3.1 Opstellen van een catalogus van relevante aanpassingsopties

Stedelijke gebieden zijn knooppunten voor menselijke activiteiten en worden vaak tegelijkertijd getroffen door verschillende gevaren van klimaatverandering. Daarom moeten aanpassingsmaatregelen betrekking hebben op een breed scala aan kwesties, waaronder technologische, informatieve, organisatorische, gedrags-, ecosysteem- en sociaal-economische aspecten op verschillende bestuursniveaus, zowel sectoraal als sectoroverschrijdend. Het ontwikkelen van een catalogus van maatregelen biedt een systematische verzameling van mogelijke aanpassingsopties voor de specifieke stedelijke context die kunnen worden gebruikt voor het daaropvolgende beoordelings- en selectieproces.

Bij het opstellen van de catalogus van aanpassingsopties die in overweging moeten worden genomen, moeten de algemene aanpak en doelstellingen van de aanpassingsplanning in de gemeente worden overwogen. In het algemeen zijn de aanpassingsopties gericht op een of meer van de volgende elementen:

• de gevolgen van de klimaatverandering te aanvaarden en de verliezen te dragen die voortvloeien uit risico’s (bv. het beheer van de terugtrekking uit de stijging van de zeespiegel);
• Compensatie van verliezen door de risico's of verliezen te delen of te spreiden (bv. via verzekeringen);
• blootstelling aan en/of kwetsbaarheid voor klimaatrisico’s vermijden of verminderen (bv. door ruimtelijke ordening, het bouwen van nieuwe waterkeringen of het veranderen van gedrag, locatie of activiteit);
• Nieuwe kansen benutten (bv. door een nieuwe activiteit uit te voeren of praktijken te veranderen om te profiteren van veranderende klimatologische omstandigheden).

Een andere manier om aanpassingsopties te overwegen, is door na te denken over de soorten acties die kunnen worden ondernomen. Dit kunnen zijn:

1. "Zachte" aanpassingsmaatregelen, met inbegrip van de volgende soorten:

• Leidinggevend personeel (bv. invoering van flexi-time werk tijdens hittegolven);
• Strategisch (bv. opdracht geven voor nieuwe gebouwen met een klimaatbestendig ontwerp als onderdeel van het geplande stedenbouwprogramma)
• Tijdelijk (bv. gebruik zonwering om de toename van zonnewarmte te verminderen)

2. Technisch / "grijs" (bv. renovatiegebouw; verbetering van de fysieke bescherming tegen overstromingen, vergroting van de capaciteit van rioleringssystemen);

3. Ecologisch / "groen" (bv. implementatie of uitbreiding van groene infrastructuur voor waterafvoerbeheer of microklimaatmatiging).

Gemeenten kunnen er ook voor kiezen om zich te concentreren op het vergroten van het "aanpassingsvermogen", wat inhoudt dat het vermogen van mensen, autoriteiten en sectoren om doeltreffend op de klimaatverandering te reageren, moet worden ontwikkeld. Dit omvat acties op de volgende gebieden:

• toegang tot onderzoeksresultaten of deelname aan onderzoeksprojecten;
• het verrichten van onderzoek;
• monitoringgegevens en relevante informatiebronnen;
• bewustmaking door middel van onderwijs, het delen van ervaringen en opleidingsinitiatieven; en
• het creëren van een ondersteunend institutioneel kader, bijvoorbeeld door:
  • veranderende normen;
  • wijziging van wetgeving;
  • het opzetten van lokale financieringsmechanismen;
  • het verstrekken van richtsnoeren voor goede praktijken; en
  • het ontwikkelen van passend beleid, plannen en strategieën.

Bij het opstellen van maatregelen moet aandacht worden besteed aan:

• het kiezen van maatregelen die inspelen op de vastgestelde kwetsbaarheden;
• met inbegrip van niet-conventionele en innovatieve oplossingen (zoals gewoonlijk handelen belemmert vaak aanpassing);
• zorgen voor een goede mix van verschillende soorten opties (bv. technisch – niet-technisch);
• het stellen van langetermijndoelstellingen boven politieke belangen op korte termijn; en
• het vergemakkelijken van verdere besprekingen en een betere communicatie met politici en belanghebbenden, wordt aanbevolen aanpassingsopties te beschrijven in factsheets volgens een gemeenschappelijke structuur zoals beschreven in stap 4.1.

Aanpassingsopties kunnen worden opgevraagd uit literatuurbronnen en databanken, verstrekt door wetenschappelijke deskundigen en technische consultants, gedeeld door collega's van andere afdelingen en autoriteiten, vertegenwoordigers van andere gemeenten, of verkregen uit andere bronnen door betrokkenheid van belanghebbenden. In de afgelopen jaren zijn verschillende catalogi van aanpassingsopties ontwikkeld door onderzoekers, stadsnetwerken, nationale of regionale autoriteiten of organisaties van belanghebbenden (zie de bijbehorende bronnen hieronder). Deze catalogi moeten de basis vormen voor een selectie van opties die passen binnen de specifieke stedelijke context en de vastgestelde aanpassingsdoelstellingen. Stap 3.2 gidsen voor de bronnen van voorbeelden en gevallen van reeds uitgevoerde aanpassingsmaatregelen in stedelijke gebieden.

Ook moet worden erkend dat aanpassing niet altijd volledig nieuwe maatregelen vereist. Aanpassing betekent vaak het overwegen en aanpassen van activiteiten die in elk geval nodig zouden zijn voor duurzame ontwikkeling van de stad, of het mainstreamen van aanpassing in bestaande of nieuwe wetgeving, normen en plannen (bijv. overstromingsrisicobeheerplannen in het kader van de EU-overstromingsrichtlijn). Steden beschikken al over veel instrumenten om zich aan te passen, bijvoorbeeld opties die gebruikmaken van bestaande werkzaamheden op het gebied van rampenrisicovermindering of de huidige regelingen en plannen voor hulpbronnen- en infrastructuurbeheer (zie ook stap 2.6).