Κατολισθήσεις

Άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις των κατολισθήσεων στην υγεία

Θέματα υγείας

Οι κατολισθήσεις αναφέρονται σε μια σειρά διαφορετικών κινδύνων που συνεπάγονται κίνηση του εδάφους, συμπεριλαμβανομένης της ροής λάσπης, της κατολίσθησης ή της πτώσης βράχων. Συχνά εμφανίζονται παράλληλα με άλλους κινδύνους, όπως οι πλημμύρες, και είναι πιο συχνές σε ορεινές περιοχές. Οι κατολισθήσεις μπορούν να προκαλέσουν διάφορες άμεσες επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των θανάτων, των τραυματισμών (π.χ. σπασμένα οστά, εσωτερικά τραύματα, τραύμα στο κεφάλι) και του σοβαρού ψυχικού στρες κατά την καταστροφή και τον θάνατο (π.χ. ψυχολογική δυσφορία, άγχος, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)) (Kennedy et al., 2015). Η σοβαρότητα των επιπτώσεων οφείλεται τουλάχιστον εν μέρει στην ταχύτητα της κατολίσθησης, προκαλώντας έκπληξη στους ανθρώπους και αφήνοντας λίγο χρόνο για προειδοποίηση και ενεργοποίηση των διαδικασιών έκτακτης ανάγκης (Petrucci, 2022).

Οι κατολισθήσεις έχουν επίσης έμμεση επίδραση στην ανθρώπινη υγεία. Η διακοπή των υποδομών, των εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης και των δικτύων μεταφορών μπορεί να παρεμποδίσει τις προσπάθειες αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, να μειώσει την προσβασιμότητα της υγειονομικής περίθαλψης και να καθυστερήσει τις ιατρικές θεραπείες, γεγονός που επιδεινώνει τα προβλήματα υγείας (Kennedy et al., 2015). Επιπλέον, οι διαταραγμένες υποδομές, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων αποχέτευσης και ύδρευσης, καθώς και οι οικολογικές επιπτώσεις μπορούν να μειώσουν την ποιότητα του νερού και να προκαλέσουν λοιμώξεις εάν οι άνθρωποι έρθουν σε επαφή με μολυσμένο νερό, γη ή τρόφιμα. Οι κοινωνικοοικονομικές συνέπειες, όπως ο εκτοπισμός μετά από κατολίσθηση και η απώλεια θέσεων εργασίας, περιουσίας και βιοπορισμού, μπορούν επιπλέον να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία (Kennedy et al., 2015). Οι εργαζόμενοι στην αποκατάσταση και οι εθελοντές που συμμετέχουν σε δραστηριότητες καθαρισμού που σχετίζονται με την κατολίσθηση είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι σε κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων ασθενειών, τραυματισμών και θανάτων.

Παρατηρούμενες επιδράσεις

Κατά την περίοδο 1995-2014, 27 χώρες[1] στην ευρωπαϊκή περιοχή κατέγραψαν 1.370 θανάτους και 784 τραυματισμούς σε 476 θανατηφόρες κατολισθήσεις (Haque et al., 2016). Όταν εντοπίστηκε η αιτία της κατολίσθησης, συνήθως οφειλόταν σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες. Σε ορισμένες άλλες περιπτώσεις, οι κατολισθήσεις προκλήθηκαν από ορυχεία, βιομηχανικές δραστηριότητες ή σεισμούς (Haque et al., 2016). Γενικά, οι άνθρωποι που ζουν σε ορεινές περιοχές, όπως οι Άλπεις ή σε ορεινές περιοχές στο Türkiye, επηρεάζονται περισσότερο από κατολισθήσεις, αλλά άλλοι παράγοντες, όπως οι εδαφικές ιδιότητες, η κάλυψη του εδάφους και η ροή του νερού, επηρεάζουν επίσης την πιθανότητα κατολισθήσεων. Μεταξύ 1995-2014, υπήρξε μια αυξανόμενη τάση των κατολισθήσεων, η οποία ήταν πιο έντονη μεταξύ του 2008 και του 2014. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ιταλία και το Türkiye, όπου καταγράφηκε το 43 % όλων των θανατηφόρων κατολισθήσεων, παρατηρήθηκαν πολλές περισσότερες κατολισθήσεις κατά το δεύτερο ήμισυ της περιόδου 1995-2014 και ιδιαίτερα τα τελευταία 5 χρόνια, κυρίως λόγω φυσικών φαινομένων όπως οι έντονες βροχοπτώσεις και οι πλημμύρες (Haque et al., 2016). Υπάρχουν πολύ περιορισμένες ποσοτικές πληροφορίες σχετικά με τις επιπτώσεις των κατολισθήσεων στην υγεία πέραν των θανάτων ή των τραυματισμών και σχεδόν καθόλου δεδομένα σχετικά με τις ψυχοκοινωνικές και ψυχικές επιπτώσεις των κατολισθήσεων στην Ευρώπη (Kennedy et al., 2015).

Προβλεπόμενες επιπτώσεις

Αναμένεται ότι με την αλλαγή του κλίματος η συχνότητα και το μέγεθος των κατολισθήσεων θα συνεχίσει να αυξάνεται, ιδίως στις αλπικές περιοχές και οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση των ακραίων βροχοπτώσεων (Haque et al., 2016· Auflič et al., 2023). Ωστόσο, η συνεκτική κατανόηση των μελλοντικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις κατολισθήσεις και των επιπτώσεών τους στην υγεία στην Ευρώπη είναι ασαφής λόγω της πολυπλοκότητας πολλών διαφορετικών μηχανισμών και περιβαλλοντικών παραγόντων (Olsson et al., 2019). Για παράδειγμα, η συχνή εμφάνιση έντονων βροχοπτώσεων και πλημμυρών είναι πιθανό να προκαλέσει περισσότερες κατολισθήσεις. Στις υψηλές οροσειρές, η θέρμανση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε τήξη του πάγου και σε σχετικές κατολισθήσεις. Από την άλλη πλευρά, σε βουνά χαμηλότερης εμβέλειας όπου η θέρμανση μειώνει τον αριθμό των κύκλων ψύξης-απόψυξης, με αποτέλεσμα τις καιρικές συνθήκες που προάγουν τις βροχοπτώσεις, οι κατολισθήσεις που σχετίζονται με την πτώση των βράχων αναμένεται να μειωθούν (Nissen et al., 2023). Επιπλέον, η αύξηση του αριθμού των κατολισθήσεων δεν θα οδηγούσε κατ’ ανάγκη σε αναλογική αύξηση των επιπτώσεων στην υγεία. Οι επακόλουθες επιπτώσεις στην υγεία εξαρτώνται επίσης από την έκταση της κατολίσθησης και τον αριθμό των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο (Franceschini et al., 2022), η οποία οφείλεται στις αλλαγές στην κάλυψη της γης, την πυκνότητα του πληθυσμού και την κατανομή του πληθυσμού (Casagli et al., 2017). Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο SAFELAND για τον κίνδυνο κατολίσθησης στην Ευρώπη εκτιμά, για παράδειγμα, ότι ο πληθυσμός που διατρέχει κίνδυνο θα αυξηθεί κατά 15 % έως το 2090 σε σύγκριση με το 2010 (παρά τη συνολική μείωση του πληθυσμού), ενώ μόνο ένα επιπλέον 1,5 % της περιοχής θα εκτεθεί σε κατολισθήσεις (κυρίως λόγω των μεταβαλλόμενων προτύπων βροχοπτώσεων) (Jaedicke et al., 2011).

Policy απαντήσεις

Η επιτήρηση πριν από μια κατολίσθηση, συμπεριλαμβανομένων των συστημάτων εντοπισμού ζώνης κινδύνου, παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης (ΣΕΠ), μπορεί να αποτρέψει την απώλεια ζωών, περιουσιακών στοιχείων και μέσων διαβίωσης. Ζώνες κινδύνου κατολίσθησης έχουν εντοπιστεί σε ολόκληρη την Ευρώπη στον ευρωπαϊκό χάρτη ευαισθησίας σε κατολισθήσεις (ELSUS v2). Το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο GIMS ανέπτυξε ένα προηγμένο, χαμηλού κόστους σύστημα για την παρακολούθηση των κατολισθήσεων και της καθίζησης, το οποίο μπορεί να ανιχνεύσει πότε οι πλαγιές των λόφων προετοιμάζονται για ολίσθηση και να παρέχει έγκαιρες ενδείξεις ταχείας και καταστροφικής μετακίνησης. Η Νορβηγία και η Ιταλία διαθέτουν εθνικά ΣΕΠ για κατολισθήσεις, ενώ στην Ιταλία αρκετές περιφερειακές κυβερνήσεις λειτουργούν επίσης ΣΕΠ (Guzzetti et al., 2020).

Οι άμεσες δράσεις μετά από κατολίσθηση, όπως η έκδοση έγκαιρων προειδοποιήσεων και η ενεργοποίηση υπηρεσιών έρευνας και διάσωσης και πρώτων βοηθειών για τους τραυματίες (συχνά μέρος των υφιστάμενων σχεδίων καταστροφής) μπορούν να μειώσουν σημαντικά τις επιπτώσεις των κατολισθήσεων στην υγεία. Η κυβερνητική στήριξη μετά τον αναγκαστικό εκτοπισμό λόγω γεγονότων όπως οι κατολισθήσεις μπορεί επίσης να μειώσει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία (Baseler και Hennig, 2023).

Σε επίπεδο ΕΕ, καμία συγκεκριμένη πολιτική δεν ανταποκρίνεται αποκλειστικά στις κατολισθήσεις. Ωστόσο, οι κατολισθήσεις αναφέρονται, συχνά ως μέρος ενός καταλόγου κινδύνων, σε ορισμένα νομοθετικά έγγραφα, όπως ο κανονισμός περί κοινών διατάξεων που διέπει 8 κονδύλια της ΕΕ. Ειδικότερα, οι κατολισθήσεις δεν αναφέρονται στη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή).

[1] Ενώ αναφέρθηκαν κατολισθήσεις σε 37 χώρες της Ευρωπαϊκής Περιφέρειας μεταξύ 1995 και 2014, μόνο 27 αναφέρθηκαν θύματα, δηλ., Τουρκίγιε, Ιταλία, Πορτογαλία, Ρωσία, Γεωργία, Ελβετία, Βουλγαρία, Ισπανία, Αυστρία, Νορβηγία, Ρουμανία, Γαλλία, Βοσνία, Γερμανία, Σλοβενία, Αρμενία Αζερμπαϊτζάν, Αγγλία, Ελλάδα, Σερβία, Μακεδονία, Ισλανδία, Ουκρανία, Ανδόρα, Ιρλανδία, Πολωνία, Σουηδία, Λιχτενστάιν, Βέλγιο, Μολδαβία

Στοιχεία αναφοράς