L-Ewropa Ċentrali

Il-pajjiżi tar-reġjun

Iż-żona ta’ kooperazzjoni tal-Ewropa Ċentrali tinkludi territorju vast miż-żona tan-Nofsinhar, li jmiss mal-Baħar Adrijatiku saż-żona tat-Tramuntana, li jmiss mal-Baħar Baltiku. Iż-żona ta’ kooperazzjoni 2021-2027 tikkoinċidi sostanzjalment mal-estensjoni sħiħa tal-Programm Interreg preċedenti, li jkopri ż-żona kollha ta’ seba’ Stati Membri tal-UE (l-Awstrija, il-Kroazja, ir-Repubblika Ċeka, l-Ungerija, il-Polonja, is-Slovakkja u s-Slovenja), ir-reġjuni ċentrali u tal-Lvant tal-Ġermanja (issa inkluż ukoll ir-reġjun ta’ Braunschweig) u r-reġjuni tat-Tramuntana tal-Italja. Hawnhekk tista’ tidher mappa li tqabbel il-fruntieri l-qodma u l-ġodda.

Qafas ta' politika

1.     Programm ta' kooperazzjoni transnazzjonali

L-INTERREG V B għandu l-għan li jippromovi l-kooperazzjoni lil hinn mill-fruntieri biex il-bliet u r-reġjuni tal-Ewropa Ċentrali jsiru postijiet aħjar fejn wieħed jgħix u jaħdem.

Il-Programm 2021-2027 jirrikonoxxi li l-Ewropa Ċentrali tinsab fi żmien ta’ tranżizzjoni. Ir-reġjuni u l-bliet tagħha qed jiffaċċjaw bosta sfidi (inkluż it-tibdil fil-klima) li ma jafux fruntieri u ma jistgħux jiġu solvuti waħedhom. Il-viżjoni tal-programm hija Ewropa ċentrali magħquda li tikkoopera biex issir aktar intelliġenti, aktar ekoloġika u konnessa aħjar. Tiffinanzja proġetti transnazzjonali, li jiżviluppaw, jittestjaw u jimplimentaw soluzzjonijiet li huma meħtieġa b’mod urġenti biex l-Ewropa ċentrali ssir aktar reżiljenti u attraenti.

Il-Programm huwa mistenni li jikseb:

• Titjib fl-iżvilupp, it-tagħlim u l-bidla tal-politika;
• Żieda fl-għarfien u fil-kapaċità, inkluż it-trasferiment u l-iskambju tal-għarfien;
• Kooperazzjoni kkoordinata aħjar u governanza msaħħa f’livelli differenti;
• Ostakli mnaqqsa;
• Servizzi ġodda jew aħjar;
• Bidla fl-imġiba;
• Ingranaġġ ta’ fondi pubbliċi u privati, inkluża t-tħejjija għal investimenti ta’ segwitu.

Il-Programm jiffoka fuq erba’ prijoritajiet:

• Kooperazzjoni għal Ewropa ċentrali aktar intelliġenti
• Kooperazzjoni għal Ewropa ċentrali aktar ekoloġika
• Kooperazzjoni għal Ewropa ċentrali konnessa aħjar
• It-titjib tal-governanza għall-kooperazzjoni fl-Ewropa ċentrali.

L-adattament għat-tibdil fil-klima huwa indirizzat b’mod partikolari mill-Prijorità 2, taħt l-Objettiv Speċifiku: “Il-promozzjoni tal-adattament għat-tibdil fil-klima u l-prevenzjoni tar-riskju ta’ diżastri u r-reżiljenza għad-diżastri, filwaqt li jitqiesu l-approċċi bbażati fuq l-ekosistema”. L-azzjonijiet ta’ kooperazzjoni transnazzjonali taħt dan l-objettiv huma mistennija li jiksbu aktar kapaċitajiet biex itejbu r-reżiljenza u biex jiġġieldu fil-ħin l-impatti mhux favorevoli tat-tibdil fil-klima fl-Ewropa ċentrali. Se jtejbu wkoll il-koordinazzjoni tal-miżuri ta’ adattament u se jiffavorixxu l-użu ta’ soluzzjonijiet ġodda li ġew ittestjati u murija f’azzjonijiet pilota. L-adattament għat-tibdil fil-klima se jibbenefika wkoll minn azzjonijiet żviluppati skont il-Prijorità 1, li għandha l-għan li ttejjeb u timmodernizza l-ħiliet tan-nies lokalment u l-Prijorità 4, li għandha l-għan li ttejjeb il-proċessi ta’ governanza multisettorjali fil-livelli territorjali kollha. L-azzjonijiet meħuda biex jintlaħqu dawn iż-żewġ objettivi se jtejbu l-kundizzjonijiet abilitanti biex jiġu ffaċċjati l-isfidi komuni tar-reġjuni, bħat-tibdil fil-klima.

Għall-perjodu 2014-2020, l-adattament għat-tibdil fil-klima ġie indirizzat bħala wieħed fost diversi sottotemi relatati mal-ambjent fi ħdan il-Prijorità 3 tal-Programm (Riżorsi naturali u kulturali għal tkabbir sostenibbli fir-reġjun). Dan kien kopert b’mod aktar speċifiku fi ħdan l-objettiv li għandu l-għan li jtejjeb il-kapaċitajiet ta’ ġestjoni ambjentali integrata għall-protezzjoni u l-użu sostenibbli tal-wirt u r-riżorsi naturali. Barra minn hekk, il-vulnerabbiltà taż-żoni urbani għat-tibdil fil-klima ġiet identifikata bħala kwistjoni taħt objettiv ulterjuri dwar “it-titjib tal-ġestjoni ambjentali ta’ żoni urbani funzjonali biex isiru postijiet aktar abitabbli”. Fl-aħħar nett, l-adattament kien parti mill-prinċipji orizzontali tal-programm, b’mod partikolari l-“iżvilupp sostenibbli” li jinkludi azzjonijiet biex jitqiesu l-mitigazzjoni u l-adattament għat-tibdil fil-klima, ir-reżiljenza għad-diżastri u l-prevenzjoni u l-ġestjoni tar-riskju.

2.     Strateġiji makroreġjonali

L-Interreg tal-Ewropa Ċentrali għandu funzjoni importanti ta’ pont bejn l-erba’ strateġiji makroreġjonali tal-UE, jiġifieri l-EUSDR, l-EUSALP, l-EUSAIR u l-EUSBSR. Ir-reġjun tal-Ewropa Ċentrali jikkondividi partijiet miż-żona ta’ kooperazzjoni tiegħu magħhom kollha li qed jittrattaw l-adattament għat-tibdil fil-klima fl-aġendi ta’ kooperazzjoni tranżnazzjonali tagħhom b’modi differenti (ara l-paġni Climate-ADAPT dwar ir-reġjuni tad-Danubju, l-Ispazju Alpin, l-Adrijatiku-Joniku, u l-Baħar Baltiku).

3.     Konvenzjonijiet internazzjonali u inizjattivi oħra ta’ kooperazzjoni

Ir-reġjun tal-Ewropa Ċentrali jikkoinċidi parzjalment mal-perimetri tal-Konvenzjoni tal-Karpazji u l-Konvenzjoni għall-Protezzjoni tax-Xmara Danubju (DRPC), li huma kważi kompletament inklużi fir-reġjun transnazzjonali tad-Danubju.

Il-Konvenzjoni tal-Karpazji hija trattat subreġjonali li jrawwem l-iżvilupp sostenibbli u l-protezzjoni tar-reġjun tal-Karpazji. Ġie ffirmat f'Mejju 2003 minn seba' Stati tal-Karpazji (li minnhom erba' pajjiżi huma parti mir-Reġjun Transnazzjonali ta' l-Ewropa Ċentrali). Fil-Ħames laqgħa tal-Konferenza tal-Partijiet għall-Konvenzjoni tal-Karpazji (COP5, 2017) ġiet adottata emenda għall-Konvenzjoni tal-Karpazji biex tinkludi l-Artikolu 12bis il-ġdid dwar it-Tibdil fil-Klima. Hija titlob lill-Partijiet isegwu politiki mmirati lejn il-mitigazzjoni tat-tibdil fil-klima u l-adattament għalih fis-setturi kollha rilevanti għall-Konvenzjoni. Konsegwentement, ġiet stabbilita l-Viżjoni 2030 fit-tul għaż-żona tal-Karpazji “biex jissaħħu l-isforzi kollaborattivi lejn perkors newtrali għall-klima li jwassal għal żvilupp reżiljenti għat-tibdil fil-klima u sostenibbli fil-Karpazji”.

Il-Konvenzjoni dwar il-Protezzjoni tax-Xmara Danubju (DRPC) tifforma l-istrument legali ġenerali għall-kooperazzjoni dwar il-ġestjoni transkonfinali tal-ilma fil-Baċir tax-Xmara Danubju. Erbatax-il pajjiż (li sebgħa minnhom huma wkoll parti mir-reġjun Transnazzjonali tal-Ewropa Ċentrali) u l-Unjoni Ewropea impenjaw ruħhom li jimplimentaw din il-Konvenzjoni. Il-Kummissjoni Internazzjonali għall-Protezzjoni tax-Xmara Danubju (ICPDR)hija l-korp transnazzjonali li ġie stabbilit biex jimplimenta l-Konvenzjoni dwar il-Protezzjoni tax-Xmara Danubju.  L-ICPDR jaħdem lejn il-ġestjoni tar-riskji tal-għargħar b’modi sostenibbli. Il-Grupp ta’ Esperti dwar il-Protezzjonimill-Għargħar (FP EG) jappoġġa l-implimentazzjoni tal-Programm ta’ Azzjoni għall-Protezzjoni Sostenibbli mill-Għargħar fil-Baċir tax-Xmara Danubju. Tassisti wkoll l-implimentazzjoni tal-attivitajiet relatati mal-implimentazzjoni tad-Direttiva tal-UE dwar l-Għargħar, bħall-iżvilupp ta’ mapep tal-periklu u tar-riskju tal-għargħar u l-Pjan ta’ Ġestjoni tar-Riskju tal-Għargħar tal-Baċir tax-Xmara Danubju.

L-Inizjattiva tal-Ewropa Ċentrali (CEI) hija forum intergovernattiv reġjonali ta’ 17-il Stat Membru fl-Ewropa Ċentrali, tal-Lvant u tax-Xlokk. Dan jinkludi l-pajjiżi kollha tar-reġjun transnazzjonali tal-Ewropa Ċentrali tal-UE. Dan irawwem l-integrazzjoni Ewropea u l-iżvilupp sostenibbli permezz tal-kooperazzjoni reġjonali. Il-ħidma tas-CEI hija ffukata fuq il-kisba ta’ żewġ għanijiet ewlenin: Tkabbir Ekoloġiku u Kampanja; Soċjetajiet Ġusti. It-tisħiħ tar-Reżiljenza Klimatika huwa inkluż fost l-objettivi tal-Pjan ta’ Azzjoni tas-CEI, taħt l-Għan 1 “Stimulazzjoni tat-Tkabbir Ekoloġiku”.

4.     Strateġiji u pjanijiet ta’ adattament

L-istrateġiji u l-pjanijiet tranżnazzjonali u transfruntiera eżistenti li jindirizzaw it-tħassib dwar l-adattament li huma rilevanti għal partijiet tar-reġjun tal-Ewropa Ċentrali, għandhom enfasi prevalenti fuq ir-riżorsi tal-ilma u l-ġestjoni tar-riskju ta’ għargħar fil-baċir tax-Xmara Danubju. L-Istrateġija dwar l-Adattament għat-Tibdil fil-Klima tal-Kummissjoni Internazzjonali għall-Protezzjoni tax-Xmara Danubju (ICPDR) kif ukoll ir-rilevanza tal-Pjan ta’ Mmaniġġjar tal-Baċin tax-Xmara Danubju (il-Pjan DRBM) u l-Pjan ta’ Mmaniġġjar tar-Riskju tal-Għargħar tad-Danubju (il-Pjan DFRM) għall-adattament huma deskritti fit-taqsima tar-reġjun tranżnazzjonali tad-Danubju ta’ Climate-ADAPT.

Għaż-żona tal-Karpazji, reġjun speċifiku tal-Ewropa Ċentrali, il-Pjan ta’ Azzjoni maħruġ fl-2020 li jakkumpanja l-Viżjoni fit-Tul 2030 “lejn il-ġlieda kontra t-tibdil fil-klima fil-Karpazji” jistabbilixxi attivitajiet u stadji importanti konkreti biex jintlaħqu l-objettivi strateġiċi u l-miri relatati tal-viżjoni. Il-Pjan ta' Azzjoni għandu jipprovdi gwida ġenerali għall-Grupp ta' Ħidma dwar it-Tibdil fil-Klima (stabbilit fil-qafas tal-Konvenzjoni tal-Karpazji) u pjanijiet ta' ħidma relatati.

Eżempji ta’ proġetti ffinanzjati fil-perjodu 2014-2020.

Eżempji ta’ proġetti ffinanzjati mill-Programm tal-Ewropa Ċentrali 2014-2020 li jittrattaw l-adattament għat-tibdil fil-klima huma rrapportati hawn taħt. Dawn jiffukaw prinċipalment fuq il-ġestjoni tal-ilma u t-tnaqqis tar-riskju ta’ diżastri (minn għargħar, xita qawwija, nixfiet) u fuq il-protezzjoni tal-wirt kulturali mill-effetti tat-tibdil fil-klima.

B’reazzjoni għall-pressjoni dejjem akbar tal-problemi fir-reġjun, minħabba l-frekwenza u l-intensità dejjem akbar ta’ avvenimenti ta’ preċipitazzjoni estremi lokali, il-proġett RAINMAN (Ġestjoni Integrata tar-Riskju tax-Xaħam Tqal) (2017-2020) ġabar informazzjoni disponibbli dwar il-ġestjoni tar-riskju ta’ xita qawwija u żviluppa għodod orjentati lejn il-prattika u metodi innovattivi. Is-Sett ta’ Għodod RAINMAN ġie pprovdut bħala l-output finali tal-proġett. Is-sett ta’ għodod huwa pjattaforma ta’ informazzjoni li tappoġġja lill-muniċipalitajiet u lill-partijiet ikkonċernati lokali u reġjonali fit-teħid ta’ azzjoni kontra avvenimenti ta’ xita qawwija. Dan joffri fatti ewlenin, għodod għall-ġestjoni ta’ sitwazzjonijiet riskjużi u prattiki tajbin.

Il-proġett PROLINE-CE (Prattiki Effiċjenti tal-Ġestjoni tal-Użu tal-Art li Jintegraw il-Protezzjoni tar-Riżorsi tal-Ilma u l-Esperjenzi Mhux Strutturali ta’ Mitigazzjoni tal-Għargħar) (2016-2019), li involva sħab minn 7 pajjiżi fir-reġjun tal-Ewropa Ċentrali kellu l-għan li jtejjeb il-protezzjoni tar-riżorsi tal-ilma tax-xorb kif ukoll il-protezzjoni tar-reġjuni kontra l-għargħar u n-nixfiet f’approċċ integrat ta’ ġestjoni tal-użu tal-art, filwaqt li jitqies l-adattament għat-tibdil fil-klima. L-aħjar prattiki ta’ ġestjoni ġew ittestjati f’oqsma pilota tar-reġjun u ġiet evalwata l-aċċettazzjoni tagħhom mill-partijiet ikkonċernati u mill-esperti. Il-Gwida Transnazzjonali lejn WAter REgime Ottimali (GOWARE) tfasslet bħala Għodda ta’ Appoġġ għad-Deċiżjonijiet, li tippermetti l-għażla tal-aħjar prattiki ta’ ġestjoni biex jittejbu l-protezzjoni tal-ilma tax-xorb u l-mitigazzjoni tar-riskju ta’ għargħar. Id-DriFLU Charta (Ilma tax-xorb/Għargħar/Użu tal-art), att ta’ dikjarazzjoni konġunta ffirmat minn rappreżentanti notevoli ta’ kull pajjiż sieħeb, għalkemm mhux legalment vinkolanti, hija dikjarazzjoni ta’ intenzjoni li jiġu pprovduti rakkomandazzjonijiet għal politiki u azzjonijiet komuni fil-qasam tal-protezzjoni tal-ilma tax-xorb u l-mitigazzjoni relatata tal-għargħar/nixfa fiż-żona tal-programm tal-Ewropa Ċentrali.

Il-proġett DEEPWATER-CE (2019-2022) għandu l-għan li jiżviluppa kapaċitajiet ta’ ġestjoni ambjentali integrati ta’ atturi pubbliċi responsabbli tal-Ewropa Ċentrali biex tinbena strateġija konġunta għall-ġestjoni tar-riżorsi tal-ilma. Dan jinkludi ż-żamma ta’ ilma żejjed minn perjodi ta’ xita qawwija li jistgħu jintużaw għar-riforniment tal-ilma ta’ taħt l-art. Studji pilota f’erba’ pajjiżi (il-Polonja, l-Ungerija, is-Slovakkja, il-Kroazja) jippermettu li jiġu vvalutati s-soluzzjonijiet ta’ riċarġjar tal-akwiferi ġestiti disponibbli biex jittejbu u jiżdiedu r-riżorsi tal-ilma ta’ taħt l-art. Il-proġett, li jibni fuq ir-riżultati tal-proġetti preċedenti rilevanti tal-FP7 u H2020, jesplora soluzzjonijiet għat-tnaqqis tar-riżorsi tal-ilma tax-xorb u għal xita qawwija u għargħar dejjem aktar frekwenti, ikkawżati mit-tibdil fil-klima.

B’enfasi simili, il-proġett TEACHER-CE (Sforzi konġunti biex jiżdied l-adattament tal-ġestjoni tal-ilma għat-tibdil fil-klima fl-Ewropa Ċentrali, 2020-2022) jindirizza l-ħtieġa għal koordinazzjoni aħjar tal-ġestjoni tar-riskju fl-Ewropa Ċentrali. Għalhekk, għandha l-għan li tintegra u tarmonizza r-riżultati ta’ proġetti INTERREG, Orizzont 2020, u Life li qabel kienu ffinanzjati. L-output ewlieni tal-proġett huwa s-Sett ta’ Għodod TEACHER-CE li jiffoka fuq il-ġestjoni reżistenti għall-klima ta’ kwistjonijiet relatati mal-ilma bħall-għargħar, il-prevenzjoni tar-riskju ta’ xita qawwija u ta’ nixfa, miżuri żgħar għaż-żamma tal-ilma u l-protezzjoni tar-riżorsi tal-ilma permezz ta’ ġestjoni sostenibbli tal-użu tal-art. Is-sett ta’ għodod qed jiġi ttestjat u vverifikat f’9 azzjonijiet pilota ta’ 8 pajjiżi tar-Reġjun Ċentrali.

L-objettiv ewlieni tal-proġett FramWat (Qafas għat-titjib tal-bilanċ tal-ilma u l-mitigazzjoni tan-nutrijenti bl-applikazzjoni ta’ miżuri żgħar għaż-żamma tal-ilma, 2017-2020) kien li jissaħħaħ il-qafas reġjonali u komuni għall-għargħar, in-nixfiet u l-mitigazzjoni tat-tniġġis. Dan għandu jsir billi tiżdied il-kapaċità ta’ lqugħ tal-pajsaġġ bl-użu tal-approċċ ta’ soluzzjoni bbażata fuq in-natura u miżuri żgħar għaż-żamma tal-ilma b’mod sistematiku. Ir-riżultati tal-proġett kienu jinkludu Linji Gwida Prattiċi dwar l-Ippjanar ta’ Miżuri Naturali u Żgħar għaż-Żamma tal-Ilma, Sistema ta’ Appoġġ għad-Deċiżjonijiet għall-Ippjanar ta’ Miżuri Naturali (Żgħar) għaż-Żamma tal-Ilma, u sitt Pjanijiet ta’ Azzjoni għal żoni ta’ qbid pilota involuti fil-proġett.

Il-proġett (Valutazzjoni tar-riskju u protezzjoni sostenibbli tal-Wirt Kulturali f’ambjent li qed jinbidel, 2017-2020) ikkontribwixxa għal titjib fil-kapaċitajiet tas-setturi pubbliċi u privati biex jittaffew l-impatti tat-tibdil fil-klima u l-perikli naturali (għargħar u xita qawwija) fuq is-siti, l-istrutturi u l-artefatti tal-wirt kulturali. Il-proġett wassal għodda tal-web GIS għall-immappjar tar-riskju, għodda ta’ appoġġ għad-deċiżjonijiet għall-analiżi tal-kwistjonijiet kritiċi li jiddeterminaw il-vulnerabbiltà tal-wirt kulturali, u manwal b’appoġġ għal dawk li jfasslu l-politika u dawk li jieħdu d-deċiżjonijiet ta’ prattiki tajbin u ħżiena għall-ġestjoni tal-wirt kulturali f’riskju. Is-sejbiet minn ProteCHt2save u l-għodda Web GIS innifisha huma żviluppati aktar fi proġett ta’ segwitu ġdid, il-proġett STRENCH (STRENgthening resilience of Cultural Heritage at risk in a changing environment through proactive transnational cooperation, 2020-2022).

Proġetti oħra b’impatt sinifikanti fuq ir-reġjun tal-Ewropa Ċentrali huma ffinanzjati mill-Programm Interreg taż-Żona tad-Danubju u huma deskritti fil-paġna web tar-reġjun tad-Danubju.

Każijiet ta’ użu ta’ ispirazzjoni Climate-ADAPT
Skopri kif l-għarfien muri f’din il-paġna ispira lill-atturi li jaħdmu f’livelli differenti ta’ governanza biex jiżviluppaw soluzzjonijiet imfassla apposta f’kuntesti differenti ta’ politika u prattika.

• Id-Direttorat Ġenerali tal-UE għar-Riċerka u l-Innovazzjoni: L-użu ta’ Climate-ADAPT biex jinstab l-aħħar għarfien xjentifiku dwar l-adattament għall-istabbiliment tal-aġenda għall-finanzjament tar-riċerka u l-innovazzjoni tal-UE
• Il-Karpazji: L-użu ta’ informazzjoni dwar il-pajjiż minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata paġna tar-reġjun tranżnazzjonali tal-Karpazji u biex tikkontribwixxi għall-politiki internazzjonali ta’ adattament
• L-Osservatorju tal-Pirinej għat-Tibdil fil-Klima: L-użu ta’ paġni tar-reġjuni transnazzjonali minn Climate-ADAPT biex tiġi żviluppata strateġija ta’ adattament transkonfinali fil-Pirinej