Hvað er átt við með óvissu?

Aðlögun að loftslagsbreytingum skapar áskoranir fyrir þá sem taka ákvarðanir sem þurfa að ákveða núna hvort og hvernig eigi að laga starfsemi, kerfi og geira, á öllum landfræðilegum mælikvarða, að breyttu loftslagi.

Óvissa er ekki eingöngu um loftslagsbreytingar og aðlögun. Mörg önnur svið vísinda og stefnumótunar standa frammi fyrir fjölmörgum óvissuþáttum í starfi sínu. Óvissa er flókið hugtak sem hægt er að lýsa á marga vegu og umfjöllun hennar í ákvarðanatöku hefur þróast með tímanum. Nokkrar viðeigandi lýsingar á óvissu eru m.a.:

• Ástand ófullnægjandi þekkingar sem getur stafað af skorti á upplýsingum eða ágreiningi um það sem er vitað eða jafnvel þekkt. Það kann að hafa margar tegundir af heimildum, frá imprecision í gögnum til ótvírætt skilgreind hugtök eða hugtök, eða óvissa spár um mannlegt atferli. Óvissa getur því komið fram með megindlegum mælingum (t.d. líkindaþéttleikafalli) eða með eigindlegum yfirlýsingum (t.d. sem endurspeglar dómgreind sérfræðingahóps) (IPCC AR5 2014).
• Hversu mikið traust sá sem tekur ákvarðanir hefur á hugsanlegum niðurstöðum sértækra ákvarðana og/eða líkinda þessara niðurstaðna. Ástæður fyrir þessu skorti á trausti gætu falið í sér mat á upplýsingum sem ófullnægjandi, ónákvæm, ónákvæm, óáreiðanlegar, ófullnægjandi eða hugsanlega rangar (Refsgaard et al. 2007).

Hverjar eru helstu uppsprettur óvissu í aðlögunaráætlunum?

Hægt er að nota fjölbreyttar upplýsingaveitur og gögn til að styðja við aðlögunaráætlanir. Upplýsingar um fyrri og áætlað loftslag er ein af mörgum tegundum upplýsinga sem eru notaðar til að styðja við aðlögunaráætlanir. Aðrar tegundir eru yfirleitt upplýsingar sem eru fengnar úr, t.d.: áhrifamatslíkön, fyrri reynsla af því að takast á við breytileika og breytingar í loftslagi, félagshagfræðileg skilyrði, stefnumótun, markaðssamhengi (fyrir rekstraraðila) og væntingar um breytingar í þessu samhengi.

Allar upplýsingar sem tengjast framtíðarskilyrðum náttúrulegra og félagslegra kerfa hafa óvissu sem notendur þessara upplýsinga ættu að vera meðvitaðir um. Helstu uppsprettur óvissu í tengslum við áhrif loftslagsbreytinga og aðlögun eru m.a. (EEA 2017):

• Mæliskekkjur vegna ófullkominna athugunartækja (t.d. regnmæla) og/eða gagnavinnslu (t.d. reiknirit til að meta yfirborðshitastig á grundvelli gervihnattagagna),
• Samsöfnunarskekkjur sem stafa af ófullnægjandi tíma- og/eða landgagnaþekja,
• Náttúrulegur breytileiki sem stafar af ófyrirsjáanlegum náttúrulegum ferlum innan loftslagskerfisins (innri loftslagsbreytileiki, t.d. breytileiki í andrúmslofti og úthafi), sem hefur áhrif á loftslagskerfið (t.d. eldgos í framtíðinni) og/eða innan umhverfis- og félagskerfa sem eru viðkvæm fyrir loftslagi (t.d. gangverki vistkerfa),
• Takmarkanir líkana (loftslags- og loftslagsáhrifalíkön) sem stafa af takmarkaðri upplausn líkana (t.d. sem hindra beina upplausn skýjaeðlisfræði), ófullnægjandi skilning á einstökum þáttum í kerfinu í jarðkerfinu (t.d. kvikum íslagi) eða víxlverkun þeirra og endurgjöf (t.d. endurgjöf frá loftslags- og kolefnishringrásum) og/eða ófullnægjandi skilningur á umhverfis- eða félagslegu kerfi sem er til athugunar (t.d. lýðfræðileg þróun á flóðaáhættusvæðum),
• Framtíðarlosunarferli (losun gróðurhúsalofttegunda og úðaefna) ákvarða umfang og hraða loftslagsbreytinga í framtíðinni. Losunargildi í framtíðinni eru háð lýðfræðilegri, efnahagslegri og tækniþróun sem og alþjóðasamningum um að draga úr loftslagsbreytingum (einkum samkvæmt rammasamningi Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar),
• Framtíðarþróun þátta, sem eru ekki loftslagsþættir (félagslegir, lýðfræðilegir, tæknilegir og umhverfislegir), ákvarðar hvernig tilteknar loftslagsbreytingar hafa áhrif á umhverfi og samfélag,
• Framtíðarbreytingar á samfélagslegum óskum og pólitískum forgangsmálum ákvarða mikilvægi tiltekinna loftslagsáhrifa (t.d. staðbundins eða svæðisbundins taps á líffræðilegri fjölbreytni).

Hvers vegna er mikilvægt að huga að óvissu í ákvarðanatöku?

Aðlögun að loftslagsbreytingum felur í sér flókna aðferðafræðilega áskorun. Það krefst þess að einstaklingar taki ákvarðanir sem hugsanlega hafa mjög langtímaáhrif á grundvelli ófullnægjandi þekkingar og/eða óvissra upplýsinga um framtíðarbreytingar.

Nokkrar ástæður fyrir því að mikilvægt er að taka tillit til óvissu í aðlögun ákvarðanatöku eru meðal annars (Street and Nilsson 2014):

• Óvissan er eðlislæg. Óvissa er mikilvægur þáttur í ákvarðanatöku þar sem hún felst í öllum sönnunargögnum og öllum ákvörðunum. Það er óaðskiljanlegur hluti af stuðningsgögnum og upplýsingum, sérstaklega en ekki aðeins í því sem tengist framtíðinni. Að samþætta viðkomandi óvissuþætti á viðeigandi hátt sem hluta af sönnunargögnunum veitir betri skilning á þeim sönnunargögnum og getur aukið notagildi þeirra við ákvarðanatökuferli,
• Mikilvægari og traustari ákvarðanataka. Mikilvægt er að viðurkenna eðli og einkenni óvissunnar og endurspegla þær í því hvernig notuð eru tilheyrandi sönnunargögn til að gera betur upplýstar, mikilvægari og traustari ákvarðanir. Með því að viðurkenna og taka tillit til óvissuþátta, frekar en að búast við auðgreinanlegum og ákvarðandi niðurstöðum, verður óvissan viðráðanlegri. Þar af leiðandi verður mögulegt að setja fram samfelldar ákvarðanir og stefnur,
• Lágmarka möguleika á maladaptation. Ekki „fullnægjandi“þ.m.t. óvissa eykur líkurnar á því að aðgerðirnar, sem gripið er til, séu ófullnægjandi, óviðeigandi eða auki varnarleysi. Aukin líkur eru á vansköpun þegar óvissa er vanrækt í þekkingargrunninum,
• Að hunsa óvissu felur í sér áhættu. Að hunsa óvissu getur grafið undan skilvirkri áhættustýringu þar sem áhættan sem myndi leiða af því að taka með óvissu er einfaldlega hunsað og ekki tekið tillit til aðgerða sem grípa skal til.

Önnur meginatriði:

2. Hvernig er tilkynnt um óvissu?

3. Hvernig á að taka þátt í óvissu?