Stedenbouwkundige, ontwerp- en beheersbenaderingen voor het opbouwen van veerkracht – een beoordeling van bewijsmateriaal

Lokale crises en noodsituaties hebben gevolgen voor de economische activiteit, schade aan omgevingen, onderbreking van kritieke infrastructuurdiensten en directe en indirecte gevolgen voor de gezondheid. Steden moeten zorgen voor een doeltreffende respons op en herstel van crises. Zij moeten ook de huidige en toekomstige blootstelling aan en kwetsbaarheid voor gevaren verminderen. Stadsontwerp, -beheer en -planning spelen een preventieve en risicobeperkende rol; zij moeten daarom worden geïntegreerd in lokale veerkrachtstrategieën en -plannen. Verscheidene recente multilaterale verslagen, kaders en richtsnoeren wijzen erop dat steden een leidende rol spelen bij het beperken van en aanpassen aan gevaren, het vaststellen van prioriteiten en het mogelijk maken van bottom-upbenaderingen die gemeenschappen verder betrekken bij (en lokale overheden meer verantwoordelijk maken voor) het bouwen van gezondere, duurzamere, billijkere en veerkrachtigere steden.

In het kader van het project “Bescherming van het milieu en de gezondheid door het opbouwen van stedelijke veerkracht” van de WHO is een breed literatuuronderzoek uitgevoerd naar stedelijke planning, ontwerp, beheer en paraatheid in verband met rampen. In de periode 2015-2021 is wetenschappelijke literatuur gepubliceerd die van toepassing is op steden in de Europese regio van de WHO, en er zijn risicogeïnformeerde stadsplanningsstrategieën voor een betere veerkracht op lokaal niveau opgesteld. Een korte selectie van recente internationale rapporten en richtlijnen werd ook opgenomen als middelen om context en benchmarking te bieden.

Dit rapport identificeert conceptuele benaderingen, kaders en strategieën in de literatuur om steden te helpen bij het aanpakken van de uitdagingen van het voorbereiden op en voorkomen van de waarschijnlijkheid en ernst van de gevolgen van lokale extreme gebeurtenissen. Het onderzoekt hoe (en in welke mate) stadsplanning, -beheer en -ontwerp een mechanisme kunnen zijn voor een betere paraatheid en veerkracht.

De bevindingen tonen aan dat gepubliceerd onderzoek op basis van één enkel gevarentype gebruikelijk is: ongeveer 60 % van de onderzochte documenten bleek risicospecifiek te zijn. In het verslag wordt een aantal strategieën besproken die bijzonder relevant zijn voor bepaalde soorten gevaren, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen strategieën die wijzigingen of het ontwerp van fysieke infrastructuur met zich meebrengen en strategieën die betrekking hebben op governance, communicatie en publieke betrokkenheid. Warmtegolven en het stedelijke hitte-eilandeffect zijn bijvoorbeeld vaak gekoppeld aan dichte en ondoordringbare stedelijke weefsels en vragen om een grotere groene dekking door middel van op de natuur gebaseerde oplossingen. In die zin kunnen lokale planningsregels (zoals verplichte minimale groeneruimteratio's) helpen om de hoeveelheid groene dekking in steden te vergroten. Dit zou op zijn beurt zeer relevant kunnen zijn voor het voorkomen (of beperken van de gevolgen van) overstromingen in stedelijke omgevingen – die traditioneel uitsluitend afhankelijk zijn van grijze infrastructuur, die mogelijk niet in staat is om de toekomstige niveaus aan te kunnen die worden voorspeld als gevolg van de klimaatverandering. Aardbevingsparaatheid omvat een optimaal ontwerp van open ruimtes binnen de stad om als schuilplaatsen te
fungeren, evenals actuele inventarisaties van het wegennet en het gebouwenbestand. Het verbeteren van de weerstand van gebouwen is cruciaal bij zowel seismische gebeurtenissen als sterke winden tijdens stormen. Voor dit laatste kan het vergroten van de publieke kennis en het risicobewustzijn in verband met stormen de persoonlijke en huishoudelijke paraatheidsmaatregelen verbeteren, die ook relevant bleken te zijn voor het beperken van de effecten en het verkorten van de hersteltijd.