Naturbaserte tiltak mot steinsprang over skog i Engadin-regionen, Sveits

Skogen er spesielt utsett for ekstreme hendingar. Samanlikna med dei langsame prosessane i skogen (vekst, frøfordeling, genetisk tilpasningsevne, etc.), trugar klimaendringane med å skje med ein snøggleik som overvelde naturlege tilpasningsprosessar. Viktige skogprodukter og tenester som vern mot naturkatastrofar kan reduserast eller forsvinne på grunn av klimaendringar. Alpine skogsøkosystemer er allereie påverka av flere klimainduserte effektar, til dømes høgare tredødelegheit, flere skadedyrsartar, høgare vassstress og større skogbrannfrekvens, og reduserer dermed skogens rolle for å beskytte mot steinfall, skred og skred. Til dømes vart det observert store utbrot av barkbiller i verneskogar i Sveits, som følgje av vinterstormen Lothar i 1999 og den tørre sommaren i 2003. Slike utbrot hadde aldri skjedd i denne høgda før.

Som rapportert i EEA-rapporten «Klimaendringar,verknader og sårbarheit i Europa»,er dei viktigaste klimadrivarane som påverkar alpeskogane: i) ein temperaturauke som er høgare enn det globale gjennomsnittet, Frå slutten av^det 19. århundre til slutten av det 20. århundre opplevde den alpine regionen ein total årleg gjennomsnittleg temperaturauke på ca. 2 °C, nesten det dobbelte av gjennomsnittet på den nordlege halvkule, (ii) ein observert auke i årleg nedbør i nordvest og ein nedgang i sør-aust for Alpane, (iii) ein uttalt variasjon i nedbørsmønster (dvs. ein nedgang i sesongmessig nedbør om sommaren og auke i nedbør om vinteren i nordvest), samt endring i intensiteten av ekstreme vêrforhold.

Eit generelt skifte i nedbør toppar frå sommar til vinter er anslått for dei fleste av Alpane, medan sør og sør-aust vil bli betydeleg tørrare i alle årstider. Vidare forventast ein auke i intensiteten og hyppigheita av ekstreme vêrforhold (tung nedbør, tørkeperiodar, varmebølgjer og moglegvis òg stormar) i heile Alpine-regionen, noko som fører til at det hydrologiske systemet med skogar er meir kjenslevare for ekstreme vêrforhold.

I tillegg, anna enn klimarelaterte farar, til dømes gravitasjonsmasserørsler (t.d. ruskstraumar og jordskred), valdsame prosessar og flaum, er alpine skogar svært utsett for relaterte klimaeffektar, til dømes auka jorderosjon, permafrostnedbrytning og destabilisering av fjellsider. Ekstreme hendingar, som intens nedbør og stormar, kan då bestemme ein auka risiko for steinfall og skred i ein så nedbroten jord og med skog under stressforhold. Dette reduserer eigna bosettingsområde, styrkar konkurransen mellom dei ulike arealbruksformene og påverkar infrastrukturar for transport og energidistribusjon direkte. Fare for steinsprang — frå grusbitar til steinar i knyttnevestorleik som kan trenge inn i eit biltak — krev òg regelmessig rodiing av køyrebanen. Mark på asfalt og reparerte område vitnar òg om slike hendingar. I Fuorn Pass-vegen i Engadin-regionen i Sveits strekkjer det potensielle initieringsområdet i dei massive spalta steinflatene over passvegen seg frå rundt 600 m til 2 100 m. Hellinga i dette området overstig delvis 45 grader.

Tilpasningstiltak bør redusere eksisterande risiko, auke tilpasningsevna gjennom nøye planlagt regenerering av skogsartane og redusere framtidige risikoar. Tiltaksområda som identifiserast inkluderer kritisk beskyttelse av skogar med ein beskyttande funksjon der det er ein kombinasjon av utilstrekkeleg regenerering (dvs. klimaendringar skjer med ein snøggleik som overvelde naturlege tilpasningsprosessar samanlikna med dei langsame prosessane i skogen, til dømes plantevekst, frøfordeling, genetisk tilpasningsevne, etc.) og redusert stabilitet.

Skogar gjev meir effektiv beskyttelse mot naturkatastrofar enn sjølv ekspertar på feltet trudde til no. Vedlikehald av skog er betydeleg billegare enn å byggja kostbare tekniske strukturar. Men kan skogen garantere eit tilsvarande tryggingsnivå som strukturelle tiltak? Protect Bio-metoden mogleggjer evaluering av denne naturbaserte vernetenesta. Som ein del av dette prosjektet vart det utvikla ein metode som gjer det mogleg å bestemme effekten av skogen og andre biologiske vernetiltak og å ta omsyn til dei nøyaktig i farevernprosjekter. Denne metoden tek sikte på å evaluere skogvernfunksjonane mot naturfarar eller behovet for å implementere tekniske vernetiltak (dvs. barrierar eller garn) for å forhindre steinfallskadar. Metoden vart brukt i praksis for første gong på Fuorn Pass-vegen, som forbind Zernez i Engadin-dalen med Val Müstair.

Fuorn Pass-vegen, nær Zernez i Engadin-regionen (Sveits), er ei ca 800 meter lang vegstrekning. Fare for steinsprang i dette området vart analysert ved hjelp av Protect Bio-metoden. Rockfalls hendingar registrert i fortida, kart over tidlegare hendingar og scenari avleia frå dei strukturelle geologiske observasjonar tillate å beskrive rockfall risiko: Analysen viser kva for område det kan forventast steinsprang, og kor ofte slike hendingar kan oppstå. Ein matematisk modell vart òg brukt for å simulere konsekvensane av steinfallet. Basert på ein tredimensjonal terrengmodell beregner datamaskina steinsprangssporet og kreftene som frigjerast av forskjellige stein- og steinstorleikar.

Protect Bio-metoden gjer det òg mogleg å ta omsyn til i risikovurderinga rolla som biologiske vernetiltak frå skog mot naturfarar (bergfall, skred, snøskred, etc.). Stadsgradienten, stammetettleiken og andre faktorar inngår i simuleringa for bestemmelse av skogens vernekapasitet.

I tilfelle av Fuorn Pass-vegen nær Zernez viste resultata at det ikkje er behov for steinfallnett på rundt halvparten av den råka vegstrekninga. I denne delen er vernefunksjonen frå eksisterande skog nok til å sikre beskyttelse mot hendingar med mindre enn 1 til 30 års returperiode. Som eit rimeleg komplementært tiltak kan felte tre ordnast på tvers til skråninga. Tekniske og dyrare tiltak (som garn) er berre naudsynt i strekningar av vegen der skogen er tynn.

Basert på tidlegare vurderingar — der ein ofte oversåg vernskogens utilstrekkeleg kvantifiserbare effekt som naturleg hindring — måtte det byggjast steinsprangnett eller andre vernebarrierar langs det meste av den aktuelle vegstrekninga. Med Protect Bio-metoden har skogvernfunksjonen vorte evaluert og fremja som tilpasningstiltak basert på nøyaktig risikovurdering og nytte-kostnadsanalyse. Brukinga av denne metoden tillét dermed å spare millionar av euro på tekniske beskyttelsesstrukturar som har vorte vurdert som ikkje naudsynte.

Prosjektet «Effektivitet av biologiske beskyttelsetiltak» (òg kjend som Protect Bio) involverte følgjande partnarar:

• Foen — Forbundskontoret for miljø: Skred, snøskred og verna skogseksjon;
• Kantonen Grisons: Kontor for skogar ein naturleg fare; Kontor for bygg- og anleggsverksemd,
• Kommunar i Zernez: Skogbruket.

Den utvikla metoden omfattar ulike verktøy og analytisk tilnærming som gjer det mogleg å bestemme effekten av skogen og andre biologiske vernetiltak og å ta omsyn til dei nøyaktig i farevernprosjekter, noko som sparer kostnadar knytte til gjennomføringa av ikkje naudsynte tekniske vernestrukturar.

Vernetenestas rolle mot naturkatastrofar som skred, jordskred og flaumskred er imidlertid vanskeleg å vurdere og kvantifisere. Data er ikkje tilgjengeleg på alle stader.

Omtrent halvparten av Sveits’ skogområde er klassifisert som verneskog. Verneskogar vart forsømt i flere tiår til ei tilnærming basert på den reviderte skogbrukslovgivinga introdusert i 1991 forplikta kantonane til å sørgje for vedlikehald av verneskogane. Verneskog vart definert som «ein skog som kan forhindre ein anerkjend potensiell skade på grunn av ein eksisterande naturfare eller redusere dei tilhøyrande risikoane». Sidan då har føderale styresmakter, kantonar og kommunar gjeve årleg finansiering på rundt 145 millionar euro for vedlikehald av verneskogar. Dette representerer ei god investering, sidan den økonomiske verdien av verneskogen, som er knytte til risikoreduksjonen for busetjingar og trafikkvegar, anslås til 3,8 milliardar euro per år.  

Den konsekvente bruken av Protect Bio i heile Sveits kan mogleggjere innsparingar på millionar av euro av tekniske beskyttande strukturar; Dette aukar verdien av verneskogen ytterlegare.

Ei milepæl i bruken av naturressursar vart nådd i det 19.^århundre med beslutninga om å innføre berekraftig forvaltningspraksis for å beskytte skogane. I dag er sveitsisk skoglovgiving internasjonalt anerkjent og regulerer på ein omfattande måte skogens ulike funksjonar både for menneske og som habitat for dyr og plantar. Ved å oppmuntre til naturleg og berekraftig skogforvalting sikrar vi òg at tre, som er ein lokal naturressurs, kan brukast på permanent basis. Vidare adresserer skoglova (ForA) skogens nøkkelrolle i å beskytte mot naturfarar. Fora-avtalen gjev skogen ein unik posisjon i arealbruk: Det beskyttar det både når det gjeld spreiing og dens romlege fordeling. Hovudinstrumentet er det generelle forbodet mot avskoging. I tillegg til å beskytte skogen og dei ulike funksjonane den gjev, har ForA òg som mål å forvalte skogen med omsyn til naturen og oppmuntre til berekraftig bruk av tre som naturressurs.

Flaum, snøskred, jordskred og steinras forekommer ofte i Sveits, og dei er ofte av betydeleg storleik. Hydraulic Engineering Act (HEA) og ForA regulerer korleis ein organiserer beskyttelse mot desse naturlege farane, som krevst til kantonane. Ved bygging av beskyttande strukturar og utarbeiding av naturfarekart, kan dei be om ekspert og økonomisk støtte frå Confederation. Dei ulike tiltaka er utforma for å beskytte menneske og verdifull eigedom. Den beste måten å gjere dette på er å bruke plassen på riktig måte. Romleg planlegging skal sikre at det ikkje byggjast bygningar eller infrastruktur i område som er utsett for naturkatastrofar. Verneskog reknast òg som eit middel for å betre verna mot skred, steinsprang og skred.

Protect Bio er ei banebrytande tilnærming utvikla i Sveits. I tillegg til Fuorn Pass-vegen har metoden vorte implementert til dømes ved Gruobenwald, Klosters og Orvin, Täsch, Schmitten. Det er planlagt å bruke Protect Bio på andre stader og spesielt i samanheng med snøskred, steinfall og muddermengder i åra som kjem, og for å forbetra valideringa.

Verneskogar har inga fast levetid. Vernestrukturar og beskyttande skogar må til ei kvar tid vere godt halde ved like slik at dei kan oppfylle sin beskyttande funksjon og halde skogstenester òg.

Arthur Sandri
Head of the Landslides, Avalanches and Protection Forest Section
Federal Office for the Environment (FOEN)
Tel.: +41 (0)58 465 51 70
E-mail: arthur.sandri@bafu.admin.ch 

ProtectBio prosjekt