Διαφοροποίηση των προϊόντων και συστημάτων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας

Διαφοροποίηση της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας σημαίνει ουσιαστική μεταβολή της παραγωγικής δραστηριότητας, η οποία ανταποκρίνεται στις αλλαγές στη διαθεσιμότητα των ιχθυαποθεμάτων (για την αλιεία) ή/και στις μεταβολές της περιβαλλοντικής κατάστασης του θαλάσσιου συστήματος λόγω κλιματικών και άλλων προκλήσεων. Οι στρατηγικές διαφοροποίησης περιλαμβάνουν τη στροφή προς εναλλακτικά είδη ή — στην περίπτωση της υδατοκαλλιέργειας — νέα γενετικά στελέχη, καθώς και σε πρακτικές διαχείρισης καταλληλότερες για την αλλαγή των συνθηκών. Η διαδικασία προσαρμογής μπορεί επίσης να περιλαμβάνει πρωτοβουλίες διαφοροποίησης των επιχειρήσεων (προσωρινή ή μόνιμη) εκτός του τομέα, ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την αλιεία (π.χ. οικολογικός τουρισμός με αλιευτικά σκάφη) που μπορούν να παρέχουν συμπληρωματικές πηγές εισοδήματος για τους επιχειρηματίες. Η διαφοροποίηση είναι μια διαδικασία που διεξάγεται από μεμονωμένους τοπικούς παραγωγούς ή καλύτερα από δίκτυα και ενώσεις παραγωγών που διαθέτουν ισχυρότερη επιχειρηματική ικανότητα και επωφελούνται από τη διατομεακή συνεργασία με άλλες συναφείς επιχειρήσεις (π.χ. αγορά, τουρισμός) και από την υποστήριξη των δημόσιων αρχών.

Όσον αφορά την αλιεία, οι δράσεις περιλαμβάνουν την προσαρμογή των εργαλείων (νέα βιώσιμα εργαλεία ή εύκαμπτα εργαλεία ικανά να αλιεύουν διαφορετικά είδη, καλύτερα προσαρμοσμένα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, σε διαφορετικά περιβάλλοντα) και την προσαρμογή των σκαφών που μπορούν να καταδιώξουν τους αλιευτικούς πόρους σε διαφορετικές τοποθεσίες, αυξάνοντας την κινητικότητα των αλιέων καθώς η κατανομή των ιχθυαποθεμάτων μετατοπίζεται με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες των ωκεανών.

Όσον αφορά την υδατοκαλλιέργεια, οι αλλαγές στα καλλιεργούμενα είδη και/ή στα διάφορα γενετικά στελέχη μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της ευπάθειας του τομέα στην κλιματική αλλαγή, μεταβαίνοντας σε πιο ανθεκτικούς στην κλιματική αλλαγή οργανισμούς που αναπτύσσονται καλύτερα υπό μεταβαλλόμενες συνθήκες. Για παράδειγμα, οι εισβολές αλατιού και οι καταιγίδες θα ευνοήσουν την καλλιέργεια υφάλμυρων υδάτων και ειδών ευρυχαλίνης, ενώ οι υψηλές θερμοκρασίες νερού και η θολότητα θα μπορούσαν να ευνοήσουν τα είδη που ανέχονται χαμηλά επίπεδα διαλυμένου οξυγόνου. Άλλες αλλαγές στις πρακτικές υδατοκαλλιέργειας προωθούνται όλο και περισσότερο για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων, της παραγωγικότητας και της κερδοφορίας της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας, με αποτέλεσμα θετικές επιπτώσεις στον μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ακόμη και όταν η κλιματική αλλαγή δεν περιλαμβάνεται ρητά στους κύριους παράγοντες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την ανακυκλοφορία των συστημάτων υδατοκαλλιέργειας, την ολοκληρωμένη πολυτροφική υδατοκαλλιέργεια και την υπεράκτια υδατοκαλλιέργεια που παρέχουν πρόσθετες ευκαιρίες για τη χρήση νέων ειδών ή στελεχών στην υδατοκαλλιέργεια. Ηβάσει κινδύνου χωροθέτηση και χωροθέτηση της υδατοκαλλιέργειας, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων από τη μεταβλητότητα και την αλλαγή του κλίματος, μπορεί να στηρίξει τη διαφοροποίηση κάθε φορά που εξετάζονται νέες περιοχές παραγωγής, αποφεύγοντας τις οικονομικές απώλειες από επιλογές που δεν λαμβάνουν δεόντως υπόψη όλους τους προβληματισμούς και τους κινδύνους. Η διαφοροποίηση της υδατοκαλλιέργειας αποτέλεσε το αντικείμενο τεχνικού εργαστηρίου του FAO που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη τον Ιούνιο του 2016, υπογραμμίζοντας τον ρόλο του στην παροχή ανθεκτικότητας έναντι του μεταβαλλόμενου κλίματος και άλλων εξωτερικών παραγόντων, προσθέτοντας οικονομική, κοινωνική και οικολογική ασφάλιση στα συστήματα υδατοκαλλιέργειας.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι δράσεις διαφοροποίησης να μην αυξάνουν την αλιευτική προσπάθεια και να συνάδουν με τους στόχους της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής, επιδιώκοντας τη βιώσιμη αλιεία καθώς και τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων και των θαλάσσιων πόρων. Σε κάθε περίπτωση, η διαφοροποίηση των αιχμαλωτισμένων ή καλλιεργούμενων ειδών θα πρέπει να ακολουθεί επιστημονικές αξιολογήσεις σχετικά με την υγεία των οικοσυστημάτων, τη βιοασφάλεια και τη βιοπροστασία, καθώς και ολοκληρωμένες οικονομικές και κοινωνικές μελέτες. Επιπλέον, η διαφοροποίηση των προϊόντων και των συστημάτων δεν πρέπει να οδηγήσει σε μεγαλύτερη ευπάθεια του τομέα μεσοπρόθεσμα ώστε να επιτευχθούν βραχυπρόθεσμα οφέλη. Οι μη βιώσιμες πρακτικές, όπως η αλιεία πέρα από τα όρια βιωσιμότητας ή σε νέα τοποθεσία χωρίς εγγυήσεις βιωσιμότητας ή χωρίς βιώσιμα εργαλεία, αποτελούν παραδείγματα αντιμετώπισης κακοπροσαρμογής στις προκλήσεις που θέτουν οι κλιματικές και άλλες αλλαγές, με μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για τα αποθέματα και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Η διαφοροποίηση των προϊόντων από την υδατοκαλλιέργεια και την αλιεία συνεπάγεται επίσης διαφοροποίηση των αγορών που θα πρέπει να προσαρμοστούν για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των ευκαιριών που δημιουργούν οι κλιματικές αλλαγές. Στο πλαίσιο αυτό, οι δράσεις περιλαμβάνουν μέτρα που αποσκοπούν στην αύξηση της αντίληψης των καταναλωτών όσον αφορά τα αλιευτικά προϊόντα με εμπορικό σήμα βιωσιμότητας και στην αλλαγή της συμπεριφοράς των καταναλωτών. Θα πρέπει να ενθαρρυνθεί η καταναλωτική ζήτηση εναλλακτικών ειδών και να προωθηθεί η πώληση των αλιευμάτων αναδυόμενων ειδών, όπως προέκυψε και από περιπτωσιολογικές μελέτες που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος ClimeFish που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020» (π.χ. αλιεία της Αδριατικής Θάλασσας, αλιεία δυτικά της Σκωτίας).

Τέλος, η μετάβαση από την αλιεία στη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια, η μετάβαση από τη θαλάσσια παραγωγή στην εσωτερική παραγωγή και η ανάπτυξη συμπληρωματικών οικονομικών δραστηριοτήτων στην αλιεία και την υδατοκαλλιέργεια (π.χ. πρωτοβουλίες που σχετίζονται με τον τουρισμό με τη χρήση αλιευτικών σκαφών) αποτελούν άλλα παραδείγματα διαφοροποίησης εκτός του τομέα, ανακουφίζοντας την πίεση στα ιχθυαποθέματα και δημιουργώντας μετάβαση σε νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες που βασίζονται σε λιγότερο ευάλωτους πόρους. Στο πλαίσιο αυτό, τα αποτελέσματα του χρηματοδοτούμενου από το πρόγραμμα Muses του προγράμματος «Ορίζων 2020», το οποίο αποσκοπούσε στη διερεύνηση των ευκαιριών για πολλαπλές χρήσεις στις ευρωπαϊκές θάλασσες, υποδεικνύουν διάφορα παραδείγματα διαφοροποίησης της αλιείας προς δραστηριότητες που σχετίζονται με τον οικολογικό τουρισμό, συμβάλλοντας στη μείωση της αλιευτικής πίεσης, προωθώντας βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές και παρέχοντας συμπληρωματικές πηγές εισοδήματος για τους αλιείς.