Implimentazzjoni tal-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana tal-Maċedonja ta’ Fuq

Ir-Repubblika tal-Maċedonja ta’ Fuq hija pajjiż żgħir (25.713 km²⁾mingħajr kosta li jinsab fin-nofs tal-Peniżola tal-Balkani fin-Nofsinhar tal-Ewropa. Minkejja ż-żona relattivament żgħira tiegħu, il-pajjiż għandu klima diversa, bi tmien reġjuni klimatiċi. F’dawn l-aħħar 25 sena, ġew osservati bidliet fil-klima globali. L-analiżi tal-varjazzjoni pluriennali tat-temperatura medja turi li fis-snin ħamsin, tkejlu temperaturi tal-arja relattivament ogħla fl-istazzjonijiet meteoroloġiċi kollha fit-territorju kollu tal-Maċedonja ta’ Fuq. Wara dan il-perjodu, kien hemm perjodu relattivament aktar kiesaħ ta’ 20 sena (1971-1993), filwaqt li fis-snin ta’ wara t-temperatura medja annwali kienet kontinwament ogħla mill-medja pluriennali (USAID, 2018).

Kif irrapportat fit-tielet komunikazzjoni nazzjonali dwar it-tibdil fil-klima (2014), id-differenzi fit-temperatura medja annwali tal-arja għall-perjodu 1981-2010 meta mqabbla mal-perjodu ta’ referenza kkunsidrat (1961-1990), ivarjaw minn 0.2°C sa 0.5°C (skont il-post). Skont ix-xenarji klimatiċi (ibbażati fuq ir-Rapport Speċjali tal-IPCC dwar ix-Xenarji tal-Emissjonijiet), iż-żidiet mistennija fit-temperatura medja għal nofs is-seklu (fir-rigward tal-perjodu ta’ referenza 1986-2005) huma ta’ 1oC, 2oC u 2.5oC għal xenarju baxx, medju u għoli rispettivament. Għall-futur qrib (il-perjodu 2016-2035), it-tliet xenarji ta’ emissjonijiet kollha jqisu żieda fit-temperatura medja ta’ madwar 1oC, meta mqabbla mat-temperatura fil-perjodu ta’ referenza (1986-2005).

L-HHAP għandu l-għan li jnaqqas il-morbidità u l-mortalità attwali u futuri relatati ma’ temperaturi estremi u mewġiet ta’ sħana. B’mod partikolari l-pjan, u s-sistema ta’ twissija relatata, jiffokaw fuq l-aktar gruppi vulnerabbli tal-popolazzjoni: l-anzjani, it-trabi u t-tfal sa ħames snin, il-persuni b’mard kroniku, il-persuni b’piż żejjed, il-ħaddiema ta’ barra u l-persuni li l-istatus soċjoekonomiku tagħhom jagħmilhom aktar vulnerabbli għall-effetti tat-tibdil fil-klima (eż. il-persuni mingħajr dar). Is-sistema tal-kura tas-saħħa fil-pajjiż għandha rwol importanti fl-iżvilupp u l-implimentazzjoni ta’ miżuri ta’ adattament, prevenzjoni u rispons biex jiġu indirizzati r-riskji għas-saħħa relatati mat-tibdil fil-klima, billi:

• It-tisħiħ tal-kapaċitajiet eżistenti tas-saħħa pubblika għall-identifikazzjoni bikrija u r-rispons adegwat;
• L-antiċipazzjoni tal-konsegwenzi ta’ mard emerġenti potenzjalment relatat mat-tibdil fil-klima;
• Is-sensibilizzazzjoni fost il-popolazzjoni dwar ir-rabtiet possibbli bejn it-tibdil fil-klima u s-saħħa.

Il-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana (HHAP) ġie ffinalizzat fl-2011 u adottat mill-Gvern tal-Maċedonja fl-2012. Bħala parti mill-implimentazzjoni tal-pjan, ġiet stabbilita sistema ta’ twissija tas-saħħa bis-sħana. Is-sistema għadha attiva u taħdem fil-perjodu mill-1 ta’ Mejju sat-30 ta’ Settembru. L-operat tiegħu jinvolvi l-korpi li ġejjin:

• korp transgovernattiv (li jikkonsisti mill-Ministeru tas-Saħħa, l-Istitut tas-Saħħa Pubblika, l-Istitut tal-Mediċina Okkupazzjonali u partijiet ikkonċernati rilevanti nazzjonali oħra) li jikkoordina l-allert dwar il-mewġa ta’ sħana li huwa responsabbli għall-attivazzjoni tal-fażijiet ekoloġiċi (viġilanza), sofor (allert/tħejjija), oranġjo (mewġa ta’ sħana) u ħomor (emerġenza) relatati. Jikkoordina wkoll mal-partijiet ikkonċernati lokali dwar il-miżuri li għandhom jiġu implimentati.
• aġenzija meteoroloġika, li tinforma lill-Ministeru tas-Saħħa dwar evidenza ta’ livelli ta’ twissija u tikkomunika b’mod operazzjonali t-twissija ta’ mewġa ta’ sħana ta’ 24-48 siegħa, u
• aġenzija tas-saħħa pubblika, li tevalwa l-effetti tal-mewġiet ta’ sħana f’termini ta’ indikaturi definiti kif iddikjarat fil-pjan nazzjonali tal-mewġa ta’ sħana (SCORCH, 2020).

Is-sistema ta’ twissija hija parti mill-approċċ usa’ mfassal mill-HHAP u tinkludi:

• Rakkomandazzjonijiet għat-tnaqqis tal-esponiment għas-sħana fl-istituzzjonijiet tas-saħħa u soċjali (u pjanijiet ta’ protezzjoni speċjali għall-gruppi l-aktar vulnerabbli tal-popolazzjoni);
• Strateġija ta’ komunikazzjoni li tinforma liċ-ċittadini u lin-nies involuti fis-setturi tas-saħħa u soċjali dwar il-miżuri ta’ protezzjoni li għandhom jittieħdu matul il-mewġiet ta’ sħana. B’mod partikolari, l-istrateġija tirreferi għar-rakkomandazzjonijiet imsemmija hawn fuq;
• Ippjanar fit-tul għat-tħejjija tas-sistemi tas-saħħa u tal-kura soċjali, inkluż: l-ippjanar u t-taħriġ tal-persunal, it-titjib kontinwu tal-protezzjoni tas-saħħa u l-ħolqien ta’ żoni ekoloġiċi ġodda;
• Monitoraġġ u evalwazzjoni tal-pjan: stħarriġ reċenti (2020) ġie żviluppat flimkien mal-Université Catholique de Louvain (il-Belġju).
• Applikazzjoni għal mowbajls Android sabiex tipprovdi twissijiet tas-sħana u tas-saħħa fil-ħin u rakkomandazzjonijiet relatati lill-utenti.

L-istituzzjoni b’responsabbiltà ġenerali għall-implimentazzjoni tal-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana hija l-Ministeru tas-Saħħa. Fi ħdan il-Ministeru tas-Saħħa, il-Kummissjoni għall-Monitoraġġ tal-Konsegwenzi tas-Saħħa tas-Sħana ilha topera minn Lulju 2007, filwaqt li l-Kummissjoni dwar it-Tibdil fil-Klima u s-Saħħa ġiet stabbilita f’Ġunju 2009. Iż-żewġ kummissjonijiet ipparteċipaw fit-tħejjija tal-HHAP u jikkooperaw fl-implimentazzjoni, il-monitoraġġ u l-evalwazzjoni tal-Pjan. Il-Kummissjoni dwar it-Tibdil fil-Klima u s-Saħħa tiffunzjona bħala korp ta’ koordinazzjoni u hija responsabbli għall-involviment ta’ istituzzjonijiet oħra matul l-implimentazzjoni tal-attivitajiet deskritti fil-Pjan. Il-Kummissjoni għall-Monitoraġġ tal-Konsegwenzi tas-Saħħa tas-Sħana tissorvelja l-implimentazzjoni prattika tal-attivitajiet, speċjalment dawk marbuta mal-għoti ta’ informazzjoni f’waqtha liċ-ċittadini u lill-ħaddiema tas-saħħa. Huwa rrakkomandat li meta jkun meħtieġ, persuni minn istituzzjonijiet rilevanti oħra jipparteċipaw f’din il-Kummissjoni u fl-implimentazzjoni tal-Pjan. F'dan ir-rigward, l-istituzzjonijiet rilevanti u atturi oħra jinkludu: l-Istitut tas-Saħħa Pubblika u ċ-Ċentri tas-Saħħa Pubblika, l-Istitut tas-Saħħa Okkupazzjonali, iċ-Ċentru għall-Ġestjoni tal-Kriżijiet, l-Istitut meteoroloġiku Hydro, id-Direttorat għall-Protezzjoni u s-Salvataġġ, id-Dipartimenti għat-titjib tal-ambjent tal-għajxien fil-muniċipalitajiet, il-Ministeru tat-Trasport u l-Komunikazzjoni, il-Ministeru tax-Xogħol u l-Politika Soċjali, il-Ministeru tal-Edukazzjoni u x-Xjenza, is-Salib l-Aħmar tal-Maċedonja, il-Midja u, fl-aħħar nett, is-setturi mhux governattivi.

Fil-fażi ta’ implimentazzjoni attwali dan l-approċċ kollaborattiv wera li jaħdem b’mod effiċjenti. Pereżempju, sabiex tissaħħaħ it-tħejjija għal sitwazzjonijiet ta’ kriżi u emerġenzi relatati mat-tibdil fil-klima, l-aħħar eżerċizzju ta’ simulazzjoni sar fil-21^{ta’ Novembru} 2018, f’Kumanovo. L-istituzzjonijiet ewlenin involuti kienu l-Ministeru tas-Saħħa, l-Isptar Ġenerali ta’ Strumica (ċentru reġjonali importanti tal-isptarijiet), is-Servizzi Mediċi ta’ Emerġenza, iċ-Ċentru għall-Ġestjoni tal-Kriżijiet, is-Salib l-Aħmar, l-unitajiet tas-salvataġġ tan-nar, il-Ministeru tal-Intern, il-Ministeru tad-Difiża u l-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa. Qabel l-eżerċizzju ta’ simulazzjoni saru xi laqgħat preparatorji biex jiġu stabbiliti l-parametri tal-eżerċizzju bħal diżgrazzji mistennija, indikaturi tal-iskattar għall-attivazzjoni tal-pjan ta’ rispons ta’ emerġenza, it-triage u l-fluss tat-traffiku tal-pazjenti kif ukoll ir-responsabbiltajiet tal-persunal tal-isptarijiet u tas-servizzi mediċi ta’ emerġenza. Is-simulazzjoni ppermettiet lill-awtoritajiet jittestjaw it-tħejjija ġenerali.

It-tagħlimiet meħuda matul il-fażi pilota tal-HHAP (2009-2011) indikaw li:

• l-informazzjoni dwar l-impatti tat-tibdil fil-klima fuq is-saħħa jeħtieġ li tiġi tradotta mill-qasam tar-riċerka xjentifika għall-iskali tal-lingwa u tal-ħin rilevanti għal dawk li jfasslu l-politika
• id-disponibbiltà ta’ data nazzjonali dwar it-tibdil fil-klima u l-impatti relatati hija importanti ħafna, kif ukoll il-fehim ta’ lakuni kbar fil-kapaċità tal-bniedem;
• il-partijiet ikkonċernati rilevanti kollha jeħtieġ li jkunu involuti u li l-ħtiġijiet ta’ informazzjoni tagħhom jistgħu jvarjaw.

B’mod aktar ġenerali, skont l-esperjenza tal-HHAP tal-Maċedonja ta’ Fuq, it-tisħiħ tas-saħħa għall-impatti relatati mas-sħana jkun jeħtieġ:

• Il-massimizzazzjoni tas-sinerġiji mal-istrumenti u l-istituzzjonijiet eżistenti;
• It-tħejjija tal-forza tax-xogħol tas-settur tas-saħħa u tal-kura soċjali biex twieġeb għall-konsegwenzi tat-tibdil fil-klima relatati mas-saħħa u t-tisħiħ tas-servizzi tas-saħħa biex jiġu indirizzati avvenimenti relatati mal-klima fil-ħin;
• Il-promozzjoni tal-kunsiderazzjoni tal-kwistjonijiet tas-saħħa u r-reazzjonijiet relatati fi ħdan setturi oħra;
• Il-bini tal-kapaċità fil-forza tax-xogħol tas-settur tas-saħħa u tal-kura soċjali. F’dan il-kuntest, l-Att dwar is-Sigurtà u s-Saħħa fuq il-Post tax-Xogħol (il-Gazzetta tal-Gvern ta’ dik li kienet ir-Repubblika Jugoslava tal-Maċedonja Nru 92/07) ġie infurzat biex jipprovdi l-implimentazzjoni ta’ miżuri fil-pjan nazzjonali tal-mewġa ta’ sħana biex tiġi protetta s-saħħa tal-ħaddiema matul mewġa ta’ sħana.

Il-Maċedonja ta’ Fuq ħadet sehem fi proġett tad-WHO ta’ sentejn (2009-2011) imsejjaħ “Il-protezzjoni tas-saħħa mit-tibdil fil-klima”. Din kienet inizjattiva ta’ 7 pajjiżi (l-Albanija, il-Każakistan, il-Kirgiżistan, il-Federazzjoni Russa, it-Taġikistan, il-Maċedonja ta’ Fuq u l-Użbekistan) iffinanzjata mill-Inizjattiva Internazzjonali dwar il-Klima tal-Ministeru Federali Ġermaniż għall-Ambjent, il-Konservazzjoni tan-Natura u s-Sikurezza Nukleari. L-għan ġenerali tal-proġett kien li tissaħħaħ il-kapaċità fil-fehim u r-rispons għar-riskji għas-saħħa tat-tibdil fil-klima kif ukoll li jiġi żviluppat il-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana. Fi ħdan il-proġett, studju tad-WHO fil-pajjiż wera li huwa possibbli li jitqabblu l-ispejjeż tal-ħsara taż-żieda fil-każijiet tal-mard u l-imwiet li ma ġewx evitati mal-ispejjeż tal-adattament. Il-kostijiet annwalizzati tal-miżuri ta’ adattament għas-saħħa termali ġew stmati għal 12-il miljun unità tal-munita lokali (LCU) meta mqabbla mal-kostijiet tal-ħsara għas-saħħa (minħabba ż-żieda fil-każijiet ta’ mard u mwiet) ta’ 170 miljun LCU fis-sena (WHO,2013).

Il-Pjan ta’ Azzjoni Nazzjonali dwar is-Saħħa tas-Sħana ġie approvat mill-Gvern tal-Maċedonja ta’ Fuq fl-2011. Hija formalment marbuta mal-Istrateġija dwar l-Adattament tas-Saħħa għat-Tibdil fil-Klima (2011).

Il-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana ġie adottat mill-Gvern fl-2011, wara l-pilotaġġ b’suċċess ta’ azzjonijiet speċifiċi ta’ protezzjoni mis-sħana fis-sajf tal-2010. Bħala parti mill-implimentazzjoni tal-pjan, ġiet stabbilita sistema ta’ twissija tas-saħħa u għadha operattiva.

M'hemm l-ebda pjan biex tirrevedi l-HHAP f'dan iż-żmien. Is-sistema ta’ twissija tas-saħħa bis-sħana taħdem kull sena mill-1 ta’ Mejju sat-30 ta’ Settembru. Huwa mistenni li jkompli jopera u jiġi aġġornat.

Mihail Kochubovski
Head of Sector of Environmental Health Institute of Public Health of the Republic of North Macedonia
Str. 50 Divizija No.6 1000
Skopje
Republic of North Macedonia
E-mail: kocubov58@yahoo.com 

Il-Pjan ta’ Azzjoni dwar is-Saħħa tas-Sħana tal-Maċedonja ta’ Fuq, l-Istitut tas-Saħħa Ambjentali tas-Saħħa Pubblika tar-Repubblika tal-Maċedonja ta’ Fuq u l-Uffiċċju Reġjonali tad-WHO għall-Ewropa