Aanpassing in EU-beleidssectoren

Klimaatverandering heeft complexe gevolgen voor de biofysische processen die ten grondslag liggen aan landbouwsystemen, met zowel negatieve als positieve gevolgen in verschillende EU-regio’s. Stijgende CO2-concentratie in de atmosfeer, hogere temperaturen, veranderingen in neerslagpatronen en in de frequentie van extreme gebeurtenissen beïnvloeden zowel de natuurlijke omgeving als de kwantiteit, kwaliteit en stabiliteit van de voedselproductie. Klimaatschommelingen hebben gevolgen voor watervoorraden, bodems, plagen en ziekten, wat leidt tot aanzienlijke veranderingen in de landbouw en de veehouderij.

Biodiversiteit speelt een belangrijke rol bij de regulering van het klimaat en levert zo een belangrijke bijdrage aan de mitigatie van en aanpassing aan de klimaatverandering. Tegelijkertijd is het halen van mitigatiedoelstellingen in combinatie met ecosysteemgerichte benaderingen van essentieel belang om biodiversiteitsverlies te voorkomen. Daarom is het onmogelijk om het verlies aan biodiversiteit aan te pakken zonder de klimaatverandering aan te pakken, maar het is evenzeer onmogelijk om de klimaatverandering aan te pakken zonder het verlies aan biodiversiteit aan te pakken.

Gebouwen kunnen kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. In de toekomst kan er een toename zijn van het risico op instorting, dalende toestand en aanzienlijk waardeverlies als gevolg van meer stormen, sneeuw of verzakkingsschade, wateroverlast, verslechterd binnenklimaat en verminderde levensduur van het gebouw. De Europese Commissie wil de klimaatbestendigheid van infrastructuur, met inbegrip van gebouwen, vergroten. Nieuwe en bestaande gebouwen moeten worden beoordeeld op hun weerbaarheid tegen de huidige risico’s en toekomstige klimaatveranderingen, en dienovereenkomstig worden gepland of opgewaardeerd. Een belangrijk beleid dat wordt gebruikt om de veerkracht van gebouwen te ondersteunen, is het cohesiebeleid (ook wel regionaal beleid genoemd).

Ondernemingen worden geconfronteerd met twee belangrijke soorten klimaatgerelateerde risico’s: directe fysieke risico’s en transitierisico’s die voortvloeien uit de reactie van de samenleving op klimaatverandering, voornamelijk mitigatiemaatregelen. Klimaatverandering kan op verschillende manieren aanzienlijke gevolgen hebben voor toeleveringsketens, distributie en verkoop. Hitte heeft een negatieve invloed op de menselijke gezondheid en kan leiden tot slechtere werkprestaties (verminderde productiviteit) of een lager aantal werkuren (arbeidsaanbod).

De stijging van de zeespiegel kan overstromingen, kusterosie en het verlies van laaggelegen kustsystemen veroorzaken. Het zal ook het risico op stormvloeden en de waarschijnlijkheid van landwaartse indringing van zout water vergroten en kan kustecosystemen in gevaar brengen. Verwachte stijgingen van de watertemperaturen en verzuring van de oceanen zullen bijdragen tot een herstructurering van kustecosystemen; met gevolgen voor de oceaancirculatie en biogeochemische cycli.

De gevolgen van catastrofale gebeurtenissen voor dit erfgoed gaan gepaard met het trage begin van veranderingen als gevolg van verslechteringsprocessen. De voortdurende toename van temperatuur en schommelingen in temperatuur en vochtigheid of schommelingen in vries- en dooicycli veroorzaakt degradatie en stress in materialen, wat leidt tot een grotere behoefte aan herstel en behoud. Biologische degradatie veroorzaakt door bijvoorbeeld micro-organismen is waarschijnlijker.

De afgelopen jaren heeft Europa te maken gehad met allerlei natuurrampen: ernstige overstromingen, droogtes en bosbranden met verwoestende gevolgen voor het leven van mensen, de Europese economie en het milieu. In het afgelopen decennium heeft de Europese Commissie verschillende strategieën en acties aangenomen om het risico op rampen te verminderen, zoals de overstromingsrichtlijn en de uitvoering ervan (tijdschema), de EU-actie inzake waterschaarste en droogte, het groenboek over verzekeringen in de context van natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen.

De klimaatverandering heeft op verschillende manieren gevolgen voor de energiesector, variërend van veranderingen in de vraag naar verwarming en koeling; effecten op de energievoorzieningsomstandigheden – bijvoorbeeld een verminderde beschikbaarheid van water voor waterkracht tijdens langdurige droogtes en een verminderde beschikbaarheid van koelwater die van invloed is op de efficiëntie van elektriciteitscentrales. Bovendien kan energie-infrastructuur meer worden blootgesteld aan schade door veranderende klimaatomstandigheden. De Europese Commissie streeft er in het algemeen naar de klimaatbestendigheid van infrastructuur, met inbegrip van energie, te vergroten door strategische kaders te bieden.

Extreme weersomstandigheden in de afgelopen jaren hebben de urgentie vergroot om de aanpassing aan de klimaatverandering te integreren in de verschillende beleidsterreinen van de EU. Er zijn weinig specifieke EU-activiteiten om de aanpassing aan de klimaatverandering te integreren in het beleid voor de financiële en verzekeringssector. Veel Europese beleidsmaatregelen in verband met natuurrampen (zie rampenrisicovermindering) zijn echter zeer relevant voor de financiële en verzekeringssector, aangezien zij aanzienlijke verliezen en financiële rampen kunnen helpen voorkomen. De Europese Commissie heeft zich er ook toe verbonden de financiering van klimaatgerelateerde activiteiten te verhogen door ervoor te zorgen dat ten minste 20 % van de Europese begroting klimaatgerelateerde uitgaven zijn.

Het snelle tempo van de klimaatverandering kan het natuurlijke vermogen van bosecosystemen om zich aan te passen, tenietdoen. Het leidt tot een verhoogd risico op verstoringen door stormen, brand, plagen en ziekten, met gevolgen voor de groei en productie van bossen. De economische levensvatbaarheid van de bosbouw zal worden aangetast, met name in zuidelijke gebieden van Europa, evenals het vermogen van bossen om milieudiensten te verlenen, met inbegrip van veranderingen in de koolstofputfunctie. In 2013 heeft de Commissie een nieuwe EU-bosstrategie aangenomen, die een antwoord biedt op de nieuwe uitdagingen waarmee bossen en de bosbouwsector worden geconfronteerd.

Klimaatverandering zal nieuwe gezondheidsrisico's met zich meebrengen en de huidige gezondheidsproblemen versterken. Van de klimaatverandering worden zowel directe als indirecte effecten op de gezondheid van mens, plant en dier verwacht. Directe effecten zijn het gevolg van veranderingen in de intensiteit en frequentie van extreme weersomstandigheden zoals hittegolven en overstromingen. Indirecte effecten kunnen worden gevoeld door veranderingen in de incidentie van ziekten die worden overgedragen door insecten (d.w.z. door vectoren overgedragen ziekten veroorzaakt door muggen en teken), knaagdieren of veranderingen in de water-, voedsel- en luchtkwaliteit. De EU-strategie van de Europese Commissie voor aanpassing aan de klimaatverandering gaat vergezeld van een werkdocument van de diensten van de Commissie.

De uitdagingen die de klimaatverandering met zich meebrengt voor de ICT vallen in twee hoofdcategorieën uiteen: acute gebeurtenissen en chronische stress. Acute gebeurtenissen (ook wel kritieke of crisisgebeurtenissen genoemd) omvatten overstromingen (pluviaal, fluviaal, kustgebied), ijsstormen, hittegolven enz. Acute gebeurtenissen brengen ICT-infrastructuren in gevaar door de fysieke activa waarvan zij afhankelijk zijn, te vernietigen of uit te schakelen. Chronische spanningen zijn het gevolg van meer geleidelijke veranderingen in klimaatnormen, zoals veranderingen in temperatuurbereiken en vochtigheidsniveaus. Hoewel deze effecten minder waarschijnlijk catastrofale gevolgen zullen hebben, zullen ze leiden tot een grotere degradatie van activa, vaker falen en een kortere levensduur.

Ruimtelijke ordening wordt beschouwd als een van de meest doeltreffende processen om de lokale aanpassing aan de klimaatverandering te vergemakkelijken. Bestaande processen en instrumenten die beschikbaar zijn via het gemeentelijke planningsproces voor landgebruik in de EU, met inbegrip van officiële plannen, bestemmingsplannen en/of ontwikkelingsvergunningen, helpen bij het minimaliseren van de ontwikkelingsrisico's voor een gemeente als gevolg van de voorspelde gevolgen van toegenomen overstromingen, bosbranden, aardverschuivingen en/of andere natuurrampen als gevolg van een veranderend klimaat.

De klimaatverandering zal naar verwachting ernstige gevolgen hebben voor het mariene milieu. De stijging van de watertemperaturen zal bijdragen tot een herstructurering van mariene ecosystemen met gevolgen voor de oceaancirculatie, de biogeochemische cycli en de mariene biodiversiteit. Oceaanverzuring zal van invloed zijn op het vermogen van sommige calciumcarbonaat-afscheidende soorten (zoals weekdieren, planktons en koralen) om hun schelpen of skeletten te produceren. Warmer en zuurder zeewater zal daarom een negatief effect hebben op de visserij en aquacultuur.

Tegen het einde van de eeuw wordt verwacht dat de Europese bergen fysiek zullen zijn veranderd. Gletsjers zullen aanzienlijk massaverlies hebben geleden, maar veranderingen hebben ook invloed op de lagere, middenheuvels en uiterwaarden, waardoor de beschikbaarheid van water, de landbouwproductie, het toerisme en de gezondheidssector worden beïnvloed. Seizoensgebonden sneeuwlijnen zullen op hogere hoogten worden gevonden en sneeuwseizoenen zullen korter worden. Boomlijnen zullen omhoog bewegen en bospatronen zullen op lagere hoogtes veranderen.

Omdat weer en klimaat een beslissende invloed hebben op het reisseizoen en de keuze van vakantiebestemmingen, is de toeristische sector daar sterk van afhankelijk. Er is ook een sterke band tussen natuur en toerisme, maar ook tussen cultureel erfgoed en toerisme. Afhankelijk van de locatie en de tijd van het jaar kan het toerisme positief of negatief worden beïnvloed door de klimaatverandering.

Sinds het Witboek van de Europese Commissie over aanpassing aan de klimaatverandering (COM(2009)148) is benadrukt dat het vervoerssysteem moet worden aangepast aan de gevolgen van de klimaatverandering. Aanpassing van het vervoer wordt aangepakt door een combinatie van Europees vervoer, klimaatverandering en onderzoeksbeleid. De Europese Unie bevordert beste praktijken, mainstreamt aanpassing in haar programma's voor de ontwikkeling van vervoersinfrastructuur en verstrekt richtsnoeren, bijvoorbeeld door passende normen voor de bouw te ontwikkelen. De actie is gericht op vervoersinfrastructuur, en met name op het trans-Europees vervoersnetwerk (TEN-T).

In Europa woont bijna 73 % van de bevolking in stedelijke gebieden en dit zal naar verwachting toenemen tot meer dan 80 % in 2050. De klimaatverandering zal waarschijnlijk van invloed zijn op bijna alle onderdelen van steden en gemeenten – hun milieu, economie en samenleving. Dit brengt nieuwe, complexe uitdagingen met zich mee voor stadsplanning en -beheer. De gevolgen van de klimaatverandering voor de hubs van de economische activiteit, het sociale leven, de cultuur en de innovatie van Europa hebben gevolgen tot ver buiten hun gemeentelijke grenzen.

Watervoorraden worden rechtstreeks beïnvloed door klimaatverandering en het beheer van deze hulpbronnen heeft gevolgen voor de kwetsbaarheid van ecosystemen, sociaal-economische activiteiten en de menselijke gezondheid. Waterbeheer zal naar verwachting ook een steeds centralere rol spelen in de aanpassing. De klimaatverandering zal naar verwachting leiden tot grote veranderingen in de beschikbaarheid van water in heel Europa, met toenemende waterschaarste en droogtes, voornamelijk in Zuid-Europa, en een toenemend risico op overstromingen in het grootste deel van Europa.