Bjut ekoloġiċi f’Basel, l-Iżvizzera: il-kombinazzjoni ta’ miżuri ta’ mitigazzjoni u adattament

Skont ix-Xenarji dwar il-Klima tas-CH2018 għall-Iżvizzera, f’Basel l-għadd ta’ jiem b’temperatura massima ta’ 30 °C jew aktar se jiżdied mill-valur ta’ referenza tal-1981-2010 ta’ 10.5 sa 24.7 fl-2035, 28 fl-2060 u 68.5 fl-2085 fix-xenarju klimatiku RCP8.5. In-numru ta’ ljieli tropikali (temperatura minima ta’ 20°C jew aktar) se jiżdied minn 0.6 għal 5.9, 15.8 u 40.3 għas-snin 2035, 2060 u 2085 rispettivament taħt l-RCP8.5. Fir-reġjun tal-Plateau Żvizzeru, il-preċipitazzjoni medja annwali tista’ tiżdied sa 10 % fl-2035, 8,4 % fl-2060 u 10,5 % fl-2085 taħt l-RCP8.5 (għalkemm jista’ jseħħ tnaqqis fil-preċipitazzjonijiet li jvarja minn -2 % sa -5,4 % għal stimi ta’ livell baxx taħt l-istess RCP).

Fid-dawl ta’ dawn il-bidliet previsti fil-kundizzjonijiet klimatiċi, instab li l-bjut ekoloġiċi joffru opportunitajiet biex jiġu kkombinati l-iffrankar tal-enerġija, il-mitigazzjoni tat-tibdil fil-klima u l-adattament għalih, u l-objettivi tal-bijodiversità.

L-għan ewlieni tal-inizjattiva dwar is-saqaf ekoloġiku huwa li tiżdied il-kopertura tas-soqfa ekoloġiċi fil-belt ta’ Basel permezz tal-użu ta’ taħlita ta’ inċentivi finanzjarji u regolamenti dwar il-bini. It-tnaqqis tal-konsum tal-enerġija tal-bini u l-protezzjoni tal-bijodiversità kienu l-motivaturi ewlenin inizjali. Inizjalment, il-bjut ekoloġiċi, bħala kejl tal-iffrankar tal-enerġija, ġew iffinanzjati mill-Belt ta’ Basel għal perjodu ta’ sentejn f’nofs is-snin disgħin biex jiżdiedu l-interess u s-sensibilizzazzjoni. Imħeġġa mis-suċċess ta’ dan il-proġett, ġew allokati fondi għal studju li jiddokumenta l-benefiċċji tal-bijodiversità tal-bjut ekoloġiċi. Il-programm reġa' ġie ffinanzjat fl-2005-2007. Il-programm il-ġdid speċifika linji gwida (l-aktar relatati mal-karatteristiċi ekoloġiċi u mas-sikurezza kontra n-nirien tas-soqfa) li magħhom kellhom jaderixxu proġetti ta’ soqfa ekoloġiċi sabiex ikunu eliġibbli għall-fondi. Issa huwa rikonoxxut li s-soqfa ekoloġiċi jipprovdu wkoll funzjoni ta’ adattament għat-tibdil fil-klima billi jillimitaw l-ilma tax-xeba’ tal-wiċċ u jnaqqsu t-temperatura fiż-żoni urbani.

F’ħafna bliet fl-Iżvizzera, inħolqu bosta soqfa ekoloġiċi fis-snin tmenin, prinċipalment bħala proġetti pilota, li pprovdew pedament ta’ għarfien u esperjenza għal inizjattivi aktar tard. Barra minn hekk, l-1995 kienet is-sena tal-UE għall-Konservazzjoni tan-Natura. Dan ipprovda l-impetu għall-ewwel kampanja ta’ Basel dwar is-saqaf ekoloġiku, li bdiet fl-1996. Fil-bidu tas-snin disgħin, il-Belt ta’ Basel implimentat liġi biex tappoġġa miżuri għall-iffrankar tal-enerġija. Skont din il-liġi, li kienet l-unika waħda tat-tip tagħha fl-Iżvizzera, 5 % tal-kontijiet tal-enerġija tal-klijenti kollha jitqiegħdu f’Fond għall-Iffrankar tal-Enerġija, li mbagħad jintuża biex jiffinanzja kampanji u miżuri għall-iffrankar tal-enerġija. Id-Dipartiment nazzjonali tal-Ambjent u l-Enerġija ddeċieda li jsegwi u jippromwovi bjut ekoloġiċi bl-użu ta’ dan is-sors ta’ fondi għall-programm 1996-1997. It-tieni programm ta' finanzjament ġie implimentat fl-2005-2007.

L-ebda inizjattiva ta’ finanzjament ulterjuri ma tqieset meħtieġa wara dan. Il-kampanja tqieset li rnexxiet biżżejjed, u l-obbligu li l-bjut ċatti kollha jiġu kkonvertiti f’saqaf ekoloġiku f’bini ġdid u mgħammar b’mod retroattiv li daħal fis-seħħ fl-2010 (li jsaħħaħ dak tal-2002), tqies biżżejjed biex jipprovdi l-momentum meħtieġ għall-espansjoni tal-bjut ekoloġiċi fil-muniċipalità.

F’żoni mibnija b’mod dens fejn il-provvista ta’ parks estensivi u t-tħawwil ta’ siġar jistgħu jkunu impossibbli, is-soqfa veġetati huma għażla ta’ ekoloġizzazzjoni fattibbli. Dawn il-bjut mhux biss itaffu l-effett gżira tas-sħana urbana iżda jaġixxu wkoll bħala iżolaturi. Billi jimminimizzaw il-gwadanji mis-sħana fil-bini, is-soqfa ekoloġiċi jistgħu jnaqqsu t-temperaturi ta’ ġewwa b’sa 5 °C u konsegwentement inaqqsu l-ħtieġa għat-tkessiħ u l-użu tal-enerġija assoċjat, u b’hekk jikkontribwixxu għall-mitigazzjoni tat-tibdil fil-klima u l-adattament għalih. Studji ta’ mmudellar imwettqa f’Manchester, ir-Renju Unit juru li l-ekoloġizzazzjoni tas-soqfa xierqa kollha f’żoni mibnija b’mod dens tista’ tnaqqas l-ilma tax-xeba’ tal-maltemp bi 17–20 % (Speak et al., 2013). Il-bjut ekoloġiċi jistgħu jipprovdu wkoll “passi importanti” għall-ispeċijiet migratorji f’kundizzjonijiet klimatiċi li qed jinbidlu.

Investigazzjoni tal-għadd totali ta’ bjut ħodor fl-2006 indikat il-preżenza ta’ 1,711 bjut ħodor estensivi (bjut b’ħamrija baxxa li fil-biċċa l-kbira jospitaw sukkulenti u ħaxix) u 218-il bjut ħodor intensivi (bjut b’ħamrija aktar fonda biex jakkomodaw pjanti u siġar akbar) fil-belt ta’ Basel. Għalhekk, madwar 23 % tal-erja tas-saqaf ċatt ta’ Basel kienet ħadra fl-2006. Minn dak iż-żmien ’l hawn, kull sena ġew installati madwar 100 saqaf aħdar, li jkopru superfiċje ta’ 80,000 m2. Għalkemm ma hemm l-ebda stima uffiċjali ġdida disponibbli, dan għandu jammonta għal madwar 40 % tal-wiċċ tas-saqaf f’Basel issa kopert minn bjut ekoloġiċi, skont il-muniċipalità ta’ Basel.

Għall-iżviluppaturi, l-installazzjoni ta’ soqfa ekoloġiċi issa titqies bħala rutina, u l-iżviluppaturi ma jagħmlu l-ebda oġġezzjoni biex jinstallawhom. F’Basel, ir-regolamenti dwar is-soqfa ekoloġiċi (jiġifieri l-emenda tal-2002 għal-Liġi dwar il-Bini u l-Kostruzzjoni tal-Belt ta’ Basel), jistipulaw dan li ġej:

• Il-materjal tat-tkabbir għandu jkun ħamrija reġjonali nattiva — ir-regolament jirrakkomanda li jiġi kkonsultat ortikulturalist;
• Il-materjal għat-tkabbir għandu jkun fond mill-inqas 10 cm;
• Mounds b’għoli ta’ 30 cm u b’wisa’ ta’ 3 m għandhom jiġu pprovduti bħala ħabitat għall-invertebrati;
• Il-veġetazzjoni għandha tkun taħlita ta’ speċijiet ta’ pjanti indiġeni, karatteristika ta’ Basel;
• Is-soqfa ekoloġiċi fuq soqfa ċatti ta’ aktar minn 1 000 m² iridu jinvolvu konsultazzjoni mal-espert tas-saqaf ekoloġiku tal-belt matul id-disinn u l-kostruzzjoni.

Emenda oħra fl-2015 stabbiliet il-ħxuna minima tal-ħamrija għal 12-il cm.

Qabel l-ewwel programm ta’ inċentivi (1996-1997), id-Dipartiment tal-Ambjent u l-Enerġija wettaq stħarriġ mal-pubbliku Żvizzeru biex jiddetermina l-livell ta’ appoġġ għal taxxa fuq l-elettriku biex jitħallsu miżuri għall-iffrankar tal-enerġija. L-enfasi fuq il-bjut ekoloġiċi ġiet promossa minn riċerkaturi mill-Università tax-Xjenzi Applikati ta’ Zurich (ZHAW) f’Wädenswil (l-Iżvizzera), li kellhom l-għan li jinfluwenzaw lil dawk li jieħdu d-deċiżjonijiet f’Basel biex jemendaw ir-regolamenti dwar il-bini u joffru inċentivi finanzjarji biex tiżdied il-kopertura tal-bjut ekoloġiċi. Diversi partijiet ikkonċernati ġew ikkonsultati meta ġie żviluppat il-kunċett ta’ saqaf ekoloġiku, u meta ġie stabbilit l-ewwel programm ta’ inċentivi: l-assoċjazzjoni tan-negozju lokali, l-assoċjazzjoni ortikulturali, l-assoċjazzjoni tal-bjut ekoloġiċi, l-organizzazzjoni ambjentali Pro Natura Basel, id-Dipartiment tal-Parks u ċ-Ċimiterji fil-Belt ta’ Basel, u d-Dipartiment Nazzjonali tal-Ambjent, il-Foresti u l-Pajsaġġi.

Ir-regolamenti dwar il-bjut ekoloġiċi ta’ Basel ma ltaqgħu mal-ebda reżistenza sinifikanti minħabba li l-partijiet ikkonċernati kollha kienu involuti fil-proċess mill-bidu nett, u minħabba s-suċċess tal-programmi ta’ inċentivi. Għall-iżviluppaturi, l-installazzjoni ta’ soqfa ekoloġiċi issa hija meqjusa bħala prattika ta’ rutina, u l-iżviluppaturi ma joġġezzjonawx għall-installazzjoni tagħhom. Il-programmi ta’ inċentivi kienu mmirati lejn in-negozji kif ukoll lejn ir-residenti ta’ Basel. Matul il-programm ta’ inċentivi fl-1996-97, l-interess tal-midja kien għoli, u l-gazzetti u l-posters intużaw biex jinfurmaw lir-residenti ta’ Basel dwar is-sussidji. Dan kellu rwol importanti fis-suċċess tiegħu minħabba li żied l-għarfien dwar is-soqfa ekoloġiċi f’firxa ta’ partijiet ikkonċernati. Il-kompetizzjonijiet fuq il-bjut ekoloġiċi li jħarsu l-aħjar jiġu organizzati regolarment.

Sett komprensiv ta’ mekkaniżmi, minn inċentivi għal regolamenti statutorji, żgura adozzjoni wiesgħa ta’ soqfa ekoloġiċi f’Basel. Il-kampjonat tal-proġett minn riċerkatur impenjat mill-Università tax-Xjenzi Applikati ta’ Zurich (Stefan Brenneisen) ikkontribwixxa għas-suċċess tal-inizjattiva. L-involviment tal-partijiet ikkonċernati kollha mill-bidu tal-inizjattiva għen biex jiġu indirizzati l-mistoqsijiet u t-tħassib u żgura li jintlaħqu l-għanijiet ta’ kulħadd.

Lezzjoni importanti hija li fil-kuntest urban, l-adattament għat-tibdil fil-klima jista’ jkun kompatibbli mal-mitigazzjoni; il-każ ta’ Basel juri li l-adattament jista’ jkun xprunat minn azzjonijiet immirati lejn l-iffrankar tal-enerġija u l-mitigazzjoni tat-tibdil fil-klima. Tali opportunitajiet għall-użu ta' żviluppi urbani u infrastrutturali eżistenti u li għadhom għaddejjin xprunati minn għanijiet oħra għall-finijiet ta' adattament jenħtieġ li jiġu mfittxija u massimizzati sabiex jiġi evitat adattament ħażin. Il-bjut ħodor huma eżempju eċċellenti għal dan.

Żewġ proġetti li għaddejjin bħalissa, iffinanzjati mill-Uffiċċju Federali Żvizzeru għall-Ambjent, qed ikejlu l-benefiċċji fuq is-soqfa ekoloġiċi f’termini ta’ bijodiversità (insetti bħall-friefet u l-ħanfus, u molluski bħall-bebbux) iżda s’issa ma ġie ppubblikat l-ebda riżultat. Iż-żewġ proġetti għandhom ukoll l-għan li jkejlu l-impatt tat-tibdil fil-klima, pereżempju l-okkorrenza ta’ perjodi xotti f’perjodi li mhumiex tradizzjonalment xotti (bħall-ħarifa u r-rebbiegħa), fuq il-kompożizzjoni tal-ispeċijiet tal-ekosistemi tas-soqfa ekoloġiċi. Ir-riżultati u l-progress ġenerali tas-sistema tal-bjut ekoloġiċi ta’ Basel se jintwerew fl-2023 fil-Kungress tal-Bjut Ekoloġiċi.

L-ispejjeż u s-sussidji varjaw b’mod konsiderevoli mit-tnedija tal-programm. Il-kostijiet inizjali tal-ekoloġizzazzjoni tal-bjut ġew stmati għal 100 CHF għal kull m2. Il-benefiċjarji tal-fond irċevew 20 CHF għal kull m² ta’ saqaf ekoloġiku fl-1996-1997, kemm għal żviluppi ġodda kif ukoll għall-modifika retroattiva ta’ soqfa ekoloġiċi ta’ bini eżistenti. Fil-programm 2005-2007, il-benefiċjarji rċevew bejn 30 u 40 CHF għal kull m² biss għall-modifika retroattiva ta’ bini eżistenti.

L-ispiża issa niżlet għal madwar 23 CHF għal kull m2. Is-sussidji ma għadhomx fis-seħħ u jitqiesu li ma għadhomx meħtieġa. Illum il-ġurnata, it-teknoloġija tas-saqaf aħdar użata f'Basel ikkonverġiet għall-konfigurazzjoni l-aktar sempliċi, b'membrana ta 'insulazzjoni b'saff wieħed, saff ta' protezzjoni u mbagħad saff oħxon ta 'ħamrija ta' 12-15 ċm. Din il-konfigurazzjoni tiggarantixxi l-protezzjoni kontra l-ilma u s-solidità strutturali tal-bini, u hija permessa minn kodiċijiet u regolamenti tal-bini, li huma inqas stretti minn dawk f’pajjiżi ġirien bħall-Awstrija.

Il-bjut ekoloġiċi għandhom diversi benefiċċji, inkluż l-assorbiment tal-ilma tax-xita u d-dewmien tal-ilma tax-xeba’ (u b’hekk jitnaqqas ir-riskju ta’ għargħar f’avvenimenti ta’ xita b’intensità għolja); il-provvista ta’ insulazzjoni tal-bini; l-għajnuna biex jitnaqqsu t-temperaturi tal-arja urbana u jittaffa l-effett gżira ta’ sħana urbana; il-ħolqien ta’ ħabitat għall-pjanti u għall-organiżmi selvaġġi; u l-provvista ta’ pajsaġġ urban aktar estetikament pjaċevoli.

Basel għadda Liġi dwar il-Bini u l-Kostruzzjoni li tirrikjedi soqfa ekoloġiċi fuq l-iżviluppi l-ġodda kollha b’soqfa ċatti. Minn dak iż-żmien ’l hawn, il-Liġi dwar il-Bini u l-Kostruzzjoni pprovdiet impetu kbir għal aktar soqfa ekoloġiċi f’Basel. Emenda, li għaddiet fl-2002, tgħid li l-bjut ċatti ġodda u rinnovati kollha jridu jiġu ekoloġiċi u tistipula d-disinn tagħhom biex jimmassimizzaw il-bijodiversità. Dan ir-rekwiżit issaħħaħ fl-2010 permezz ta’ regolament li ta mandat għal tisqif ekoloġiku għas-soqfa ċatti kollha jekk ikunu involuti f’modifika retroattiva tal-bini, u fil-bini l-ġdid kollu b’soqfa ċatti.

Kwistjoni legali attwali hija kif għandhom jiġu ttrattati s-soqfa ekoloġiċi flimkien mal-installazzjoni fotovoltajka (PV). Id-dipartiment ekoloġiku urban fil-muniċipalità ta’ Basel huwa involut f’diskussjonijiet informali mal-periti u l-iżviluppaturi biex jakkomoda l-koeżistenza ta’ 100 % ta’ soqfa ekoloġiċi tal-wiċċ u pannelli fotovoltajċi mgħollija b’mod li ma jinterferixxi la mat-tkabbir tal-pjanti u lanqas mal-ġenerazzjoni tal-elettriku. Fejn il-koinstallazzjoni sħiħa hija impossibbli, ftehim fost dipartimenti urbani differenti, fis-seħħ mill-2018, jistipula kompromess ta’ 60 % PV u 40 % soqfa ekoloġiċi, biż-żrar taħt il-pannelli. L-użu taż-żrar huwa kkumpensat mir-rekwiżit li s-superfiċje tas-saqaf aħdar ta’ 40 % li jifdal żiedet il-valur ekoloġiku (iggarantit permezz tal-użu ta’ boskijiet mejtin, jew b’mod partikolari ħamrija u ramel ta’ valur ekoloġiku). Reċentement, il-kombinazzjoni tat-tnejn mal-PV ippumpjat qed issir teknoloġikament aktar fattibbli u konsegwentement qed tiġi implimentata dejjem aktar fil-prattika.

Il-bjut ekoloġiċi huma inizjattivi privati li jistgħu jiġu stimulati mill-gvern. F’Basel, żewġ programmi ta’ inċentivi għal soqfa ekoloġiċi operaw għal perjodi speċifiċi ta’ sentejn twal (1996-1997 u 2005-2007).

Il-bjut ħodor għandhom ħajja mistennija ta’ madwar 50 sena.

Stephan Brenneisen and Nathalie Baumann
Zurich University of Applied Sciences Wädenswil
Grüental, Postfach 335, CH 8820 Wädenswil, Switzerland
E-mail: stephan.brenneisen@zhaw.ch; nathalie.baumann@zhaw.ch

Stadtgärtnerei Basel
Switzerland, Basel
http://www.stadtgaertnerei.bs.ch/ 

L-Università tax-Xjenzi Applikati ta’ Zurich Wädenswil (ZHAW) u l-proġett tal-Adattament tal-Ispazju Ekoloġiku u Blu għaż-Żoni Urbani u l-Bliet Ekoloġiċi (GRaBS)