Shigellose

Shigellosis is een relatief zeldzame ziekte in Europa, die leidt tot gastro-intestinale problemen veroorzaakt door Shigella-bacteriën. Toch is het een gezondheidsprobleem voor bepaalde bevolkingsgroepen en in bepaalde landen, ook in de ontwikkelde wereld. In Europa wordt een zesde tot een derde van de gevallen ingevoerd door reizigers (ECDC, 2014-2024). Infecties treden op na het slikken van fecale besmetting. De ziekte treft vooral jonge kinderen in ontwikkelingslanden en uitbraken komen vaak voor in omstandigheden met een slechte watervoorziening en sanitaire voorzieningen, wat jaarlijks wereldwijd leidt tot ongeveer 160 000 sterfgevallen (Chung The et al., 2021). Toch wordt de ziekte ondergerapporteerd en vaak verkeerd gediagnosticeerd. Van bijzonder belang is de multidrugresistentie van Shigella-bacteriën in verschillende regio's (Lampel et al., 2018).

Totaal aantal gevallen van shigellose en het aantal meldingen van binnenlandse gevallen (kaart) en gemelde gevallen (grafiek) in Europa

_{Bron: ECDC, 2024, Surveillance Atlas of Infectious Diseases (atlas van surveillance van infectieziekten)}

_Opmerkingen:_{Kaart en grafiek tonen gegevens voor de EER-lidstaten. De grenzen en namen op deze kaart impliceren geen officiële goedkeuring of aanvaarding door de Europese Unie. De grenzen en namen op deze kaart impliceren geen officiële goedkeuring of aanvaarding door de Europese Unie.}_{De ziekte moet op EU-niveau worden gemeld,}_{maar de verslagperiode verschilt van land tot land.}_{Wanneer landen nul gevallen melden, wordt het meldingspercentage op de kaart weergegeven als '0'. Wanneer landen in een bepaald jaar geen melding hebben gemaakt van de ziekte, is het percentage niet zichtbaar op de kaart en is het gelabeld als “niet-gerapporteerd” (laatst bijgewerkt in juli 2024).}

Bron & transmissie

Shigellose wordt voornamelijk overgedragen via fecale besmetting van een geïnfecteerde persoon naar de mond van een andere persoon. Geïnfecteerde mensen die hun handen niet grondig wassen na ontlasting kunnen nieuwe infecties veroorzaken door direct fysiek contact (inclusief seksueel contact), of indirect door voedsel of water te besmetten. In Europa is seksuele overdracht tegenwoordig een veel voorkomende infectieroute. Patiënten kunnen de ziekte overdragen zolang de Shigella-bacterie in de feces wordt uitgescheiden, wat over het algemeen tijdens de acute infectie gebeurt, maar tot 4 weken of af en toe enkele maanden kan aanhouden.

Naast persoonlijke infecties zijn besmette rauwe melk en zuivelproducten of ongekookte groenten andere transmissieroutes (Gerba, 2009). Bovendien kunnen vliegen Shigella-bacteriën van latrines overbrengen naar onbedekt voedsel (Gerba, 2009). Buiten het menselijk lichaam kan Shigella echter slechts korte tijd overleven (Niyogi, 2005). Opmerkelijk genoeg kan de ziekte zich al manifesteren bij zeer lage doses van minder dan tien bacteriële cellen, wat meer dan tienduizend keer lager is dan bij de meeste andere bacteriële infecties (Chung The et al., 2016).

Uitbraken komen meestal voor op plaatsen waar veel mensen samen zijn (zoals in gevangenissen, kinderdagverblijven, kinderdagverblijven of psychiatrische ziekenhuizen), vooral wanneer de persoonlijke hygiëne slecht is, evenals bij mannen die seks hebben met mannen (Rebmann, 2009).

Gezondheidseffecten

Shigella-infecties kunnen milde tot ernstige symptomen hebben, waarbij sommige geïnfecteerde personen zelfs geen symptomen ervaren. Als symptomatisch, symptomen duren meestal tussen de 4 en 7 dagen, en de meeste patiënten herstellen zonder medische interventies, behalve voor de juiste rehydratie. De symptomen treden snel op, ongeveer één tot drie dagen na de infectie, en omvatten diarree – vaak met slijm en/of bloed, koorts, misselijkheid, maagkrampen en soms pijnlijk plassen of ontlasting. De Shigella-bacterie kan ook gifstoffen produceren die circuleren in de bloedstroom van een geïnfecteerde persoon (toxemie). In ernstigere gevallen kan de ontlasting bloederig en slijmerig zijn (dysenterie) en kunnen er complicaties volgen, zoals verzwakte darmspieren (wat leidt tot rectale verzakking), appendicitis of een levensbedreigende darmontsteking. Ook uitdroging, lage zout (hyponatremia) of suikerniveaus (hypoglykemie) in het bloed, neurologische infecties (meningitis), ontsteking in de botten (osteomyelitis), artritis, abcessen in de milt of vaginale infecties kunnen het gevolg zijn van shigellose. Een van de gevaarlijkste klinische manifestaties zijn aanvallen, neurologische schade of een toename van witte bloedcellen die leukemie nabootsen. Als langetermijneffecten kunnen patiënten een prikkelbaar darmsyndroom, artritis of hemolytisch uremisch syndroom ontwikkelen, dat de rode bloedcellen, de nieren en het zenuwstelsel aantast (Pacheco & Sperandio, 2012).

Morbiditeit & mortaliteit

In de EER-lidstaten (met uitzondering van Zwitserland en Turkije wegens het ontbreken van gegevens) in de periode 2007-2023:

80.014 infecties (ECDC, 2024)

18 sterfgevallen (ECDC,2024) en een algemeen sterftecijfer van 0,025%. Toch variëren de sterftecijfers met de bacteriestam en de toestand van de patiënt en kunnen ze oplopen tot 20% voor in het ziekenhuis opgenomen patiënten (Bagamian et al., 2020; Ranjbar et al., 2010).

Toenemende incidentietrend tussen 2015 en 2019, na een daling van het aantal gemelde gevallen tussen 2007 en 2014. In 2020 is het aantal gemelde gevallen drastisch gedaald, mogelijk als gevolg van onderrapportage en verminderde blootstelling als gevolg van de reis- en sociale beperkingen en hygiënische maatregelen in verband met de COVID-19-pandemie.

Tot 2019 was ongeveer de helft van de gevallen reisgerelateerd. Overdracht gebeurt meestal via voedsel, en minder vaak door seksueel en persoonlijk contact.

(ECDC, 2014-2024)

Verdeling over de bevolking

Leeftijdsgroep met het hoogste ziektecijfer in Europa: kinderen jonger dan 5 jaar en mannen tussen 25 en 44 jaar (ECDC, 2014-2024)
Groepen die risico lopen op een ernstig ziekteverloop: kinderen jonger dan 10 jaar, mensen zonder goede gezondheidszorg of met voedselonzekerheid, ouderen en mensen met een verzwakt immuunsysteem (Kotloff et al., 2018; Niyogi, 2005; Launay et al., 2017)

Klimaatgevoeligheid

Klimatologische geschiktheid

Shigella-bacteriën groeien het best bij omgevingstemperaturen tussen 21 en 38°C. Het optimale pH-bereik ligt tussen 5,8 en 6,4 (Ghosh et al., 2007).

Seizoensgebondenheid

In Europa komen de meeste infecties voor in de late zomer/herfst (ECDC, 2014-2024).

Gevolgen van klimaatverandering

Verhoogde temperaturen, neerslaghoeveelheden en luchtvochtigheid versnellen zowel de bacteriële voortplanting als het risico op verontreinigd (drink)water, wat het risico op shigellose-infectie kan verhogen. Studies in Azië suggereren dat veranderingen in klimatologische omstandigheden het geografische verspreidingspatroon van Shigella-bacteriën kunnen veranderen en het risico op shigellose-infectie kunnen verhogen (Song et al., 2018; Chen et al., 2019). Dit kan indirect van invloed zijn op de Europese bevolking, omdat een deel van de shigellose-infecties in Europa reisgerelateerd zijn.

Preventie & Behandeling

Preventie

Bewustmaking over de effectiviteit van handen wassen en algemene hygiëne, met name tijdens het reizen in regio's met slechte hygiënische omstandigheden of bij het hanteren van voedsel
Identificatie en sluiting van verontreinigde waterbronnen
Isolatie van patiënten in zorginstellingen om uitbraken te voorkomen
Surveillancesystemen maken het mogelijk ziekten op te sporen en daarop volgende responsmaatregelen te nemen om uitbraken in te dammen en het aantal gevallen te verminderen
Vaccins bevinden zich in een experimentele fase

(Nationale Academies voor Wetenschappen, Ingenieurswetenschappen en Geneeskunde, 2020; Sciuto et al., 2021)

Behandeling

Rehydratatie, anti-diarree of koortsverlagende medicatie
Antibiotica kunnen de duur van mogelijke overdracht en ziekte verkorten. Multidrug- en extensief resistente stammen worden steeds problematischer voor risicogroepen.

(Kotloff et al., 2018; CDC, 2022)

Further informatie

Referenties

Bagamian, K. H., et al., 2020, Heterogeniteit bij enterotoxigene Escherichia coli- en shigella-infecties bij kinderen jonger dan 5 jaar uit 11 Afrikaanse landen: Een subnationale aanpak voor het kwantificeren van risico, mortaliteit, morbiditeit en groeiachterstand, The Lancet Global Health 8(1), e101–e112. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(19)30456-5

CDC, 2022, Centers for Disease Control and Climate change impact, https://www.cdc.gov. Laatst geraadpleegd in augustus 2022.

Chen, C.-C., et al., 2019, Epidemiologische kenmerken van shigellose en daarmee samenhangende klimatologische factoren in Taiwan, Medicine 98(34), e16928. https://doi.org/10.1097/MD.0000000016928

Chung The, H., et al., 2021, Evolutionaire geschiedenis en antimicrobiële resistentie bij Shigella flexneri en Shigella sonnei in Zuidoost-Azië, Communications Biology 4(1), 353. https://doi.org/10.1038/s42003-021-01905-9

Chung The, H., et al., 2016, The genomic signatures of Shigella evolution, adaptation and geographical spread, Nature Reviews Microbiology 14(4), 235-250. https://doi.org/10.1038/nrmicro.2016.10

ECDC, 2014-2022, jaarlijkse epidemiologische verslagen voor 2012-2020 – Shigellose. Beschikbaar op https://www.ecdc.europa.eu/en/shigellosis/surveillance-and-disease-data. Laatst geraadpleegd in augustus 2023.

ECDC, 2024, Surveillance Atlas of Infectious Diseases. Beschikbaar op https://atlas.ecdc.europa.eu/public/index.aspx. Voor het laatst geraadpleegd in september 2024.

Gerba, C. P., 2009, In het milieu overgedragen ziekteverwekkers. In Environmental microbiology, Academic Press, blz. 445-484. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-370519-8.00022-5

Ghosh, M., et al., 2007, Prevalentie van enterotoxigene Staphylococcus aureus en Shigella spp. In sommige rauwe straat vended Indiase voedingsmiddelen, International Journal of Environmental Health Research 17(2), 151-156. https://doi.org/10.1080/096031207012

Kotloff, K. L., et al., 2018, Shigellosis The Lancet 391(10122), 801-812. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(17)33296-8

Lampel, K. A., et al., 2018, A Brief History of Shigella, EcoSal Plus 8(1), 1-25, https://doi.org/10.1128/ecosalplus.ESP-0006-2017

Launay, O., et al., 2017, Veiligheidsprofiel en immunologische reacties van een nieuw vaccin tegen Shigella sonnei Intramusculair, Intradermaal en Intranasaal toegediend: Resultaten van twee parallelle gerandomiseerde klinische fase 1-studies bij vrijwilligers voor gezonde volwassenen in Europa, EBioMedicine, 22, 164-172. https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2017.07.013

Niyogi, S. K., 2005, Shigellosis, The Journal of Microbiology 43(2), 133-143.

Pacheco, A. R., & Sperandio, V., 2012, Shiga-toxine in enterohemorrhagische E. coli: Verordening en nieuwe antivirulentiestrategieën, Frontiers in Cellular and Infection Microbiology 2, 2235-2988. https://doi.org/10.3389/fcimb.2012.00081

Ranjbar, R., et al., 2010, Fatality due to shigellosis with special reference to molecular analysis of Shigella sonnei strains isolated from the fatal cases, Iranian Journal of Clinical Infectious Diseases 5 (1) 36-39. (dodelijkheid als gevolg van shigellose met speciale verwijzing naar moleculaire analyse van uit de fatale gevallen geïsoleerde stammen van Shigella sonnei), Iranian Journal of Clinical Infectious Diseases5 (1) 36-39.)

Rebmann, T., 2009, Spotlight on shigellosis, Nursing 39(9), 59–60. https://doi.org/10.1097/01.NURSE.0000360253.18446.0f

Song, Y. J., et al., 2018, The epidemiological influence of climate factors on shigellosis incident rates in Korea, International Journal of Environmental Research and Public Health 15(10), 2209. https://doi.org/10.3390/ijerph15102209 (De epidemiologische invloed van klimatologische factoren op de incidentie van shigellose in Korea), International Journal of Environmental Research and Public Health 15(10), 2209. https://doi.org/10.3390/ijerph15102209