Rilokazzjoni preventiva ta’ unitajiet domestiċi f’riskju idroġeoloġiku għoli fil-Piemonte (l-Italja)

Il-Piemonte, li jinsab fil-Majjistral tal-Italja, huwa t-tieni l-akbar reġjun fil-pajjiż u jospita madwar 7% tal-popolazzjoni Taljana. Hija kkaratterizzata minn ġeomorfoloġija kumplessa, li tinkludi muntanji ta’ aktar minn 43 % tat-territorju tagħha (Alpi u Appennini), żoni bl-għoljiet u pjanuri tal-għargħar (Fedato et al. 2023). Madwar 6 % tat-territorju tagħha jinsab f’riskju għoli jew għoli ħafna ta’ uqigħ tal-art u madwar 8 % jinsab f’riskju medju ta’ għargħar. Dawn ir-riskji jaffettwaw iż-żoni ta’ 95 % tal-muniċipalitajiet fir-reġjun (ISPRA, 2021).

Ix-Xmara Po, li hija l-itwal fl-Italja, toħroġ mill-Alpi ta’ Cottian fil-provinċja ta’ Cuneo fin-naħa tal-Lbiċ tal-Piemonte. Il-baċir tax-xmara Po huwa partikolarment vulnerabbli għall-għargħar u aktar se jkun f’kundizzjonijiet klimatiċi futuri (Vezzoliet al. 2015).

Studji reċenti mill-aġenzija ambjentali reġjonali ta’ Piemonte ddeskrivew il-bidliet fil-klima reġjonali għall-perjodu 1981-2010 (ARPA Piemonte, 2020a), kif ukoll xenarji futuri sa tmiem is-seklu (ARPA Piemonte, 2020b). It-tibdil fil-klima fil-Piemonte juri xejriet aktar evidenti mill-medja globali, b’mod partikolari f’altitudnijiet għoljin. Minbarra ż-żieda fit-temperaturi, ġew osservati varjazzjonijiet konsiderevoli fir-reġim tax-xita. Dawk huma dejjem aktar ikkonċentrati fiż-żmien, u dan iwassal għal fenomeni estremi u jirriżulta f’perjodi ta’ nixfa, avvenimenti ta’ għargħar, erożjoni tal-ħamrija u riskji konsegwenti ta’ uqigħ tal-art (Regione Piemonte, 2022).

Ir-rilokazzjoni ħarġet formalment bħala għażla ta’ politika għall-prevenzjoni tar-riskju idroġeoloġiku mill-2003, meta deċiżjoni tal-Kunsill Reġjonali stabbiliet il-kriterji preliminari għas-sussidjar tal-muniċipalitajiet fl-implimentazzjoni tal-pjanijiet ta’ rilokazzjoni għall-bini residenzjali. Din l-inizjattiva hija mibnija fuq l-esperjenza akkumulata mill-uffiċjali reġjonali fis-snin preċedenti fil-kuntest ta’ rilokazzjonijiet reattivi (jiġifieri ex post), immirati kemm lejn is-sidien ta’ bini residenzjali kif ukoll lejn l-assi produttivi.

Regolament sussegwenti fl-2007 nieda stħarriġ biex jidentifika l-muniċipalitajiet li jinsabu fil-pjanuri tal-għargħar, li ntalbu jimlew formola b’informazzjoni dwar il-karatteristiċi tal-bini f’riskju għoli. Il-kriterji għall-iżborż u l-aċċess għall-fondi ta’ rilokazzjoni u l-iskali ta’ prijorità għall-interventi ġew definiti b’regolamenti reġjonali fl-2009, u aktar tard irfinuti fl-2017, u fl-2021 (is-sitweb tar-reġjun ta’ Piemonte). Ir-regolament jintroduċi skema volontarja ta' akkwiżizzjoni residenzjali biex tħeġġeġ lill-unitajiet domestiċi jitbiegħdu minn żoni b'riskju idroġeoloġiku għoli, kif identifikat mill-istrumenti ta' ppjanar rilevanti. Talloka wkoll fondi għas-sidien ta’ bini vulnerabbli li ma jistax jiġi rilokat għal raġunijiet storiċi jew soċjali.

Ir-regolament reġjonali jimplimenta l-Artikolu 67 tad-Digriet Leġiżlattiv nazzjonali 152/2006 (l-hekk imsejjaħ “Kodiċi Ambjentali Taljan”). Tkopri r-rilokazzjoni u strumenti oħra ta’ ppjanar kontra r-riskju idroġeoloġiku li għandhom jiġu adottati fil-livell tad-distrett tal-baċir tax-xmara. Skont dan l-Artikolu, l-awtoritajiet reġjonali jridu jistabbilixxu miżuri ta’ inċentiv li s-sidien ta’ attivitajiet produttivi jew bini residenzjali jistgħu jaċċessaw għar-rilokazzjoni tal-assi lil hinn minn żoni riskjużi. Ir-reġjuni, wara konsultazzjoni mal-awtoritajiet lokali rilevanti (muniċipalitajiet), iħejju pjan għall-għoti ta’ inċentivi finanzjarji għar-rilokazzjoni. L-allokazzjoni tal-inċentivi hija bbażata fuq kriterji ta’ prijorità relatati mal-livell ta’ riskju. L-inċentivi finanzjarji, li huma maħsuba wkoll biex ikopru l-kostijiet tat-twaqqigħ, jitħallsu permezz ta’ riżorsi ġġenerati mit-tariffi tal-Istat fuq l-użu tal-ilma pubbliku. Kull meta dawk intitolati għal aċċess għall-inċentivi ma japplikawx, huma jitilfu kwalunkwe benefiċċju jew kumpens li jistgħu jirċievu f’każ ta’ danni kkawżati minn diżastri naturali.

Ir-regolament reġjonali jfakkar ukoll fid-Direttiva tal-UE dwar l-Għargħar (2007/60/KE)u l-Pjan ta' Mmaniġġjar tar-Riskju ta' Għargħar tal-baċir tax-xmara Po (FRMP), l-aħħar wieħed approvat fl-2016. Il-miżuri previsti mir-regolament jirreferu għall-M22 (rilokazzjoni) u l-M23 (tnaqqis tal-vulnerabbiltà). Dawn it-tipi ta’ miżuri huma previsti wkoll mill-Gwida tal-UE għar-Rappurtar skont id-Direttiva dwar l-Għargħar.

Spejjeż

Skont il-Kodiċi Ambjentali Taljan, l-inċentivi għar-rilokazzjoni huma pprovduti permezz ta’ riżorsi ġġenerati minn tariffi tal-Istat fuq l-użu tal-ilma pubbliku. Ir-Reġjun jalloka EUR 900 000 kull sena fil-baġit reġjonali għall-interventi ta’ rilokazzjoni. Peress li l-unitajiet domestiċi rilokati ma jintalbux jikkontribwixxu, l-ispiża kollha hija fuq il-kontribwenti.

Mill-2009 sal-2024, il-kost totali tal-iskema ta’ akkwiżizzjoni kien jammonta għal EUR 5 347 715.51. Dan jinkludi l-kostijiet tax-xiri (trasferimenti lill-unitajiet domestiċi, EUR 4 730 918.7 - minfuqa) u l-kostijiet tad-demolizzjoni (EUR 1 116 868.66 minfuqa u mwiegħda).

Benefiċċji

Ir-rilokazzjoni żżid is-sikurezza tan-nies. Dan jippermetti lil dawk li huma direttament fil-mira tal-miżura biex jitbiegħdu b’mod permanenti minn żoni ta’ riskju għoli (benefiċjarji diretti). Dan inaqqas ukoll ir-riskju ta’ dawk li jitilqu ’l isfel/’l isfel permezz tat-tneħħija ta’ binjiet esposti (benefiċjarji indiretti).

Ir-Reġjun ta’ Piemonte jimmotiva din il-politika ta’ rilokazzjoni f’termini ta’ kosteffettività u ffrankar ta’ flus pubbliċi. Iċ-ċaqliq tan-nies ’il bogħod minn żoni ta’ riskju għoli jinvolvi investimenti aktar baxxi mill-protezzjoni ta’ għadd żgħir ta’ residenti f’riskju jew l-għoti kontinwu ta’ kumpens ex post lil dawk affettwati. Madankollu, ma saret l-ebda analiżi formali tal-ispejjeż imqabbla mal-benefiċċji.

Ġiet introdotta skema ta’ akkwiżizzjoni permezz ta’ regolamenti reġjonali għas-sidien ta’ proprjetà residenzjali – kemm residenti primarji kif ukoll sekondarji – li d-djar tagħhom jinsabu f’żoni b’riskju idroġeoloġiku għoli, kif identifikat mill-istrumenti ta’ ppjanar rilevanti. Dawn l-istrumenti ta’ ppjanar jinkludu l-pjanijiet urbani, żviluppati fil-livell muniċipali, il-“pjan tas-sistema idroloġika” (Piano Assetto Idrologico) tal-baċir tax-Xmara Po u l-liġi reġjonali 56/1977 dwar l-użu tal-art u l-preservazzjoni tal-ħamrija. Dawn jidentifikaw żoni ta’ territorju mibni esposti għal periklu ġeomorfoloġiku għoli u f’riskju għoli, li għalihom ma huwa possibbli l-ebda użu urban ulterjuri.

Ir-regolament jistabbilixxi kriterji ta’ prijorità għall-iżborż tal-fondi disponibbli, inkluż it-tip ta’ residenza (prijorità primarja fuq sekondarja), il-livell ta’ riskju ffaċċjat, u t-tip ta’ periklu (żerżiq tal-art u valangi fuq l-għargħar tax-xmajjar, kull meta tal-ewwel ikunu inqas prevedibbli).

L-unitajiet domestiċi huma pprovduti b’“għotja ta’ rilokazzjoni” li tista’ tintuża jew biex tinxtara jew tinbena proprjetà ġdida jew bħala forma ta’ indennizz. L-ammont massimu li jista’ jingħata jiġi kkalkulat billi jiġi mmultiplikat il-valur ta’ EUR 1034/m2 (li jiġi kkalkulat billi tittieħed l-ispiża massima għal kull m2 għall-kostruzzjoni ta’ akkomodazzjoni soċjali sussidjata ġdida kif definit mir-riżoluzzjoni reġjonali) bis-superfiċje tad-dar li għandha tiġi rilokata (sa 200 m2). Imbagħad jiġi applikat koeffiċjent. Jiddependi fuq jekk id-dar tintużax bħala residenza primarja jew sekondarja, bir-residenti primarji jiksbu l-ammont sħiħ u r-residenti sekondarji 75%. Jekk l-applikanti jagħżlu l-indennizz, huma jirċievu 50 % tal-ammont li jirċievu jekk jagħżlu li jixtru/jibnu proprjetà ġdida. Irrispettivament mill-għotja ta’ rilokazzjoni magħżula, il-proprjetà oriġinali mbagħad titwaqqa’.

Sabiex ikollu aċċess għall-għotja ta’ rilokazzjoni, is-sid tal-proprjetà jissottometti applikazzjoni lill-muniċipalità. Il-muniċipalità, wara li tkun ivverifikat l-applikazzjoni skont il-kriterji ta’ ammissibbiltà, tħejji proġett għat-twaqqigħ tal-bini u mbagħad tressaq proposta ta’ rilokazzjoni lir-Reġjun ta’ Piemonte. L-Awtorità reġjonali tivvaluta l-proposta ta’ rilokazzjoni mill-muniċipalità. Jekk il-proposta tissodisfa l-kriterji, hija tittrasferixxi r-riżorsi lill-Muniċipalità biex tkopri kemm l-għotja ta’ rilokazzjoni għas-sid tal-proprjetà kif ukoll il-kostijiet tad-demolizzjoni għall-bini f’riskju.

Fil-każ li s-sid tal-proprjetà jkun intitolat li jaċċessa l-għotja ta’ rilokazzjoni iżda jiddeċiedi li ma jaderixxix mal-iskema ta’ akkwiżizzjoni, huwa jitlef kwalunkwe benefiċċju jew kumpens li jista’ jirċievi f’każ ta’ danni kkawżati minn diżastri naturali.

Minn April 2024, ġew implimentati 52 akkwiżizzjoni: 26 resident primarju fil-mira u 25 resident sekondarju.

Fir-rigward tat-tip ta’ għotja ta’ rilokazzjoni magħżula, 89 % tar-residenti primarji għażlu li jixtru/jibnu dar ġdida meta mqabbla ma’ 42 % tar-residenti sekondarji. Dan jista’ jiġi spjegat mill-fatt li r-residenti sekondarji tipikament huma s-sidien ta’ djar tal-vaganzi u għalhekk huma inqas fil-bżonn li jsibu proprjetà ġdida u aktar lesti li jaċċettaw indennizz monetarju.

Ir-regolament reġjonali jintroduċi wkoll miżuri għat-tnaqqis tal-vulnerabbiltà għal dawk il-binjiet li ma jistgħux jiġu rilokati minħabba l-valur storiku jew soċjali tagħhom jew il-konfigurazzjoni partikolari tat-tqassim urban. Minn April 2024, qed tiġi implimentata miżura waħda għat-tnaqqis tal-vulnerabbiltà fil-muniċipalità ta’ Bussoleno. F’din il-muniċipalità, huwa impossibbli li jinbnew imbankmenti jew li jitwettqu xogħlijiet idrawliċi oħra biex jipproteġu kontra għargħar ta’ 200 sena. Għalhekk, il-muniċipalità ppreżentat proġett immirat lejn it-tnaqqis tal-vulnerabbiltà tal-abitazzjonijiet f’riskju permezz tas-sostituzzjoni ta’ twieqi u bibien eżistenti b’alternattivi impermeabbli. Ir-Reġjun ta’ Piemonte ttrasferixxa EUR 650,000 lill-muniċipalità għall-implimentazzjoni tal-miżuri.

Il-biċċa l-kbira tal-akkwisti saru fil-muniċipalitajiet ta’ Pragelato (n=14) u Villar Pellice (n=10) fiż-żona muntanjuża tal-provinċja ta’ Turin u Bussoleno (n=4). F’dan tal-aħħar, qed jiġu implimentati wkoll miżuri għat-tnaqqis tal-vulnerabbiltà. Dawn il-muniċipalitajiet wettqu konsultazzjonijiet estensivi mal-unitajiet domestiċi affettwati biex itejbu l-parteċipazzjoni tagħhom fl-iskema.

Madankollu, ir-regolament reġjonali dwar ir-rilokazzjoni ma jipprovdi l-ebda gwida dwar jekk u kif għandha titwettaq il-parteċipazzjoni tal-partijiet ikkonċernati. Għalhekk, huwa f’idejn ir-rieda tajba tal-uffiċjali tekniċi u s-sindki muniċipali li jistabbilixxu laqgħat mal-unitajiet domestiċi affettwati.

Filwaqt li ma stabbilietx proċess formali ta’ kokreazzjoni, fl-2024 l-awtorità reġjonali ta’ Piemonte organizzat laqgħat mal-muniċipalitajiet u l-unitajiet domestiċi involuti fl-iskema. Il-laqgħat kellhom l-għan li jintegraw il-fehmiet tagħhom dwar kif il-miżura tista’ tittejjeb fid-dawl ta’ rieżami ppjanat tar-regolament reġjonali. Fl-istess ħin, għaddejjin diskussjonijiet dwar kif tista’ tiżdied il-viżibbiltà tal-iskema biex il-pubbliku jiġi infurmat aħjar.

Is-suċċess u l-fatturi ta’ limitazzjoni li ġejjin ħarġu mill-implimentazzjoni tal-għotja ta’ rilokazzjoni.

Fatturita' suċċess:

• Impenn istituzzjonali u politiku: il-programm ta’ rilokazzjoni preventiva fil-Piemonte huwa uniku fl-Italja. Din tfasslet bis-saħħa tal-impenn tal-uffiċjali reġjonali u tal-membri tal-kunsill li raw il-valur fil-bidu ta’ dan il-proċess;
• Disponibbiltà ta’ fondi (EUR 900 000 fis-sena) li ġejjin minn tariffi tal-Istat fuq l-użu tal-ilma pubbliku u ġestiti mir-reġjun ta’ Piemonte;
• Evalwazzjoni tal-proprjetà li tinċentiva r-rilokazzjoni preventiva, kif ibbażata fuq il-valuri ta’ akkomodazzjoni soċjali ssussidjata ġdida;
• Il-kondiviżjoni tal-problema mal-partijiet ikkonċernati rilevanti u l-fatt li l-unitajiet domestiċi f’riskju jitħallew jissottovalutaw il-problema ħarġu bħala element ewlieni għas-suċċess tal-intervent. Dan intwera f’Villar Pellice, waħda mill-ewwel muniċipalitajiet li aderixxew mal-iskema.

Fatturi ta' limitazzjoni:

• Riżorsi umani u ekonomiċi dedikati limitati kemm fil-livell reġjonali kif ukoll f’dak muniċipali għall-implimentazzjoni tal-programm;
• Livelli differenti ta’ kapaċità għall-implimentazzjoni tal-programm fil-muniċipalitajiet involuti, li jaffettwa kemm il-kapaċità li jiġu involuti unitajiet domestiċi f’riskju kif ukoll il-perjodi ta’ żmien għall-implimentazzjoni;
• Għarfien limitat tal-pubbliku dwar ir-riskji li tiffaċċja l-proprjetà tagħhom u dwar il-possibbiltà li jirrikorru għall-miżura ta’ rilokazzjoni;
• Diffikultajiet biex jintlaħaq kunsens fost is-sidien kollha tal-proprjetà fi blokok ta' appartamenti, li madankollu huwa meħtieġ biex titkompla d-demolizzjoni tal-bini f'riskju;
• Reżistenza mir-residenti primarji biex jitilqu mid-dar tagħhom.

Meta wieħed iqis l-aħħar punt, l-applikazzjoni relattivament għolja għall-għotja ta’ rilokazzjoni minn residenti sekondarji (meta mqabbla ma’ residenti primarji) qajmet xi tħassib dwar l-effettività tal-miżura biex tilħaq l-aktar persuni esposti.    L-awtoritajiet pubbliċi identifikaw diversi raġunijiet għaliex l-involviment tar-residenti primarji għadu sfida. Raġuni ewlenija hija r-rabta emozzjonali mal-proprjetà. Madankollu, l-awtorità reġjonali tara valur fiż-żamma tal-enfasi tal-miżura fuq ir-residenti sekondarji kemm mill-perspettiva tal-ispejjeż imqabbla mal-benefiċċji (jiġifieri biex jiġu evitati talbiet għal kumpens għal danni mġarrba) kif ukoll f’termini ta’ tnaqqis tar-riskju peress li l-bini għandu jitwaqqa’ xorta waħda. Għaddejjin diskussjonijiet dwar kif l-iskema tista’ tittejjeb biex jiġi promoss involviment akbar tar-residenti primarji.

Spejjeż

Skont il-Kodiċi Ambjentali Taljan, l-inċentivi għar-rilokazzjoni huma pprovduti permezz ta’ riżorsi ġġenerati minn tariffi tal-Istat fuq l-użu tal-ilma pubbliku. Ir-Reġjun jalloka EUR 900 000 kull sena fil-baġit reġjonali għall-interventi ta’ rilokazzjoni. Peress li l-unitajiet domestiċi rilokati ma jintalbux jikkontribwixxu, l-ispiża kollha hija fuq il-kontribwenti.

Mill-2009 sal-2024, il-kost totali tal-iskema ta’ akkwiżizzjoni kien jammonta għal EUR 5 347 715.51. Dan jinkludi l-kostijiet tax-xiri (trasferimenti lill-unitajiet domestiċi, EUR 4 730 918.7 - minfuqa) u l-kostijiet tad-demolizzjoni (EUR 1 116 868.66 - minfuqa u mwiegħda).

Benefiċċji

Ir-rilokazzjoni żżid is-sikurezza tan-nies. Dan jippermetti lil dawk li huma direttament fil-mira tal-miżura biex jitbiegħdu b’mod permanenti minn żoni ta’ riskju għoli (benefiċjarji diretti). Dan inaqqas ukoll ir-riskju ta’ dawk li jitilqu ’l isfel/’l isfel permezz tat-tneħħija ta’ binjiet esposti (benefiċjarji indiretti).

Ir-Reġjun ta’ Piemonte jimmotiva din il-politika ta’ rilokazzjoni f’termini ta’ kosteffettività u ffrankar ta’ flus pubbliċi. Iċ-ċaqliq tan-nies ’il bogħod minn żoni ta’ riskju għoli jinvolvi investimenti aktar baxxi mill-protezzjoni ta’ għadd żgħir ta’ residenti f’riskju jew l-għoti kontinwu ta’ kumpens ex post lil dawk affettwati. Madankollu, ma saret l-ebda analiżi formali tal-ispejjeż imqabbla mal-benefiċċji.

L-iskemi ta’ akkwiżizzjoni ġew implimentati mill-2009. L-għotjiet ta’ rilokazzjoni jinħarġu pjuttost malajr wara li jkunu ġew approvati. Il-ħin tat-twaqqigħ tal-bini identifikat bħala f’riskju għoli, ivarja skont il-kapaċità tal-muniċipalitajiet involuti.

Ir-rilokazzjoni hija permanenti. Ir-regolament reġjonali li jistabbilixxi mekkaniżmi ta’ rilokazzjoni evolva permezz ta’ diversi reviżjonijiet. Ix-xogħlijiet preparatorji biex jiġi vvalutat titjib ġdid possibbli għar-regolament bdew fl-2024.

Antonia Impedovo
Piazza Piemonte - Piano 16 – Torino
Email: antonia.impedovo@regione.piemonte.it
difesasuolo@regione.piemonte.it

Elisa Calliari
elisa.calliari@cmcc.it