1.5 Vaststellen en verkrijgen van financiering en financiering

Financiële beperkingen worden vaak genoemd als een belemmering voor het initiëren en uitvoeren van aanpassingsmaatregelen op lokaal niveau. Financiering en financiering voor aanpassing zijn echter beschikbaar en kunnen worden gecombineerd uit verschillende bronnen - internationaal, EU, nationaal en lokaal, zowel publiek als privaat. Een goede kennis van de beschikbare financieringsmogelijkheden is belangrijk om deze barrière te overwinnen. Het integreren van aanpassing in de huidige planningsprocessen en bestaande begrotingen is ook een belangrijke optie om te overwegen.

Financiering van aanpassing heeft betrekking op geld dat gratis wordt verstrekt door openbare of particuliere instanties (bv. stichtingen) voor de uitvoering van een specifieke doelstelling van het aanpassingsbeleid of een overeengekomen doel, bv. als subsidie. Een terugbetaling van het verstrekte kapitaal is niet vereist, maar er zijn specifieke contractuele vereisten om ervoor te zorgen dat de middelen worden gebruikt zoals bedoeld. Financiering daarentegen verwijst naar het verstrekken van kapitaal met de verplichting om in een later stadium terug te betalen (schuldinstrument) en maakt meestal een "kosten" - percentage rente.  Het wordt meestal verstrekt als een lening of een ander type financieringsinstrument, meestal door een financiële instelling.

Financiering en financiering voor aanpassing op gemeentelijk niveau in Europa is beschikbaar via verschillende EU-financieringsinstrumenten, nationale, regionale en lokale fondsen, alsook van internationale financieringsinstellingen en particuliere donororganisaties:

• Aanpassing aan de klimaatverandering is een van de prioritaire gebieden van het LIFE-programma. Het programma voorziet in medefinanciering voor beste praktijken, proefprojecten en demonstratieprojecten die bijdragen tot de ondersteuning van inspanningen die leiden tot een grotere weerbaarheid tegen klimaatverandering, met name in stedelijke gebieden.
• Horizon 2020, het EU-programma voor onderzoek en innovatie, heeft tot doel 35 % van zijn begroting toe te wijzen aan klimaatgerelateerde onderzoeksuitgaven. Het vereist ook betrokkenheid van eindgebruikers en belanghebbenden, wat de deuren opent voor betrokkenheid van de stad. Het zal in 2021 worden gevolgd door Horizon Europa, dat ook een themagebied over aanpassing aan de klimaatverandering omvat. In 2020 wordt een aanvullende oproep in het kader van de Europese Green Deal gelanceerd met onderwerpen die relevant zijn voor de aanpassing aan de klimaatverandering.
• Aanpassing aan de klimaatverandering wordt geïntegreerd in de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF) van de EU. Deze omvatten het GLB (voornamelijk het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling); het Cohesiefonds; het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (met name via INTERREG),het Europees Sociaal Fonds; en het Europees Fonds voor maritieme zaken en visserij. De nationale autoriteiten zijn verantwoordelijk voor het beheer van deze middelen in de respectieve lidstaat en kunnen worden benaderd voor nader advies.
• Nationale en subnationale financiering: Op nationaal en subnationaal niveau kan financiering beschikbaar zijn voor zowel adaptatieplanning en -uitvoering, bewustmaking en capaciteitsopbouw als onderzoek.
• Financiering door de particuliere sector: De particuliere sector is een belangrijke belanghebbende bij de aanpassing aan de risico’s van klimaatverandering, met een grote motivatie voor aanpassingsmaatregelen. De aanpassingsmaatregelen van de particuliere sector worden gestuurd door: a) waardebeschermingsmotieven wanneer particuliere actoren hun activa en toeleveringsketens trachten te beschermen, b) kansen voor waardecreatie wanneer de particuliere sector adaptatieoplossingen wil aanbieden als zakelijke kansen. Lokale overheden worden daarom aangemoedigd om te streven naar samenwerking met de particuliere sector (zoals via publiek-private partnerschappen) om de financiering door de particuliere sector aan te trekken.
• Aanpassingsfinanciering kan ook worden aangevuld met leningen van  financiële instellingen zoals de Europese Investeringsbank of de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling.
• Gemeentelijke groene/klimaat-/duurzaamheidsobligaties zijn snel in opkomst als instrument om financiering aan te trekken voor aanpassingsacties in steden. De opzet en emissie van groene obligaties vereist nauwe samenwerking met entiteiten op de financiële markt.
• Bovendien is de verzekeringssector een belangrijke speler in de particuliere sector die bedrijven en huishoudens kan stimuleren om te investeren in klimaatbestendigheid.
• Sommige steden zijn pioniers op het gebied van crowdfunding of particuliere donatiebenaderingen voor aanpassing, terwijl burgerinitiatieven aanpassingsacties voorstellen op een bottom-up manier, die vervolgens worden geadverteerd aan de gemeenschap die bereid is geld te doneren of uit te lenen voor de uitvoering van de voorgestelde acties. Op deze manier vormen kleine individuele donaties een aanzienlijk bedrag dat voldoende is voor de uitvoering van de actie.
• Eigen vermogen van de huishoudens: Particuliere huishoudens zijn vaak bereid om de veerkracht van hun huisvesting en het welzijn van het gezin te waarborgen door hun uitgaven en investeringen op een meer adaptieve manier te plannen (bv. investeren in betere isolatie bij het renoveren van huizen of het installeren van regenwateropvang voor tuinbesproeiing tijdens droogteperioden). Bewustmakings-, onderwijs- en duwstimulansen zijn nuttige instrumenten om particuliere investeringen door huishoudens te stimuleren. Lokale overheden in sommige landen keren ook terug naar belasting- of vergoedingsregelingen als stimulans, bijvoorbeeld door de kosten voor regenwater te verlagen die zij eigenaren van onroerend goed in rekening brengen als zij op hun beurt investeren in maatregelen om de afvloeiing van regenwater van hun eigendom naar het openbare drainagesysteem te verminderen.
• Bovendien kan voor aanpassing relevante financiering worden verkregen via andere sectorale financieringsmechanismen, in welk geval het niet noodzakelijkerwijs "aanpassingsfinanciering" hoeft te worden genoemd, maar nog steeds kan bijdragen aan de doelstellingen van het aanpassingsbeleid.

Flexibiliteit en een combinatie van verschillende financieringsbronnen zijn raadzaam, vooral in gevallen waarin specifieke gemeentelijke begrotingslijnen moeilijk te beveiligen zijn. Bovendien kan het aanboren van niet-geldelijke steun (zie stap 1.8)de druk op de financieringsbehoeften verlichten.

Voorbeelden van steden in heel Europa die met succes gebruik maken van deze financieringsbronnen voor aanpassing worden hieronder opgesomd en in detail beschreven in het EEA-verslag over de financiering van stedelijke aanpassing. Het verslag biedt ook een gedetailleerd overzicht van de beschikbare EU-financiering en financieringsbronnen voor stedelijke aanpassing. Zie ook hoofdstuk 5 van het EEA-verslag "Urban adaptation in Europe: hoe steden en gemeenten reageren op klimaatverandering voor meer informatie.

Het onderdeel over financieringsmogelijkheden van het Burgemeestersconvenant maakt het mogelijk te zoeken naar Europese financierings- of financieringsprogramma's die aansluiten bij de behoeften van de ondertekenende steden. Zie ook de brochure van het Burgemeestersconvenant "Howto finance your local climate & energy actions?"en "Innovativefinancial schemes"met voorbeelden van aanpassingsmaatregelen van steden en regio's die het Burgemeestersconvenant hebben ondertekend. In het webinar van het Burgemeestersconvenant over "Financieringvan aanpassingsacties"worden de financieringsfaciliteit voor natuurlijk kapitaal van de Europese Investeringsbank en de ervaringen van de ondertekenende steden met de financiering van aanpassingsacties ter plaatse gepresenteerd.

Aanvullende overzichten van de beschikbare financiering voor aanpassing in de EU zijn te vinden in het financieringsgedeelte van Climate-ADAPT en op de EU-website voor regionale en stedelijke ontwikkeling.