascaigh (CBI) mar bhonn le beartas iascaigh an Aontais. Le CBI sainítear sraith comhrialacha arb é is aidhm dóibh a áirithiú go mbeidh an iascaireacht agus an dobharshaothrú inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil, an gheilleagair agus na sochaí de agus go mbeidh siad ina bhfoinse bia fholláin do shaoránaigh an Aontais. Tá iascaigh inbhuanaithe, arna soláthar trí CBI, riachtanach chun athléimneacht a mhéadú agus chun an Comhaontú Glas don Eoraip a bhaint amach.

An bonn eolais a fheabhsú

Le Measúnú Eorpach 2024 ar Riosca Aeráide, soláthraítear measúnú cuimsitheach ar na rioscaí móra aeráide atá roimh an Eoraip sa lá atá inniu ann agus amach anseo. Sainaithnítear ann 36 mhórriosca aeráide atá ina mbagairt ar ár slándáil fuinnimh agus bia, ar ár n-éiceachórais, ar ár mbonneagar, ar ár n-acmhainní uisce, ar ár gcórais airgeadais, agus ar shláinte daoine, agus an riosca d’earnálacha na mara agus an iascaigh á chur san áireamh freisin.

Tuarascáil AR6 ó Mheitheal II IPCC maidir leis an Athrú Aeráide 2022: Tionchair, Oiriúnú agus Leochaileacht,cuirtear i láthair an t-eolas eolaíoch is nuashonraithe maidir le tionchair an athraithe aeráide ar iascach agus ar dhobharshaothrú agus ar a dtáirgiúlacht, ag díriú freisin ar na deacrachtaí atá ag dul i méid chun freastal ar riachtanais an duine.

Tugtar tuairisc in 2 thuarascáil shonracha eile ar an anailís ar éifeachtaí an athraithe aeráide a bhaineann leis an téamh domhanda go 1.5 °C i gcomparáid le 2 °C ar bhithéagsúlacht mhuirí, ar iascaigh agus ar éiceachórais agus ar éifeachtaí an téimh dhomhanda leanúnaigh ar an aigéan agus ar an gcróisféar: tuarascáil speisialta IPCC maidir le téamh domhanda 1.5 °C agus Tuarascáil Speisialta IPCC maidir leis an Aigéan agus an Crióisféar in Aeráid atá ag Athrú (SROCC).

Tar éis an phlé a d’eascair as SROCC, cuireadh an Tuarascáil maidir leis an Aigéan don Aeráid agus an tAigéan & an tAigéan; Moltaí Beartais an Ardáin Aeráidei láthair ag UNFCC COP25, a tionóladh i Maidrid i mí na Nollag 2019. D’fhógair a uachtarán an COP seo mar ‘COP Gorm’ lena n-aithnítear na dlúthnaisc idir sláinte na haeráide agus sláinte an aigéin.

Tá an dúshlán a bhaineann leis an athrú aeráide d’iascach agus do dhobharshaothrú chomh maith leis na freagairtí oiriúnaithe i gcroílár dhá thuarascáil FAO: Sintéis dhomhanda ar roghanna reatha eolais, oiriúnaithe agus maolaithe (2018) agus Bainistíocht oiriúnaitheach iascaigh mar fhreagairt ar an athrú aeráide (2021).

Mar chuid dá bheartas BMC, tá an-iarracht á déanamh ag an Aontas chun sonraí muirí ó fhoinsí éagsúla a thabhairt le chéile (EolasMuirí 2000). SoláthraíonnEMODNET rochtain ar réimse leathan sonraí, táirgí agus meiteashonraí a bhaineann le bataiméadracht, geolaíocht, gnáthóga ghrinneall na farraige, ceimic, bitheolaíocht, fisic agus gníomhaíochtaí daonna. Thairis sin, soláthraíonn seirbhís mhuirí Copernicus faisnéis tagartha rialta agus chórasach maidir le staid na n-aigéan fisiceach agus na bhfarraigí réigiúnacha, agus roinneann Atlas Eorpach na Farraige raon éagsúil faisnéise spásúla faoi fharraigí agus faoi chóstaí na hEorpa.

Aithnítear limistéir mhuirí faoi chosaint go hidirnáisiúnta mar uirlis chun tacú le hoiriúnú agus le maolú araon. Tá forbhreathnú agus peirspictíochtaí maidir le todhchaí MPAnna i dtuarascáil EEA líonraí MPA i bhfarraigí na hEorpa (2015). Bunaithe ar staidéar ETC/ICM Anailís Spásúil ar Líonraí Limistéar Muirí faoi Chosaint i bhFarraigí na hEorpa, foilsíodh faisnéisiú EEA (2018) maidir le MPAnna.

Thug tionscadail arna maoiniú ag an Aontas (e.g. MPA-ADAPT agus MPA-ENGAGE don Mheánmhuir, ATLAS don Atlantach) léargas suntasach ar an ábhar seo maidir le hoiriúnú don athrú aeráide. Forbraíodh cinntí a thacaíonn le creataí agus uirlisí chun cabhrú le cinnteoirí oiriúnú a dhéanamh. D’fhorbair tionscadal SOCLIMPACT an Uirlis Tacaíochta Oiriúnaithe d’Oileáin chun cabhrú le lucht déanta beartas straitéisí agus pleananna oiriúnaithe um athrú aeráide a dhearadh dá n-oileáin. I gcreat tacaíochta cinntí ClimeFish tá acmhainní agus córais tacaíochta cinntí a bhfuil sé mar sprioc fhoriomlán acu cabhrú le táirgeadh inbhuanaithe bia mara a chinntiú i bhfianaise an athraithe aeráide.

Tacú le hinfheistíocht agus maoiniú

Tá 30 % dá bhuiséad á chur ar fáil ag CAI nua 2021-2027 chun an t-athrú aeráide a chomhrac. Tacaíonn an Ciste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe 2021-2027 (CEMID)le tionscadail nuálacha a chuireann le saothrú agus bainistiú inbhuanaithe acmhainní uisceacha agus muirí, rud a chuidíonn freisin le cuspóirí an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip, an treochlár le haghaidh bheartais aeráide agus chomhshaoil an Aontais, a chomhlíonadh.

Leis an gclár LIFE, cómhaoinítear tionscadail lena n-áirítear athchóiriú éiceachóras muirí agus cósta, rud a mhéadaíonn an athléimneacht in aghaidh an athraithe aeráide. Tá 3 cholún sa chlár nua Fís Eorpach: Eolaíocht den scoth, Dúshláin Dhomhanda, Iomaíochas Tionsclaíoch Eorpach agus Eoraip Nuálach. Laistigh den 2ú colún tá braisle shonrach (n.6) tiomnaithe do Bhia, Bithgheilleagar, Acmhainní Nádúrtha, Talmhaíocht agus Comhshaol agus áirítear ann, mar limistéir thaighde, farraigí agus aigéin. Táthar ag súil le deiseanna nua trí ‘Misean Crosóige Mara 2030’ agus ‘ÁrnAigéan agus ár nUiscí a Athbhunú’arb é is aidhm dóibh eolas a fhorbairt maidir lenár n-aigéan agus ár n-uiscí, agus iad a athbhunú agus a chosaint faoi 2030. Is ardán idir-rialtasach éJPI Oceans, le haghaidh comhoibriú fadtéarmach, atá oscailte do Bhallstáit uile an AE agus do Thíortha Comhlachaithe a infheistíonn i dtaighde mara agus muirí. Is réimse straitéiseach de straitéis na nAigéan 2021-2025 é an t-athrú aeráide, faoi chuimsiú réimsí tosaíochta idirnasctha le haghaidh aigéin athléimneacha.

Tá forléargas cuimsitheach le fáil ar an leathanach faoin maoiniú a thugann an tAontas Eorpach don oiriúnú.

Tacú le cur chun feidhme

Is éFARNET an pobal daoine a chuireann Forbairt Áitiúil faoi stiúir an Phobail chun feidhme faoi CEMID. Leis an líonra sin, tugtar le chéile GÁGIeanna, údaráis bhainistíochta, saoránaigh agus saineolaithe ó gach cearn den Aontas chun oibriú ar fhorbairt inbhuanaithe an iascaigh agus na limistéar cósta. Faoi Straitéis an Aontais Eorpaigh um an Oiriúnú, tá sé beartaithe go mbeidh baint níos mó ag comhlachtaí réigiúnacha leis na grúpaí sin. Tuairiscíodh i dTreoir FARNET ‘Straitéisí réamhbhreathnaitheacha le haghaidh limistéir iascaigh’ gur féidir le GÁGIeanna cuidiú le pobail an t-athrúaeráide a mhaolú agus oiriúnú dó trí thionscadail áitiúla múscailte feasachta agus tacaíochta do thionscnaimh lena gcuirtear athruithe stíl mhaireachtála chun cinn atá fabhrach do tháirgí agus seirbhísí áitiúla agus inbhuanaithe.

MRE an oiriúnaithe

Léirítear sa Tuarascáil ar an gcéad timthriall cur chun feidhme den Treoir Réime um Straitéis Mhuirí (2020) go bhfuil creat an Aontais maidir le cosaint an chomhshaoil mhuirí ar cheann de na creata is cuimsithí agus is uaillmhianaí ar fud an domhain. Mar sin féin, ní mór cur leis chun go mbeifear in ann dul i ngleic le príomhbhrúnna amhail ró-iascaireacht agus cleachtais iascaireachta neamh-inbhuanaithe, bruscar plaisteach, cothaithigh iomarcacha, torann faoi uisce, truailliú, agus cineálacha eile brú comhshaoil. Cé go dtuairiscítear go bhfuil an t-athrú aeráide ar cheann de na príomhbhrúnna ar an muirthimpeallacht atá curtha chun cinn ag na Ballstáit, níl príomhthopaicí amhail aigéadú na n-aigéan i bhfarraigí na hEorpa ná tionchair tonnta teasa muirí ar an mbithéagsúlacht mhuirí seanbhunaithe sna scéimeanna faireacháin ar leibhéal an Aontais. Tá limistéir mhuirí faoi chosaint a bhainistítear go héifeachtach mar chuid de chlár beart straitéisí náisiúnta muirí, arb é is aidhm dóibh caillteanas agus díghrádú speiceas agus gnáthóg a sheachaint, cosaint chósta agus athléimneacht éiceachórais a mhéadú i bhfianaise athruithe domhanda.