Strandsvæði

Lykilskilaboð

• Búist er við að loftslagsbreytingar hafi alvarleg áhrif á strandsvæði, einkum vegna hækkunar sjávarborðs, storma og storma, en einnig á innstreymi saltvatns inn í vistkerfi strandsvæða, aukins hitastigs vatns og súrnunar sjávar. Að lokum geta þessi áhrif valdið tjóni á margs konar vistkerfisþjónustu á strandsvæðum, umhverfislegu, efnahagslegu, félagslegu og menningarlegu gildi fyrir marga hagsmunaaðila og atvinnulífið.
• Stefnurammi ESB sem er til staðar til að takast á við áhrif loftslagsbreytinga á strandsvæði eru þverlæg tæki, svo sem samþætt stjórnun strandsvæða og siglingaskipulag. Aðrar tilskipanir ESB sem tengjast beint til að gera strandsvæði loftslagsþolnar, eru flóðtilskipunin og rammatilskipunin um sjávarstefnu.
• Áætlanir um stjórnun vatnasviða í rammatilskipuninni um vatn gætu hugsanlega boðið upp á framtíðarmöguleika til að mæla framvindu aðlögunar á strandsvæðum á vettvangi Evrópusambandsins.

Áhrif, veikleikar og áhætta

Búist er við að loftslagsbreytingar hafi alvarleg áhrif á strandsvæði vegna hækkunar sjávarborðs og breytinga á tíðni og umfangi storma og tengdra storma. Þetta getur valdið flóðum, strandrofi og tapi á láglendum svæðum sem hýsa búsvæði sem hafa mikið umhverfislegt gildi auk mannbyggða og innviða. Hækkun sjávarborðs mun einnig valda eða auka hættuna á innbroti saltvatns og stofna vistkerfi strandsvæða enn frekar í hættu. Þar að auki mun væntanleg hækkun á hitastigi vatns og súrnun sjávar stuðla að endurskipulagningu vistkerfa við strandlengjun, með áhrifum á hringrás sjávar og lífjarðefnafræðileg hringrás. Skaðleg þörungablóm hafa aukist á síðustu áratugum á strandsvæðum vegna ofauðgunar ásamt loftslagsbreytingum. Að lokum geta þessi áhrif valdið tjóni á margs konar vistkerfisþjónustu á strandsvæðum, umhverfislegu, efnahagslegu, félagslegu og menningarlegu gildi fyrir marga hagsmunaaðila og atvinnulífið.

Áhrif loftslagsbreytinga versna vandamál sem strandsvæði standa frammi fyrir vegna vaxandi þéttbýlismyndunar strandsvæða og tilvistar grunnvirkja og margskonar mannlegrar starfsemi, bæði á landi og á sjó. Slíkir áhrifavaldar, sem ekki eru loftslagsáhrif, hafa áhrif á loftslagið, sem ákvarðar almennt varnarleysi náttúrulegra og mannlegra strandsvæða.

Samkvæmt evrópska áhættumatinu vegna loftslagsáhættu ( EUCRA) þarf áhættan af strandflóðum til íbúa, innviða og efnahagslegrar starfsemi og hætta á strandeyðingu og útbreiðslu vistkerfa á strandsvæðum þörf á brýnustu aðgerðunum. Frekari viðeigandi áhætta er m.a. áhætta vegna tilkomu skaðlegra þörungablóma og sjúkdómsvalda fyrir heilbrigði manna, hætta á orkutruflunum vegna skemmda á orkuflutningum eða geymslugrunnvirkjum af strandflóðum og hættu á víðtækri röskun á strand- og sjóflutningum. Strandsvæði eru skilgreind í EUCRA sem hotspot svæði vegna þess að þau verða fyrir margs konar loftslagsáhættu.

Stefnurammi

Í stefnuáætlun ESB 2021 um aðlögun að loftslagsbreytingum, til að gera aðlögunarferlið snjallara, er viðurkennt mikilvægi þess að loka bilinu á loftslagsáhrifum og viðnámsþoli í öllum geirum, þ.m.t. strandsvæðum. Aðlögunaráætlunin stuðlar að náttúrumiðuðum lausnum (NbS) og vistkerfismiðuðum aðferðum sem nauðsynlegar ráðstafanir til að viðhalda heilbrigðum vistkerfum gegn ógnum loftslagsbreytinga, innan þess markmiðs að aðlagast kerfislægri aðlögun. Á strandsvæðum felur þetta t.d. í sér endurheimt votlendis og vistkerfa við strendur. Þessar nálganir nýta sér blágræna innviði sem fjölnota og skilvirkar lausnir sem styrkja strandvarnir gegn áhrifum loftslagsbreytinga. Einnig er viðurkennt í áætluninni að fjarlægja kolefni með endurreistum vistkerfum strandsvæða og sjávar. Í þessu tilliti stuðlar framkvæmdastjórnin að nýju vottunarfyrirkomulagi sem gerir kleift að hafa trausta vöktun og magnákvörðun á kolefniseyðingu loftslagsávinnings sem margir NBS bjóða upp á á strandsvæðum.

Þverfagleg stefna ESB og tæki sem skipta máli fyrir loftslagsþol strandsvæða eru samþætt stjórnun strandsvæða (ICZM) og Maritime Spatial Planning (MSP).

ICZM stuðlar að stefnumótandi og samþættri nálgun við stjórnun strandsvæða sem miðar að því að njóta góðs af samlegðaráhrifum og ósamræmi milli mismunandi stefnumála og geira. Stefnumótandi nálgunin, sem krafist er í tilmælum ESB frá 2002 um Alþjóðagjaldeyrisráðið (ICZM), felur í sér allsherjarregluna um vistkerfisnálgun til að varðveita heilleika og starfsemi strandsvæða, gegn ógnum sem stafa af loftslagsbreytingum. Tilskipunin 2014 um MSP mælir með því að aðildarríki taki tillit til samspils milli landa og sjávar í þróun áætlunaráætlunar þeirra og að taka tillit til langtímabreytinga vegna loftslagsbreytinga í heildarskipulagsferlinu.

Aðrar tilskipanir ESB sem varða sjálfbæra stjórnun strandsvæða í ljósi aðlögunar að loftslagsbreytingum eru:

• Flóðtilskipuninni sem fjallar um mat og stjórnun á flóðaáhættu í vatnsföllum og strandlengjum í tengslum við breytileika í loftslagi og loftslagsbreytingar,
• Rammatilskipunin um hafskipulag þar sem komið er á sameiginlegum ramma sem aðildarríkjunum er skylt að gera nauðsynlegar ráðstafanir til að ná fram og viðhalda góðri umhverfislegri stöðu strand- og hafsvæða Evrópusambandsins fyrir árið 2020 og til að vernda þann auðlindagrunn sem efnahagsleg og félagsleg starfsemi í tengslum við sjó er háð.

Hrinda verður þessum tilskipunum í framkvæmd í samræmi við kröfur rammatilskipunarinnar um vatn sem setur sameiginlegan ramma um verndun yfirborðsvatns á landi, árósavatns, strandsjós og grunnvatns.

Að bæta þekkingargrunninn

Evrópska loftslagsáhættumatið 2024 veitir alhliða mat á helstu loftslagsáhættum sem Evrópa stendur frammi fyrir í dag og í framtíðinni. Hún greinir 36 helstu loftslagsáhættur sem ógna orku- og fæðuöryggi okkar, vistkerfum, innviðum, vatnsauðlindum, fjármálakerfum og heilsu fólks, einnig að teknu tilliti til áhættu fyrir strandsvæðin.

IPCC AR6 WG II skýrsla loftslagsbreytinga 2022: Áhrif, aðlögun og veikleika lýsa núverandi skilningi á áhrifum loftslagsbreytinga á strandsvæði, vistkerfi þeirra og líffræðilega fjölbreytni ásamt hugsanlegum aðlögunarmöguleikum, hagkvæmni þeirra og takmörkunum.

Áður hefur skýrsla IPCC um hlýnun jarðar um 1,5 °C metið hvernig gert er ráð fyrir breytingum á hafinu og gráhvolfinu með áframhaldandi hnattrænni hlýnun, áhættu og tækifæri sem þessar breytingar hafa í för með sér fyrir vistkerfi og fólk og möguleika til mildunar, aðlögunar og stjórnunarhátta til að draga úr áhættu í framtíðinni.

European Atlas of European Seas er vefur-undirstaða tól sem veitir gagnvirkar og fjölbreyttar upplýsingar um náttúruleg og félagshagfræðileg einkenni á strand- og hafsvæðum Evrópu. Það felur einnig í sér upplýsingar um ICZM verkefni sem taka þátt í fyrrum OURCOAST frumkvæði.

Gögn og líkön, sem styðja niðurstöður nýjustu rannsókna á flóðum við strendur, eru fáanleg í LISCoAsT ( Large scale Integrated Sea-level and Coastal Assessment Tool) gagnasafni Sameiginlegu rannsóknarmiðstöðvarinnar (Large scale Integrated Sea-level and Coastal Assessment Tool). Sameiginlega rannsóknarmiðstöðin framkvæmdi einnig PESETA verkefnin þar sem áhrif loftslagsbreytinga á strandkerfi voru í gildi síðan PESETA I árið 2009.

Copernicus Climate Change Service (C3S) styður aðlögunar- og mildunarstefnu Evrópusambandsins með því að veita samræmdar og opinberar upplýsingar um loftslagsbreytingar. Þjónustan gerir notendum kleift að fá aðgang að dæmum um raunverulega notkun á loftslagsgagnabúð sinni fyrir nokkra geira, þ.m.t. strandsvæði, sem sýna hvernig hægt er að nálgast gögn um loftslag, umbreyta þeim og gera þau viðeigandi til að takast á við tilteknar loftslagsáskoranir og loftslagstengda ákvarðanatöku.

EEA vísirinn Extreme sjávarborð og strandflóði sýnir áætlaða breytingu á tíðni flóða í Evrópu samkvæmt tveimur mismunandi sviðsmyndum, sem krefjast þess að strandvernd sé fyrirhuguð á staðar- eða svæðisvísu.

Ýmis rannsóknarverkefni sem studd eru af mismunandi áætlunum ESB hafa ennfremur stuðlað að þekkingu á strandsvæðum (eins og til dæmis FAIR). Samkvæmt European Research Area for Climate Services, ECLISEA miðar að því að efla strandloftslagsfræði varðandi sjávaryfirborðsvirkni yfir evrópskum ströndum og höfum, að búa til tillögur og bestu starfsvenjur um strandloftslags- og strandáhrifaþætti. INSeaPTIONmiðar að því að þróa sameiginlega hönnun og þróun, ásamt notendum, strands loftslagsþjónustu sem byggist á ástand-af the list sjávar-stigi hækkun, áhrif, aðlögun og þverfagleg vísindi.

Nokkur verkefni styrkt ESB stuðlað að því að sýna fram á möguleika NbS til að draga úr flóðum og viðnámsþol strandsvæða ( t.d. SARCC, ADAPTA BLUES, ADAPTO), veita umtalsverða þekkingu og sönnunargögn um þetta efni, með rannsóknarátak sérstaklega áherslu á lítilsháttar íhlutun. RECONECT miðar að því að auka hratt evrópska viðmiðunarrammann um NBS til að draga úr áhættu í vatnsveðurfræði með því að sýna fram á, vísa til, stækka og nýta stórfellda NbS í dreifbýli og á náttúrulegum svæðum, þ.m.t. strandsvæðum.

Stuðningur við fjárfestingar og fjármögnun

Fjárhagsrammi ESB til margra ára (MFF) fyrir 2021-27 nemur 1,21 trilljón evra með 807 milljörðum evra til viðbótar frá næstu kynslóð ESB endurheimtartæki. 30 % af þessari fjárhagsáætlun er ætlað til starfsemi sem stuðlar að loftslagsmarkmiðum.

Helstu tæki ESB í boði til að styðja aðlögun eru:

• LIFE-áætlunin styður bæði verkefni til að draga úr loftslagsbreytingum og aðlögun að loftslagsbreytingum og nær einnig yfir málefni strandsvæða.
• Horizon Europe felur í sér verkefni: Aðlögun að Climate Change"að styðja a.m.k. 150 evrópsk svæði og samfélög til að verða loftslagsþolin fyrir árið 2030" og "Endurheimta hafið og vatn fyrir 2030".

Hægt er að finna yfirgripsmikið yfirlit um fjármögnun ESB á aðlögunarráðstöfunum síðu.

Stuðningur við framkvæmdina

Strandborgir og sveitarstjórnir hafa verulegt vald yfir stefnu og reglum um landnýtingu svo að ESB og hnattræn framtaksverkefni (vettvangur og netkerfi) sem tengja saman sveitarfélög geti veitt stuðning við framkvæmd aðlögunarráðstafana. Verkefni eins og Samningur borgarstjóra um orkumál og loftslagsmál og C40 ( þ.m.t. strand- og deltaborgir) tengja staðaryfirvöld um allan heim saman til að vinna saman að sjálfbærum aðgerðum á sviði loftslagsbreytinga.

European Natural Water Retention Measures (NWRM) styður framkvæmd evrópsku umhverfisstefnunnar um græn grunnvirki sem leið til að stuðla að samþættum markmiðum um verndun og endurreisn líffræðilegrar fjölbreytni. NWRM vettvangurinn nær yfir fjölbreytt úrval af lausnum og tilfellarannsóknum, sum þeirra skipta einnig máli fyrir strandsvæði.

Lágmarkskrafa um aðlögun

Í flóðatilskipuninni er lögð áhersla á að loftslagsbreytingar leiði til meiri líkinda og neikvæðra áhrifa flóðaatburða á aðildarríkin til að takast á við loftslagsbreytingar í áhættumati sínu fyrir undankomu flóða og áhættustjórnun vegna flóða (FRMPs) og til að takast á við líkleg áhrif loftslagsbreytinga á flóð í endurskoðunum á FRMP. Að teknu tilliti til hækkunar sjávarborðs og líklegrar aukinnar hættu á stormi er gert ráð fyrir að flóð hafi aukin áhrif á strandsvæði. Samkvæmt nýjustu evrópsku yfirliti yfir áætlanir um stjórnun á flóðum, töldu 24 af 26 aðildarríkjum a.m.k. sumir þættir loftslagsbreytinga í FRMP sínum og tíu sterkar vísbendingar um að áhrif loftslagsbreytinga hafi verið tekin til athugunar. Aðeins örfá aðildarríki hafa þó lýst aðferðum til að kanna skilvirkni ráðstafana í ljósi sviðsmynda vegna loftslagsbreytinga en nokkur aðildarríki greindu ráðstafanir sem taka á loftslagsbreytingum án umfangsmikillar nálgunar.

Loftslagsbreytingar, með tilliti til flóða, eru einnig teknar með í áætlun um stjórnun vatnasvæða (RBMP) rammatilskipunarinnar — sem einnig nær yfir strandsjó — ásamt mati á þrýstingi vegna loftslagsbreytinga. Í evrópsku yfirliti yfir aðrar stjórnunaráætlanir fyrir vatnasviðaumdæmi er aðeins getið um þriðjungur aðildarríkjanna að hafa beitt sértækum ráðstöfunum til að laga sig að loftslagsbreytingum.