ECCONET

Om de gevolgen van de klimaatverandering voor de binnenvaartnetwerken van de EU naar behoren te beoordelen, moeten onderzoekers uit wetenschappelijke domeinen die elkaar zelden overlappen (klimatologen, meteorologen, hydrologen, beheerders van waterweginfrastructuur, scheepsbouwers, economen en deskundigen op het gebied van vervoersnetwerken) inspanningen leveren. De belangrijkste uitdaging in ECCONET was om deze inspanningen zodanig te coördineren dat de resultaten correct, betrouwbaar, met voldoende zekerheid en vooral duidelijk en begrijpelijk zijn voor beleidsmakers, belanghebbenden, industrieën en het grote publiek.

ECCONET ging specifiek in op het onderwerp aanpassing aan klimaatverandering, waarbij de binnenvaart als casestudy werd genomen. Het project had zowel betrekking op de gevolgen van de klimaatverandering voor de binnenwateren als op aanpassingsmaatregelen.

De specifieke strategische doelstellingen van het ECCONET-project waren:

• een samenhangend overzicht te geven van de gevolgen van de klimaatverandering voor het binnenvaartsysteem, het getroffen vervoersnetwerk en de sectoren van de scheepvaartsector, alsook voor de verladers zelf;
• Vaststellen, analyseren en beoordelen van aanpassingsstrategieën voor een betere werking van binnenschepen onder klimaatveranderingsomstandigheden, die leiden tot gerichte aanbevelingen, beleidsrichtsnoeren en een ontwikkelingsplan voor de binnenvaartmodus;
• Communiceer de resultaten van het project aan een breder scala van belanghebbenden, industrieën, beleidsmakers en het grote publiek, op een manier die bijdraagt aan een duurzame toekomst voor de binnenvaart.

De eerste stap van het ECCONET-project was het beoordelen van de navigatieomstandigheden in de toekomst op de corridor Rijn-Main-Donau, zoals geprojecteerd door de momenteel beschikbare klimaatmodellen. Omdat er geen enkel beste klimaatmodel is, gebruikt ECCONET veel verschillende modellen om de huidige stand van kennis over klimaatverandering te beoordelen, inclusief de onzekerheidsband. Deze band wordt bemonsterd door relatief droge en relatief natte klimaatmodellen als scenario's te selecteren. De natte en droge scenario's weerspiegelen het bereik van mogelijke toekomstige navigatieomstandigheden, met speciale nadruk op situaties met laag water.

Lage waterstanden worden benadrukt omdat empirisch is aangetoond (kosten en vracht).De situatie op de Rijn in 2003) heeft de meeste impact op de binnenvaart. Hoewel zowel hoge als lage waterstanden problemen opleveren voor de scheepvaart, kunnen lage waterstanden problemen opleveren voor de doorvaart van (voornamelijk) grotere vrachtschepen voor langere tijd, waardoor hun laadcapaciteit afneemt. Hoogwater kan leiden tot een vaarverbod gedurende korte perioden (1-2 dagen).

Andere klimaatgerelateerde veranderingen, zoals veranderde ijsvorming of een verandering in zichtbaarheid als gevolg van mist, worden slechts kort beoordeeld in ECCONET. De doelperiode voor de simulatie is 2021-2050. Voor de periode 2071-2100 worden prognoses gegeven met betrekking tot de navigatieomstandigheden in de “verre toekomst”. Alle toekomstige wijzigingen worden uitgedrukt met betrekking tot een “controleperiode” van 1961 tot 1990.

Parallel aan het onderzoek naar navigatieomstandigheden heeft ECCONET de beschikbaarheid van aanpassingsmaatregelen voor de sector bestudeerd. Deze werden onderverdeeld in 4 klassen: maatregelen met betrekking tot schepen en exploitatie, infrastructuurwerken, verbeterde voorspellingsmethoden en veranderingen in logistiek en voorraadbeheer.

In een derde stap wilde ECCONET inzicht krijgen in de gevolgen van klimaatverandering voor de vervoerssector. Het geografische multimodale vervoersmodel NODUS werd toegepast om de effecten van klimaatverandering op de modale keuze en het gebruik van de verschillende soorten boten te schatten.

In zijn analyse van de effecten van klimaatverandering richtte ECCONET zich op een gedetailleerde studie van klimaatmodellen en hun input voor hydrologie. In tegenstelling tot andere gerelateerde projecten met gevolgen voor de klimaatverandering, heeft ECCONET zijn resultaten afgeleid van een groot spectrum van klimaatscenario's en niet van één specifiek extreem scenario. Dit resulteert in een evenwichtige visie op de toekomstige bevaarbaarheid van het Rijn-Main-Donau-waterweggebied. Uit een economische analyse van het vervoer op basis van de voorspelde evolutie van de bevaarbaarheid is gebleken dat de mogelijke klimaatveranderingen van 2005 tot 2050 en de gevolgen daarvan voor de Rijnmarkt, zoals gemodelleerd aan de hand van twee droge en natte scenario's op lange termijn, waarschijnlijk niet sterk genoeg zullen zijn om een significante verschuiving van de modale aandelen weg van het vervoer over de binnenwateren teweeg te brengen. Het is zelfs waarschijnlijker dat de gevolgen van de omstandigheden in de vervoerssector, zoals de brandstofprijs, zwaarder wegen dan de gevolgen van de klimaatverandering. Op langere termijn (tot 2100) zou de klimaatverandering de vervoersomstandigheden aanzienlijk kunnen beïnvloeden. Vanwege de beperkte waarde van de economische prognoses tot dusver in de toekomst is er echter geen beoordeling gemaakt.

Tegelijkertijd heeft ECCONET getracht een aantal aanpassingsmaatregelen vast te stellen. Deze vielen in grote lijnen uiteen in 4 klassen: technologische en operationele maatregelen, infrastructuur en onderhoud, productie- en logistieke processen en verbeterde voorspellingen van het waterpeil. Deze aanpassingsmaatregelen werden geverifieerd door een combinatie van literatuuronderzoek, economische vervoersmodellen, kosteneffectiviteitsanalyses en raadpleging van belanghebbenden.

• In de categorie maatregelen met betrekking tot schepen en operaties hebben de meest veelbelovende maatregelen betrekking op technologieën voor gewichtsvermindering en het gebruik van gekoppelde konvooien (met name op de Rijn). Er bestaan meer experimentele benaderingen, zoals het gebruik van verstelbare tunnels, platte rompen (voor sleepboten) en opblaasbare schorten, maar hun voordeel in termen van de verwachte klimaatverandering kon niet worden bewezen. Flexibele 24-uursexploitatie van schepen die momenteel slechts 12 uur in bedrijf zijn, was niet gunstig vanwege de hoge arbeidskosten.
• Wat infrastructuurmaatregelen betreft, werd geconcludeerd dat grote infrastructurele werken niet gerechtvaardigd zijn in verband met de klimaatverandering. Dit wordt veroorzaakt door de grote investeringskosten en het beperkte voordeel van dergelijke projecten tot 2050. Zelfs onder de huidige omstandigheden is er echter een sterke behoefte aan beter onderhoud van de waterwegen, met name op de Donau.
• Verbeterde prognoses, bijvoorbeeld in de vorm van een seizoensvoorspelling van waterstanden, vallen onder de verantwoordelijkheid van overheidsinstanties. Hoewel een betrouwbare prognose van dit type zeer moeilijk te maken is, wordt elke verbetering in dit soort prognoses als zeer waardevol voor de sector beschouwd.
• Wat betreft de verandering van productieprocessen en voorraadbeheer, werd opgemerkt dat de expediteur / verlader meestal een droge periode zal wachten of de momenteel beschikbare opslagcapaciteit zal gebruiken. Als de problemen aanhouden, zal de verlader overwegen om een andere vervoerswijze te gebruiken, over het algemeen het goederenvervoer per spoor, wat een duurdere en inflexibele oplossing is. Investeringen in voorraadbeheer en verhuizingen worden slechts als laatste redmiddel beschouwd.

Hoewel het verwachte effect van de klimaatverandering tot het midden van de eeuw grote investeringen in dure aanpassingsmaatregelen onder de momenteel voorspelde bevaarbaarheidsomstandigheden niet rechtvaardigt, moet het belang van goed onderhoud van de waterwegen voor een vlotte voortzetting van het vervoer over de Rijn en de Donau worden benadrukt. Bovendien wordt de trend naar steeds grotere schepen op de Rijn, aangezien het voordeel van een grotere laadcapaciteit onder drogere omstandigheden kan verdwijnen, op basis van de projectresultaten in twijfel getrokken. Er wordt gewezen op de verschillende technische en operationele maatregelen die momenteel worden ontwikkeld en die, hoewel zij momenteel niet kosteneffectief zijn, de kwetsbaarheid van de binnenvaart voor de natuurlijke variatie in weersomstandigheden in de nabije toekomst kunnen verminderen. De beperkingen van deze studie moeten worden erkend, aangezien de resultaten erop wijzen dat de gevolgen van de klimaatverandering na 2050 kunnen toenemen. Concluderend kan worden gesteld dat de toestand van de rivieren voortdurend in het oog moet worden gehouden en dat verder onderzoek moet worden aangemoedigd.

Relevante producten zijn:

• Heyndrickx C., Breemersch B., Bruinsma F. (2012) Kosteneffectiviteitsanalyse van aanpassingsstrategieën. ECCONET-prestatie D4.2
• Jonkeren, O.E. (2009) - Nederlandse film online kijken Aanpassing aan klimaatverandering in de binnenvaart , Tinbergen Institute Research Series boek nr. 460.
• Schweighofer, J., Hartl, T., Nilson, E., Klein, B., Klein Tank, A., Prozny, T., Balint, G., Gnandt, B., Horanyi, A., Szépszó, G. (2010) Geselecteerde navigatieroutes en huidige klimaatomstandigheden. ECCONET-prestatie 1.1
• Simoner M., Schweighofer J., Nilson E., Lingemann I., Klein B. (2012) Overzicht van de aanpassingsmaatregelen voor de infrastructuur en de daaruit voortvloeiende ontladingsscenario's. ECCONET-prestatie 2.1.2