Ir-restawr tal-ħabitats u l-ġestjoni integrata fid-delta tal-Ebro biex jittejbu l-protezzjoni tal-bijodiversità u r-reżiljenza għat-tibdil fil-klima

Id-Delta tal-Ebro hija sistema ta’ artijiet mistagħdra ta’ importanza internazzjonali, li hija meqjusa vulnerabbli ħafna għat-tibdil fil-klima. Id-delta hija affettwata mill-erożjoni u l-irtirar kostali kkawżati mit-tnaqqis fil-provvista ta’ sedimenti fluvjali. Din il-problema hija aggravata miż-żieda fil-livell tal-baħar (bħalissa medja ta’ 2 mm/sena) u ċ-ċediment tal-art. Minħabba t-tibdil fil-klima u l-progress ulterjuri fiż-żieda fil-livell tal-baħar, madwar nofs id-delta tista’ tiġi affettwata mill-erożjoni u l-irtirar fis-seklu 21. B’mod partikolari, fil-livell tal-baħar tad-Delta tal-Ebro huwa mistenni li jiżdied bejn 0.53 m (skont il-medja tal-RCP 4.5) u 0.73 m (skont il-medja tal-RCP 8.5) sal-2100 (Genua-Olmedoet al,. 2016). Iż-żieda fil-livell tal-baħar mhux biss se tikkawża immersjoni kostali, iżda se timplika wkoll impatti dejjem akbar tal-maltempati tal-baħar. Id-delta diġà hija vulnerabbli ħafna għal avvenimenti estremi tal-baħar. Fl-2020, il-maltempata Gloria b’mewġ ta’ maltempati sa 8 metri għoli u xita ta’ 200 litru għal kull metru kwadru għarrqet ħafna mill-art tad-delta, il-laguni u l-għelieqi tar-ross tagħha. Il-baħar laħaq 2 sa 3 kilometri 'l ġewwa mill-kosta, u total ta' 30 km2 kienu mgħottija b'ilma mielaħ.

Il-laguni kostali ta' Alfacada u Tancada jinsabu fil-Park Naturali tad-Delta tal-Ebro. Il-laguna ta' Alfacada issa hija żona protetta. Fis-snin li għaddew kienet proprjetà privata użata għall-kaċċa; dan wassal għall-iżolament mill-baħar u mix-xmara u għall-introduzzjoni ta’ ilma ħelu mis-sistema ta’ irrigazzjoni għall-għelieqi tar-ross fil-qrib. Il-laguna ta’ Alfacada hija vulnerabbli wkoll għall-effetti tad-defiċit tas-sediment u taż-żieda fil-livell tal-baħar, peress li ż-żona qrib il-bokka tax-xmara qed tirtira malajr. Il-bwar salmastri tal-laguna ta’ Tancada saritilhom ħsara mit-trobbija intensiva tal-ħut. Kien meħtieġ ħafna xogħol biex din iż-żona li issa hija protetta tiġi restawrata għall-istat naturali tagħha, filwaqt li tiġi rkuprata l-konnettività tagħha mal-Bajja ta’ Alfacs permezz tat-tneħħija tad-digi, fost azzjonijiet oħra ta’ restawr.

Bejn l-2009 u l-2018, ġew implimentati żewġ proġetti LIFE fid-Delta tal-Ebro biex jiġu indirizzati l-isfidi tad-deterjorament tal-art mistagħdra minħabba l-attivitajiet tal-bniedem (jiġifieri l-agrikoltura u l-akkwakultura), iż-żieda fil-livell tal-baħar u ċ-ċediment tal-art. L-objettiv ewlieni tal-ewwel proġett (DELTA-LAGOON) kien li jittejjeb l-istatus ekoloġiku tal-laguni ta’ Alfacada u Tancada permezz ta’ miżuri ta’ restawr u ġestjoni tal-ħabitats, bħat-tneħħija ta’ infrastrutturi li jinterferixxu mal-konnettività ekoloġika, il-ħolqien ta’ ħabitats ġodda tal-laguni fl-għelieqi tar-ross eżistenti u r-restawr tal-ħabitats tal-bwar f’faċilitajiet tal-akkwakultura abbandunati. L-objettivi speċifiċi ewlenin tal-proġett kienu li:

1. Ittejjeb il-konnettività ekoloġika u idroloġika tal-laguna ta’ Alfacada bl-implimentazzjoni ta’ miżuri ta’ restawr imfassla biex inaqqsu l-effetti tal-erożjoni kostali li qed tiżdied u jtejbu l-istatus tal-ħabitats u tal-ispeċijiet ta’ prijorità;
2. Tiżdied l-estensjoni tal-ħabitats tal-laguna kostali ta’ Alfacada, filwaqt li tiġi restawrata parti miż-żoni oriġinali tal-laguna li ġew ikkonvertiti f’għelieqi tar-ross;
3. It-titjib tal-istatus ekoloġiku u l-konnettività idroloġika tas-salini l-qodma ta’ Sant Antoni (iż-żona tal-laguna ta’ Tarcada), permezz tar-restawr ta’ żoni affettwati minn faċilitajiet tal-akkwakultura abbandunati;
4. Jiġu żviluppati proċeduri għall-monitoraġġ u t-tixrid tal-valuri ekoloġiċi taż-żoni restawrati, sabiex jiżdiedu s-sensibilizzazzjoni u l-għarfien tal-pubbliku fost l-utenti u l-maniġers tal-ispazji, kif ukoll is-soċjetà b’mod ġenerali.

Il-proġett EBRO-ADMICLIM suċċessiv kellu l-għan li jimplimenta taħlita ta’ miżuri ta’ mitigazzjoni u adattament għat-tibdil fil-klima permezz ta’ approċċ integrat għall-ġestjoni tal-ilma, tas-sediment u tal-ħabitats (għelieqi tar-ross u artijiet mistagħdra). Huwa ffoka fuq l-objettivi multipli li ġejjin:

• Żieda fl-elevazzjoni tal-art permezz tal-provvista tas-sediment tax-xmajjar għad-delta permezz tat-trasport tas-sediment u l-ġestjoni tal-ilma;
• It-tnaqqis tal-erożjoni kostali;
• Żieda fis-sekwestru tal-karbonju fil-ħamrija;
• It-tnaqqis tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra (GHG) mill-fosdqa tar-ross;
• It-titjib tal-kwalità tal-ilma;
• Il-preservazzjoni u t-titjib ta’ ħabitats (naturali) ta’ valur.

Il-miżura ewlenija ta’ adattament biex tiżdied ir-reżiljenza kontra ż-żieda fil-livell tal-baħar ikkunsidrata fid-delta tal-Ebro hija l-istabbiliment mill-ġdid tal-konnettività idroloġika bejn il-laguni u l-baħar, b’tali mod li l-inputs tas-sediment għal-laguni jiżdiedu matul il-maltempati tal-baħar. Barra minn hekk, ġew ittestjati approċċi innovattivi għall-użu mill-ġdid ta’ sedimenti ta’ oriġini differenti u l-injezzjoni tagħhom fid-delta tal-Ebro. Fi ħdan dan il-kamp ta’ applikazzjoni ġenerali, ġew implimentati diversi azzjonijiet speċifiċi fi ħdan iż-żewġ proġetti biex jiġu indirizzati l-konsegwenza tad-degradazzjoni tal-ħabitat u l-effetti taż-żieda fil-livell tal-baħar. Il-miżuri ewlenin implimentati mill-proġett DELTA-LAGOON jinkludu:

• It-titjib tan-network idroloġiku tal-laguna ta’ Alfacada, billi jitnaddfu l-kanali li jgħaddu mill-laguna u jinbena kanal ġdid li jgħaqqad direttament il-laguna u x-xmara, u b’hekk tiġi appoġġata l-provvista tas-sediment tax-xmara lid-delta.
• Titjib tal-konnessjoni idroloġika tal-marġi salmastri li kienu maqsuma minn digi u iżolati minn xulxin.
• Naturalizzazzjoni tal-għelieqi tar-ross lura għal-laguna kostali u ta’ faċilità antika tal-akkwakultura lura għall-ħabitat tal-bwar salmastri.
• Il-ħolqien ta' gżejjer żgħar bħala żoni fejn ibejtu l-għasafar tal-baħar.
• Il-limitazzjoni tal-aċċess għal xi żoni sabiex jittaffew l-impatti tal-predaturi u l-frekwentazzjoni tal-bniedem.
• Introduzzjoni mill-ġdid tal-fekruna tal-għadajjar Ewropea.

Il-proġett EBRO-ADMICLIM implimenta l-miżuri ewlenin li ġejjin:

• L-ittestjar tal-injezzjoni tas-sedimenti mill-impjant tal-purifikazzjoni tal-ilma ta’ Tarragona fin-network tat-tisqija tad-Delta tal-Ebro bl-għan li jiġi vvalutat l-użu mill-ġdid ta’ dawn is-sedimenti bħala riżorsa li tikkontribwixxi għar-reżiljenza kostali.
• L-ittestjar tal-użu mill-ġdid tas-sediment meħud minn ġibjuni dammed li jinsabu tul ix-xmara Ebro. Dawn is-sedimenti ġew injettati fil-medda finali tax-xmara Ebro. L-ittestjar evalwa l-potenzjal għat-trasport tas-sediment taħt il-kundizzjonijiet idroloġiċi attwali tax-xmara, sabiex tiġi ddeterminata l-fattibbiltà tat-trasferiment tas-sedimenti mill-ġibjuni għad-delta.
• L-ottimizzazzjoni ta’ żewġ artijiet mistagħdra mibnija eżistenti billi jinfetħu l-kanali tal-irrigazzjoni u l-ilma qiegħed jiġi sostitwit b’ilma ġdid. Dawn l-interventi ppermettew li jiġu massimizzati l-elevazzjoni tal-ħamrija u s-sekwestru tal-karbonju, kif ukoll li tittejjeb l-assimilazzjoni tan-nutrijenti u tas-sustanzi niġġiesa b’effetti pożittivi fuq il-kwalità tal-ilma.
• It-tnaqqis tal-emissjonijiet ta’ gassijiet serra u t-titjib tas-sekwestru tal-karbonju fl-għelieqi tar-ross tad-Delta tal-Ebro permezz ta’ prattiki agronomiċi ġodda, bħall-metodu alternattiv ta’ ġestjoni tal-ilma tat-tixrib u tat-tnixxif għall-kultivazzjoni tar-ross.
• Valutazzjoni aġġornata taż-żoni aktar vulnerabbli għaċ-ċediment tal-art u għaż-żieda fil-livell tal-baħar.

Fl-aħħar nett, il-proġett EBRO-ADCLIM żviluppa Pjan ta’ Azzjoni dwar il-Klima għad-Delta tal-Ebro, inklużi miżuri konkreti u effettivi oħra għall-adattament u l-mitigazzjoni tat-tibdil fil-klima, li jistabbilixxu d-direttivi u l-azzjonijiet li għandhom jitwettqu wara l-finalizzazzjoni tal-proġett. Dan kien appoġġat minn proċess parteċipattiv mal-partijiet ikkonċernati lokali, inkluż is-settur tar-ross, il-komunitajiet tal-irrigazzjoni u l-NGOs tal-konservazzjoni tan-natura. Il-Pjan ta’ Azzjoni dwar il-Klima għad-Delta tal-Ebro ġie approvat u huwa parti mill-ippjanar attwali tal-Uffiċċju Katalan dwar it-Tibdil fil-Klima. Madankollu, ħafna mill-kompetenzi meħtieġa biex jiġu implimentati l-azzjonijiet tal-Pjan ma jaqgħux taħt il-ġuriżdizzjoni tal-Gvern tal-Katalonja; essenzjalment huma kwistjoni tal-Gvern ta' Spanja. Il-Gvern ta’ Spanja bħalissa qed jippubblika pjan ġdid ta’ restawr tal-kosti tad-Delta tal-Ebro, anke biex iwieġeb għall-ħsarat ikkawżati mill-maltempata devastanti tal-2020 “Gloria”. Il-Gvern tal-Katalonja qed jippromwovi azzjonijiet oħra biex tiżdied ir-reżiljenza tad-delta, bħal prova pilota għall-by-pass tas-sediment fir-riżerva ta’ Riba-roja.

Il-partijiet ikkonċernati istituzzjonali ewlenin (il-Gvern ta’ Spanja u l-Gvern tal-Katalonja) kienu sħab tal-proġett DELTA-LAGOON, li kien appoġġat formalment mill-kunsilli tal-belt taż-żewġt ibliet fejn jinsabu l-laguni (Amposta u Sant Jaume d’Enveja). Partijiet ikkonċernati oħra ġew infurmati u kkonsultati matul diversi laqgħat.

Il-parteċipazzjoni tal-partijiet ikkonċernati kienet komponent ewlieni tal-proġett EBRO-ADMICLIM li ġej. Dan kien jinvolvi gruppi differenti ta’ partijiet ikkonċernati, inklużi rappreżentanti tas-settur tar-ross, komunitajiet ta’ irrigazzjoni (dawn il-komunitajiet huma fost il-partijiet ikkonċernati ewlenin tad-delta u kienu involuti bħala sħab tal-proġett) u NGOs. Għalhekk, l-iżvilupp tal-Pjan ta’ Azzjoni dwar il-Klima għad-Delta tal-Ebro kien proċess parteċipattiv li jappoġġa l-istabbiliment ta’ linji gwida u l-identifikazzjoni ta’ miżuri b’kunsens għoli.

Il-proġett DELTA-LAGOON kiseb l-għanijiet ippjanati kollha, għalkemm xi azzjonijiet iddewmu, minħabba problemi amministrattivi bejn il-Gvern ta’ Spanja u l-Gvern tal-Katalonja. Id-dewmien ewlieni affettwa r-restawr tal-għelieqi tar-ross lura lejn il-laguna kostali f’Alfacada.

L-għanijiet ta’ dimostrazzjoni u innovazzjoni taħt paradigma xjentifika soda ġew implimentati b’suċċess fil-proġett EBRO-ADMICLIM. Ġew żviluppati eżiti rilevanti f’termini ta’ innovazzjoni, u l-parteċipazzjoni tal-partijiet ikkonċernati kienet ta’ suċċess. Il-limitazzjoni ewlenija kienet in-nuqqas ta’ appoġġ dwar l-użu mill-ġdid tas-sediment mill-Awtorità tal-Baċin tax-Xmara.

L-ispiża totali għall-implimentazzjoni tal-proġett DELTA-LAGOON kienet ta’ EUR 3.054.703 (il-finanzjament LIFE tal-UE kien ta’ EUR 1.490.084). Il-benefiċċji ewlenin li jġib miegħu l-intervent tal-proġett huma r-restawr tal-ħabitats tal-organiżmi selvaġġi (62 ettaru ta’ ħabitats ġodda), l-irkupru ta’ xi speċijiet protetti u ż-żieda fir-reżiljenza tal-laguni u tal-bwar kontra ż-żieda fil-livell tal-baħar. Il-benefiċċji ekonomiċi kienu jinkludu l-ħolqien ta’ impjiegi għat-twettiq tal-proġett u għaċ-ċentru l-ġdid tal-viżitaturi mibni fil-laguna ta’ Tancada. Ma saret l-ebda valutazzjoni monetarja tal-benefiċċji.

L-ispiża totali għall-implimentazzjoni tal-proġett EBRO-ADMICLIM kienet ta’ EUR 2,260,960.00 (il-finanzjament LIFE tal-UE kien ta’ EUR 1,124,341.00). Il-benefiċċji ewlenin tal-proġett jinkludu: l-ittestjar tal-użu mill-ġdid ta’ sediment ta’ oriġini differenti, l-implimentazzjoni ta’ prattiki agronomiċi li jnaqqsu l-emissjonijiet ta’ gassijiet serra fis-settur tar-ross, l-elaborazzjoni ta’ linji gwida dwar it-trasport tas-sediment u l-iżvilupp ta’ mudell ta’ trasport tas-sediment (żviluppat mill-Universidad de Córdoba). L-injezzjoni tas-sedimenti fix-Xmara Ebro u l-kanali tad-delta serviet bħala eżempju għal attivitajiet ta’ segwitu li għandhom l-għan li jtejbu l-input tas-sediment: bħalissa hija ppjanata by-pass tas-sediment fil-ġibjun ta' Riba-roja.

L-ekosistemi tad-delta tal-Ebro jipprovdu ħabitat għal diversità kbira ta’ speċijiet. Huwa ta’ sinifikat kbir fil-livell Ewropew minħabba li huwa punt ta’ waqfien vitali fir-rotot migratorji tal-għasafar u jospita għadd konsiderevoli ta’ għasafar elenkati fl-Anness I tad-Direttiva dwar l-Għasafar. Aktar minn 180,000 tajra tal-ilma fix-xitwa u madwar 40.000 par ibejtu fid-delta. Iż-żona hija Park Naturali ddeżinjat fi Spanja u hija protetta skont id-Direttivi Ewropej dwar l-Għasafar u l-Ħabitats, il-Konvenzjoni ta’ Ramsar u l-UNESCO. Il-miżuri kollha li jappoġġaw ir-restawr tas-sistema tax-xmajjar u li jipproteġu l-ħabitats tagħha ta’ interess komuni jikkontribwixxu għall-ilħuq tal-objettivi tad-Direttiva Qafas tal-UE dwar l-Ilma (2000/60/KE), tad-Direttiva dwar l-Għargħar (2007/60/KE), u tad-Direttivi dwar l-Għasafar u l-Ħabitats (2009/147/KE u 92/43/KEE).

Il-proġett DELTA-LAGOON ilu għaddej mill-2011 sal-2014 u ġie segwit mill-proġett EBRO-ADMICLIM mill-2014 u l-2018. Bħala parti mit-tieni proġett iffinanzjat minn LIFE, ġie żviluppat Pjan ta’ Azzjoni dwar il-Klima. Dan il-pjan ġie approvat u issa huwa parti mill-prattika tal-ippjanar tal-Uffiċċju Katalan dwar it-Tibdil fil-Klima.

It-tul tal-ħajja tal-interventi żviluppati mhuwiex definit minn qabel. Dawn jistgħu jinżammu għal żmien twil jekk jiġu ġestiti u miżmuma kif suppost.

Carles Ibáñez
Eurecat Centre Tecnològic de Catalunya
Head of Climate Change Department
E-mail: carles.Ibanez@eurecat.org 

Proġetti DELTA-LAGOON u EBRO-ADCLIM iffinanzjati minn LIFE