Mard li jinġarr mill-vetturi

Adattabbiltà għall-Klima għat-trażmissjoni ta’ Dengue - Bidla fil-kapaċità vettorjali għat-trażmissjoni ta’ dengue mil-linja bażi tal-1950-1959, skont il-vettur.
_{Sors: Watts, N., et al., 2021
Nota: Id-data tirreferi għar-Reġjun Ewropew tad-WHO}

Kwistjonijiet ta' saħħa

Il-kundizzjonijiet klimatiċi (il-livelli tat-temperatura, tal-umdità u tal-preċipitazzjoni) jillimitaw id-distribuzzjonijiet ġeografiċi u staġjonali tal-mard infettiv, u t-temp jaffettwa ż-żmien u l-intensità tat-tifqigħat tal-mard. Il-vetturi li jġorru l-mard ta’ rilevanza partikolari għall-Ewropa huma n-nemus Aedes albopictus (vettur għaċ-chikungunya, id-dengue u d-dirofilariasis), in-nemus Aedes aegypti (vettur għaċ-chikungunya, id-dengue, id-deni isfar u ż-żika), in-nemus Culex (vettur għad-deni tan-Nil tal-Punent), is-sandflies Phlebotomus (vettur għal-leishmaniasis) u Ixodes ricinus ticks (vettur għal-Lyme borreliosis u l-enċefalite li tinġarr mill-qurdien). Minbarra l-fatturi klimatiċi, ir-riskji ta’ mard reġjonali huma affettwati wkoll minn fatturi bħall-użu tal-art, il-kontroll tal-vetturi, l-imġiba tal-bniedem, il-kummerċ u l-ivvjaġġar globali, u l-kapaċitajiet tas-saħħa pubblika.

Effetti osservati

Temperaturi aktar sħan ippermettew lil ħafna vetturi li jġorru l-mard jespandu d-distribuzzjoni tagħhom lejn it-Tramuntana u lejn altitudnijiet ogħla fl-Ewropa. F’dawn l-aħħar snin (l-aktar mill-2010) seħħew tifqigħat trażmessi lokalment tad-dengue, taċ-chikungunya, tad-deni tan-Nil tal-Punent u anke tal-malarja  fin-Nofsinhar u fix-Xlokk tal-Ewropa. L-adegwatezza klimatika mtejba għall-vetturi tal-mard ikkontribwiet għal dawn it-tifqigħat.

Dengue qed iwassal l-aktar għal mard bid-deni, iżda forom severi jinkludu deni emorraġiku u mewt. Każijiet ta' dengue trażmessi lokalment fl-Ewropa kontinentali fejn A. albopictus huwa preżenti jkomplu jseħħu bi frekwenza akbar. Sal-2010, l-Ewropa kienet ħielsa mit-trażmissjoni awtoktona tad-dengue mit-tifqigħa tal-1927/28 fil-Greċja 82 sena qabel. L-ewwel rapporti ta’ każijiet ta’ dengue kkuntrattati lokalment fi żminijiet reċenti seħħew fil-Kroazja u fi Franza fl-2010. Minn dak iż-żmien, seħħew tifqigħat sporadiċi fl-2013, fl-2014, fl-2015, fl-2018, fl-2019 u fl-2020 fi Franza, fi Spanja u fl-Italja. Waħda mill-ipoteżijiet dwar għaliex il-frekwenza ta’ dawn it-tifqigħat tidher li qed tiżdied hija li t-tibdil fil-klima fin-Nofsinhar tal-Ewropa tejjeb l-adegwatezza klimatika għal A. albopictus. Għalkemm l-adegwatezza medja għad-dengue baqgħet baxxa fl-Ewropa, l-2018 kienet l-aktar sena xierqa li għadha ġiet irreġistrata għaż-żewġ speċijiet vetturi f’dan ir-reġjun, b’bidla mil-linja bażi tal-ħamsinijiet ta’ 25 % għal A. aegypti u 60 % għal A. albopictus. Jistgħu jiġu osservati xejriet dejjem jiżdiedu għall-pajjiżi kollha tal-UE.

L-enċefalite li tinġarr mill-qurdien (TBE) u l-borreljożi ta’ Lyme (il-marda ta’ Lyme) huma l-aktar żewġ mardiet importanti li jinġarru mill-qurdien fl-Ewropa, li t-tnejn li huma jiġu trażmessi primarjament minn Ixodes ricinus. Diversi pajjiżi Ewropej irrapportaw li Ixodes ricinus emigraw lejn it-Tramuntana u lejn altitudnijiet ogħla. Lyme għandha inċidenza rrappurtata ta’ madwar 65 000 każ fis-sena fl-UE kull sena. Ir-rapportar annwali medju ta’ każijiet ta’ TBE żdied b’madwar 400 % f’żoni endemiċi Ewropej matul dawn l-aħħar 30 sena, għalkemm dan huwa kważi ċertament ir-riżultat ta’ metodi ta’ detezzjoni u dijanjożi aktar robusti. Inċidenza għolja taż-żewġ mardiet hija korrelatata ma’ xtiewi ħfief u sjuf sħan u umdi.

Effetti proġettati

Klima ta’ tisħin hija pproġettata li tespandi ż-żona adattata għat-trażmissjoni ta’ mard li jinġarr minn vetturi fl-Ewropa, prinċipalment lejn it-Tramuntana. Analiżi dettaljata għall-infezzjonijiet tal-virus tal-Punent tan-Nil, id-dengue u ċ-chikungunya jissuġġerixxu li l-espansjoni sseħħ prinċipalment fil-periferija tar-reġjuni attwali ta’ trażmissjoni. Madankollu, f’xenarju ta’ emissjonijiet għoljin matul is-seklu 21, parti kbira min-Nofsinhar tal-Ewropa tirriskja li tiġi invaduta minn Aedes aegypti li tittrażmetti d-dengue.

Reazzjonijietta' politika

It-titjib fis-servizzi tas-saħħa pubblika jista’ jikkontrobatti l-espansjoni ta’ vetturi tal-mard bħall-vetturi tan-nemus Aedes fuq terminu qasir sa medju, iżda t-tibdil fil-klima se jagħmel dawn l-isforzi dejjem aktar diffiċli u għaljin. Il-preżenza ta’ sistemi effettivi tal-kura tas-saħħa u l-bidliet fl-użu tal-art għandhom ikunu biżżejjed biex jiġi evitat li l-malarja terġa’ tiġi stabbilita fl-Ewropa minkejja ż-żieda fl-adegwatezza klimatika.

Referenzi

• EASAC, 2019, The imperative of climate action to protect human health in Europe (L-imperattiv tal-azzjoni klimatika għall-protezzjoni tas-saħħa tal-bniedem fl-Ewropa), ir-rapport ta' politika 38 tal-EASAC, il-Kunsill Konsultattiv Xjentifiku tal-Akkademji Ewropej.

• Lillepold, K., et al., 2019, “More arboviral disease outbreaks in continental Europe due to the warming climate?”, Journal of Travel Medicine 26(5), p. taz017 (DOI: 10.1093/jtm/taz017).

• Liu-Helmersson, J., et al., 2019, “Climate change may allow Aedes aegypti infestation in major European cities by 2100” (It-tibdil fil-klima jista’ jippermetti l-infestazzjoni ta’ Aedes aegypti fil-bliet Ewropej ewlenin sal-2100), Environmental Research 172, pp. 693-699 (DOI: 10.1016/j.envres.2019.02.026).

• Semenza, J. C. u Suk, J. E., 2018, “Vector-borne diseases and climate change: perspettiva Ewropea", Ittri tal-Mikrobijoloġija tal-FEMS 365(2) (DOI: 10.1093/femsle/fnx244).

• Watts, N., et al., 2021, "The 2020 report of The Lancet Countdown on health and climate change: rispons għal kriżijiet konverġenti", The Lancet 397(10269), pp. 129-170.

• WHO Europe, 2018, Public health and climate adaptation policies in the European Union , l-Uffiċċju Reġjonali għall-Ewropa tal-Organizzazzjoni Dinjija tas-Saħħa, Copenhagen.