Πυρκαγιές

Θάνατοι που συνδέονται με δασικές πυρκαγιές (1980-2023)

^{Πηγή: CATDAT από την RiskLayer GmBH.
Το σύνολο δεδομένων καταρτίστηκε και διατέθηκε στο πλαίσιο της συμφωνίας επιπέδου υπηρεσιών ΕΟΠ – Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ε&ΤΑ) με τίτλο «Mainstreaming GEOSS Data Sharing and Management Principles in support of Europe’s Environment» (Ενσωμάτωση των αρχών κοινοχρησίας και διαχείρισης δεδομένων του GEOSS προς υποστήριξη του περιβάλλοντος της Ευρώπης). Δείτε τα μεταδεδομένα εδώ.}

Θέματα υγείας

Οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών στην υγεία περιλαμβάνουν τόσο σωματικές όσο και ψυχικές επιπτώσεις. Η άμεση έκθεση σε φλόγες ή ακτινοβολούμενη θερμότητα μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα, τραυματισμούς και ασθένειες που σχετίζονται με τη θερμότητα (π.χ. αφυδάτωση, θερμοπληξία), με πιθανό αποτέλεσμα τον θάνατο (Finlay et al., 2012). Τα σοβαρά εγκαύματα απαιτούν φροντίδα σε ειδικές μονάδες και ενέχουν κίνδυνο επιπλοκών πολλαπλών οργάνων.

Ο καπνός της πυρκαγιάς περιέχει υψηλά επίπεδα σωματιδίων (PM), μονοξειδίου του άνθρακα και οξειδίων του αζώτου. Τα αιωρούμενα σωματίδια στον καπνό πυρκαγιάς τείνουν να έχουν μικρό μέγεθος σωματιδίων (σε σύγκριση με τα αιωρούμενα σωματίδια στον αστικό αέρα) και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε οξειδωτικά και προφλεγμονώδη συστατικά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ισχυρές τοξικές επιδράσεις (Dong et al., 2017). Η έκθεση σε βαρύ καπνό σε περιοχές γύρω από δασικές πυρκαγιές μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό των ματιών και του δέρματος ή να οδηγήσει στην εμφάνιση ή την επιδείνωση οξέων και χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων (Finlay et al., 2012· Kizer, 2021· Xu et al., 2020). Μετά τις δασικές πυρκαγιές αναφέρθηκε αύξηση των πρόωρων θανάτων, των αναπνευστικών νόσων και του αριθμού των κρουσμάτων πνευμονίας (ΕΟΠ, 2020). Η έκθεση στον καπνό από δασικές πυρκαγιές συνδέεται επίσης με καρδιαγγειακές παθήσεις και θνησιμότητα, που προκύπτουν από την έκθεση σε αυξημένες συγκεντρώσεις σωματιδίων ή από ψυχολογικό στρες (Analitis et al., 2012· Liu et al., 2015).

Όσον αφορά την ψυχική υγεία, τα άτομα που πλήττονται από τραυματικές εμπειρίες, όπως απώλεια αγαπημένων προσώπων, υλικές ζημίες ή καταστροφή βασικών υποδομών στην περιοχή τους, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο διαταραχής μετατραυματικού στρες, κατάθλιψης και αϋπνίας. Οι επιδράσεις αυτές μπορούν να εμφανιστούν άμεσα ή μακροπρόθεσμα (Xu et al., 2020).

Οι πληθυσμοί που είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στις δυσμενείς επιπτώσεις του καπνού πυρκαγιάς περιλαμβάνουν ηλικιωμένους, παιδιά, άτομα με προϋπάρχουσες καρδιαγγειακές και/ή αναπνευστικές παθήσεις και έγκυες γυναίκες. Οι εργαζόμενοι σε υπαίθριους χώρους και οι διασώστες διατρέχουν επίσης υψηλό κίνδυνο λόγω της αυξημένης επαγγελματικής έκθεσής τους (Xu et al., 2020). Καθώς ο PM στον καπνό της πυρκαγιάς μπορεί να φτάσει σε αποστάσεις έως και χιλιάδες χιλιόμετρα από τη φωτιά, ο πληθυσμός μεγάλων περιοχών βρίσκεται σε αυξημένο κίνδυνο λόγω της έκθεσης στον καπνό.

Επιπτώσεις που παρατηρήθηκαν

Μεταξύ 1945 και 2016, 865 άνθρωποι σε τέσσερις περιοχές της Μεσογείου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και το ιταλικό νησί της Σαρδηνίας) έχασαν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα των δασικών πυρκαγιών. Οι περισσότεροι θάνατοι ήταν άμαχοι, με 366 νεκρούς, ακολουθούμενοι από πυροσβέστες (266) και πλήρωμα αεροσκαφών (96) (Molina-Terrén et al., 2019). Μεταξύ 1980 και 2023, καταγράφηκαν 741 θάνατοι που συνδέονται με δασικές πυρκαγιές σε 32 χώρες μέλη του ΕΟΧ (βλ. τον θεατή του χάρτη στην κορυφή της σελίδας).

Η ατμοσφαιρική ρύπανση PM_2,5 που προκλήθηκε από πυρκαγιές βλάστησης σε ολόκληρη την Ευρώπη το 2005 προκάλεσε περισσότερους από 1400 πρόωρους θανάτους· περισσότεροι από 1000 πρόωροι θάνατοι προκλήθηκαν το 2008 (Kollanus et al. 2017). Μετά από μια σειρά δασικών πυρκαγιών το 2002 κοντά στο Βίλνιους της Λιθουανίας, τα κρούσματα αναπνευστικών νόσων αυξήθηκαν κατά 20 φορές (Pereira, 2015). Σε ανάλυση των δασικών πυρκαγιών του 2018 στη Σουηδία, η έκθεση σε λεπτά αιωρούμενα σωματίδια (PM_2.5)συνδέθηκε με βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις στην αναπνευστική υγεία (Tornevi et al., 2021). Ισχυροί θετικοί συσχετισμοί μεταξύ της εμφάνισης δασικών πυρκαγιών και του αριθμού των κρουσμάτων πνευμονίας εντοπίστηκαν σε ορισμένους δήμους της Πορτογαλίας (Santos et al., 2015).

Υπάρχει μεγάλη διακύμανση μεταξύ των ετών όσον αφορά τον αριθμό των δασικών πυρκαγιών και των εκτάσεων που καίγονται από αυτές, λόγω των ισχυρών διακυμάνσεων των μετεωρολογικών παραγόντων κινδύνου. Το 2018, που χαρακτηρίζεται από πρωτοφανείς ξηρασίες και υψηλές θερμοκρασίες, περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπέφεραν από μεγάλες πυρκαγιές από ποτέ, στην περιοχή της Μεσογείου αλλά και στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη (Lancet Countdown and EEA, 2021). Το καλοκαίρι του 2021, χιλιάδες άνθρωποι απομακρύνθηκαν λόγω πυρκαγιών στην Ελλάδα και τη νότια Ιταλία (ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Προστασίας και Επιχειρήσεων Ανθρωπιστικής Βοήθειας, διαβούλευση τον Νοέμβριο του 2021).

Προβλεπόμενα αποτελέσματα

Οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν το φορτίο καυσίμου, καθώς οι ξηρασίες επηρεάζουν τη βλάστηση· κίνδυνος ανάφλεξης (μέσω υψηλών θερμοκρασιών ή καταιγίδων)· και εξάπλωση δασικών πυρκαγιών (ισχυροί άνεμοι) (San-Miguel-Ayanz et al., 2020).

Οι αυξανόμενες θερμοκρασίες και οι μεταβαλλόμενες τάσεις βροχοπτώσεων προβλέπεται να αυξήσουν τη συχνότητα και την ένταση των δασικών πυρκαγιών και να παρατείνουν την περίοδο κινδύνου δασικών πυρκαγιών (Liu et al., 2010· Pechony και Shindell, 2010) – κυρίως στις μεσογειακές χώρες, αλλά και στις εύκρατες περιοχές θα αντιμετωπίσουν αυξανόμενο κίνδυνο (Depicker et al., 2018).

Η έκθεση του ευρωπαϊκού πληθυσμού αναμένεται να αυξηθεί λόγω της επέκτασης των περιοχών που είναι επιρρεπείς σε πυρκαγιές, καθώς και της αστικής εξάπλωσης στις περιοχές αυτές (ΕΟΠ, 2020).

Απαντήσεις πολιτικής P

Ο χωροταξικός σχεδιασμός, η μείωση της αστικής εξάπλωσης σε δασικές περιοχές και περιοχές βούρτσας, αποτελεί σημαντικό μέτρο για τον περιορισμό των επιπτώσεων των δασικών πυρκαγιών σε κατοικημένες περιοχές, όπως και η ρύθμιση των χρήσεων μη ανεπτυγμένης γης γύρω από οικισμούς για την αποφυγή δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν πυρκαγιές. Η προώθηση τύπων κάλυψης γης με χαμηλά επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς (π.χ. ώριμα αυτόχθονα δάση) αποτελεί παράδειγμα μέτρου χαμηλού κόστους. Εκτεταμένες γεωργικές πρακτικές, όπως η χρήση βόσκησης ζώων σε περιοχές θραύσης, η γεωργοδασοκομία, δηλαδή η πρακτική της ενσωμάτωσης ξυλώδους βλάστησης και γεωργικών καλλιεργειών και/ή ζωικού κεφαλαίου, αποτελούν άλλα εργαλεία διαχείρισης για τη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης και εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών (ΕΟΠ, 2020).

Δεδομένου ότι οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη ξεκινούν ως αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας (εμπρησμός ή αμέλεια), η ευαισθητοποίηση αποτελεί βασικό μέτρο για τη μείωση του κινδύνου δασικών πυρκαγιών (ΕΟΠ, 2020).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS) της Υπηρεσίας Διαχείρισης Καταστάσεων Έκτακτης Ανάγκης του Copernicus της ΕΕ (CEMS) παρακολουθεί τη δραστηριότητα των δασικών πυρκαγιών σε σχεδόν πραγματικό χρόνο και παρέχει μηνιαίες και εποχικές προβλέψεις για ανωμαλίες θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων που αυξάνουν τον κίνδυνο δασικών πυρκαγιών. Σε εθνικό επίπεδο, υπάρχουν παραδείγματα έγκαιρων προειδοποιήσεων: στην Πορτογαλία, αναπτύχθηκε εθνικό σύστημα συναγερμού και προειδοποίησης, σύμφωνα με το οποίο οι προειδοποιήσεις αποστέλλονται μέσω γραπτών μηνυμάτων στα κινητά τηλέφωνα που δραστηριοποιούνται σε περιοχές που διατρέχουν κίνδυνο δασικών πυρκαγιών ή άλλων ακραίων φαινομένων (ΕΟΠ, 2020).

Από το 2019 ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της ΕΕ αναβαθμίζεται με το rescEU, ένα πρόγραμμα που προσφέρει συνεργατική στήριξη σε χώρες σε περίπτωση καταστροφών μέσω της προστασίας των πολιτών και της διαχείρισης των κινδύνων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγχρηματοδοτεί την εφεδρική διαθεσιμότητα πυροσβεστικού στόλου rescEU για την αντιμετώπιση πιθανών εθνικών ελλείψεων στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Μεταξύ 2007 και 2020, το 20 % του συνόλου των αιτήσεων συνδρομής μέσω του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της ΕΕ αφορούσε την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών (ΕΚ, 2021).

Αναφορές

• Αναλίτιδα, A. et al. (2012) Οι δασικές πυρκαγιές συνδέονται με αυξημένη θνησιμότητα σε ένα πυκνό αστικό περιβάλλον. Κατάληψη. Environ. Μεντ. 69, 158–162. https://doi.org/10.1136/OEM.2010.064238

• Depicker, A. κ.ά. (2018) Μια πρώτη εκτίμηση κινδύνου δασικών πυρκαγιών για το Βέλγιο. Νατ. Κίνδυνοι Γη Syst. Επιστήμες Να το συζητήσουμε. 1–32. https://doi.org/10.5194/NHESS-2018-252

• Dong, T.T.T. et al. (2017) In vitro αξιολόγηση της τοξικότητας των εκπομπών από πυρκαγιές: Επανεξέταση. Επιστήμες Total Environ. 603–604, 268–278. https://doi.org/10.1016/J.SCITOTENV.2017.06.062

• Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021) Δασικές πυρκαγιές.

• ΕΟΠ (2020) Urban adaptation in Europe: τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις και οι κωμοπόλεις ανταποκρίνονται στην κλιματική αλλαγή.

• Finlay, S.E. et al. (2012) Επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών στην υγεία. PLoS Curr. 4. https://doi.org/10.1371/4F959951CCE2C

• Kizer, K.W. (2021) Wildfire Smoke Pollution, Climate Change, and Skin Disease (Ρύπανση από τον καπνό δασικών πυρκαγιών, κλιματική αλλαγή και δερματικές παθήσεις). Δερματολογία JAMA 157, 639-640. https://doi.org/10.1001/JAMADERMATOL.2021.0026

• Kollanus, V. et al. (2017) Mortality due to vegetation fire-originated PM2.5 exposure in Europe—Assessment for the years 2005 and 2008. (Θνησιμότητα λόγω έκθεσης σε ΑΣ2,5 προερχόμενα από πυρκαγιά βλάστησης στην Ευρώπη — Αξιολόγηση για τα έτη 2005 και 2008). Environ. Προοπτική της υγείας. 125, 30–37. https://doi.org/10.1289/EHP194

• Lancet Countdown and EEA (2021) The Lancet Countdown on Health and Climate Change: Αντιμετώπιση των κινδύνων για την υγεία από την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη.

• Liu, J.C. et al. (2015) A systematic review of the physical health impacts from non-occupational exposure to wildfire smoke (Συστηματική ανασκόπηση των σωματικών επιπτώσεων στην υγεία από τη μη επαγγελματική έκθεση στον καπνό από δασικές πυρκαγιές). Environ. Απόφ. 136, 120-132. https://doi.org/10.1016/J.ENVRES.2014.10.015

• Liu, Y. et al. (2010) Trends in global wildfire potential in a changing climate (Τάσεις όσον αφορά το παγκόσμιο δυναμικό δασικών πυρκαγιών σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα). Για. Έκολ. Διαχείριση. 259, 685-697. https://doi.org/10.1016/J.FORECO.2009.09.002

• Molina-Terrén, D.M. et al. (2019) Ανάλυση των θανατηφόρων δασικών πυρκαγιών στη Νότια Ευρώπη: Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα και Σαρδηνία (Ιταλία). Ιντιάνα Τζ. Γουάιλντλ. Φωτιά 28, 85–98. https://doi.org/10.1071/WF18004

• Pechony, O. και Shindell, D.T. (2010) Οι κινητήριες δυνάμεις των παγκόσμιων δασικών πυρκαγιών κατά την περασμένη χιλιετία και τον επόμενο αιώνα. Πρότ. Νατλ. Ακάντ. Επιστήμες U. S. A. 107, 19167–19170. https://doi.org/10.1073/PNAS.1003669107

• Pereira, P. (2015) Wildfires in Lithuania, σε: Bento Gonçalves, A. J. και Vieira, A. A. B. (επιμέλεια), Wildland Fires: A Worldwide Reality, Nova Science Publishers, Inc., New Yoerk, σελ. 185-198.

• San-Miguel-Ayanz, J. et al. (2020) Δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική 2019.

• Santos, M.Y. et al. (2015) Οι πυρκαγιές και η πνευμονία σχετίζονται χωρικά και χρονικά; Λεκτ. Σημειώσεις Comput. Επιστήμες (συμπεριλαμβανομένου του Subser. Λεκτ. Σημειώσεις Artif. Ενημερώστε. Λεκτ. Σημειώσεις για τη βιοπληροφορική) 9043, 42–53. https://doi.org/10.1007/978-3-319-16483-0_5

• Tornevi, A. et al. (2021) Respiratory Health Effects of Wildfire Smoke during Summer of 2018 in the Jämtland Härjedalen Region, Sweden (Επιπτώσεις του καπνού από δασικές πυρκαγιές στην υγεία του αναπνευστικού συστήματος κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2018 στην περιφέρεια Jämtland Härjedalen, Σουηδία). Ένθετο J. Environ. Απόφ. Public Heal. 2021, τόμος 18, σελίδα 6987 18, 6987. https://doi.org/10.3390/IJERPH18136987

• Xu, R. et al. (2020) Wildfires, Global Climate Change, and Human Health (Άγριες πυρκαγιές, παγκόσμια κλιματική αλλαγή και ανθρώπινη υγεία). The New England Journal of Medicine 2020 (στα Αγγλικά). 383: 2173-2181 https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMsr2028985