Creatie van kunstmatige sneeuwdrijvers om het broedsucces van de Saimaa ringrob te verbeteren

Klimaatverandering vormt een langdurige bedreiging voor de Saimaa-robbenpopulatie, omdat het succesvol fokken van de ondersoort afhankelijk is van ijs en sneeuwbedekking. Zeehonden baren meestal een enkele pup in een subnivean hol dat is gelegen op sneeuwdrift gevormd op de kustlijn van het meer. Het hol biedt beschutting tegen roofdieren en een hard klimaat, en het moeder-puppaar gebruikt het tijdens de zoogperiode.

In winters met goede sneeuwcondities wordt ongeveer 8% van de pups dood aangetroffen in holen. Een milde winter en een gebrek aan sneeuw kunnen echter een hoge perinatale sterfte veroorzaken (zoals in 2006 en 2007, ongeveer 30%). Het sneeuwdek van het Saimaa-meer is de afgelopen jaren uitzonderlijk dun geweest. Tijdens de winter van 2014 was er bijvoorbeeld een totaal gebrek aan windgedreven sneeuwheuvels die nodig waren voor de zeehondenholen. Deze situatie kan nog worden verergerd door de opwarming van de aarde en de daarmee samenhangende veranderingen in de klimatologische omstandigheden. Bovendien kunnen de Saimaa-robben als gevolg van de door land omsloten habitat van het meer niet naar gunstiger gebieden verhuizen als reactie op de klimaatverandering.

Het Saimaa-zeehondenproject heeft tot doel de belangrijkste bedreigingen voor de Saimaa-ringrob, die werden geïdentificeerd in de strategie en het actieplan voor het behoud van de Saimaa-zeehonden, te verminderen. Met name wordt getracht de risico's in verband met klimaatverandering, visserij en door de mens veroorzaakte verstoringen te verminderen. De resultaten van het project zullen worden gebruikt bij de actualisering van de instandhoudingsstrategie en de bijbehorende regelgeving.

Een van de belangrijkste doelstellingen van het project is de aanpassing aan de klimaatverandering te vergemakkelijken door door de mens veroorzaakte sneeuwverstuivingen op te stapelen om het broedsucces van de Saimaa-robben tijdens milde winters te verbeteren. Andere doelstellingen zijn het verminderen van bijvangststerfte door het ontwikkelen van zeehondenvriendelijke vismethoden, het verminderen van door de mens veroorzaakte verstoringen, het betrekken van de lokale bevolking bij instandhoudingsacties en het vergroten van hun bewustzijn, en het actualiseren van kennis over essentiële ecologische kwesties en over mogelijke bedreigingen voor de zeehonden, als basis voor effectieve instandhouding en monitoring.

De door de mens gemaakte sneeuwdriftmethode werd ontwikkeld aan de Universiteit van Oost-Finland. De volledige toepassing ervan als nieuwe instandhoudingsmethode is uitgevoerd tijdens het LIFE Saimaa-zeehondenproject, om de overleving van de jongen van de zeehond te verbeteren in milde winters wanneer de sneeuwbedekking niet voldoende is voor holen.

Tijdens de winters met slechte sneeuwcondities in 2014-2016 werden in totaal 519 door de mens gemaakte sneeuwdrijvers opgestapeld in de broedhabitat van de zeehond. De drifts werden jaarlijks opgestapeld in januari en begin februari. De vorm en grootte van de door de mens gemaakte drifts bootsen de natuurlijke wind afgedreven sneeuwheuvels na. Saimaa ringed seal lairs bevinden zich op ijs in snowdrifts aan de kustlijn. Door de mens gemaakte sneeuwdrijvers werden opgestapeld met behulp van natuurlijke sneeuw verzameld in de buurt van de driftsite met behulp van sneeuwschoppen en duwmachines en de drifts bevonden zich in de buurt van de potentiële schuilplaatsen. Minimale sneeuwbedekking op ijs voor het maken van een sneeuwdrift is ongeveer 5 centimeter. De exacte afmetingen van de sneeuwdrift zijn afhankelijk van de locatie en de hoeveelheid beschikbare sneeuw. Sneeuwstroken moeten echter groot genoeg zijn voor grote geboorteholen, d.w.z. ongeveer 1 m hoog, 3-6 m breed en 8-15 m lang.

Meer dan 200 mensen waren betrokken bij het maken van de sneeuwdrifts, en de meeste van hen waren vrijwilligers. Op basis van de holtelling die jaarlijks (in 2014-2016) in de periode maart-april wordt uitgevoerd, lijkt de door de mens gemaakte sneeuwdriftmethode een doeltreffende instandhoudingsactie te zijn; gebriefde lokale vrijwilligers zijn zeer geschikt voor de uitvoering ervan. Tijdens deze drie winters werd de meerderheid (>75%) van de door de mens gemaakte sneeuwstormen door zeehonden gebruikt als schuilplaats, en in de uitzonderlijk milde winter van 2014 werd meer dan 90% van de waargenomen pups in die drifts geboren. Door deze conserveringsactie bleef de perinatale sterfte aanzienlijk lager in vergelijking met eerdere winters met slechte sneeuwcondities.

Het LIFE Saimaa-zegelproject voert ook andere maatregelen uit die niet rechtstreeks de gevolgen van de klimaatverandering aanpakken, maar de zeehondensterfte verminderen en zo ook hun weerbaarheid tegen klimaatverandering vergroten. Zeehondenveilige fykenetten (een soort visvang die wordt gebruikt door professionele vissers, voor baars en snoekbaars) zijn ontwikkeld in samenwerking met lokale professionele vissers. Ook zijn bijna 300 kieuwnetten van recreatievissers vervangen door zeehondenveilige visvallen (een ander type vistuig, kleiner dan het fuikennet dat meestal door professionele vissers wordt gebruikt). Het doel is dat in totaal 500 kieuwnetten worden vervangen door de zeehondenveilige visvallen tijdens het project (dus tegen 2018). Bovendien zijn bijna 1.500 stoppers, die de traditionele visvallen zeehondenveilig maken (door te voorkomen dat de maximale breedte van de opening breder is dan 15 cm en dus de zeehonden in de val blokkeert), gratis uitgedeeld. Naast deze concrete acties kunnen recreatievissers een vrijwillige verbintenis ondertekenen om ook buiten de visserijbeperkingsperiode zeehondenveilige visserijmethoden te gebruiken. Tot nu toe hebben meer dan 400 vissers de verbintenis ondertekend.

Er zijn beheersplannen opgesteld of in voorbereiding voor Natura 2000-gebieden die van vitaal belang zijn voor de ringrob Saimaa en er is 34 ha land (eilanden) en 670 ha water aangekocht voor natuurbehoud. Tot slot worden er ook een aantal bewustmakings- en onderwijsinitiatieven ontplooid.

Metsähallitus, Parks & Wildlife Finland is verantwoordelijk voor de meeste instandhoudings- en monitoringmaatregelen van de Saimaa-zeehond. Het onderzoek van de Universiteit van Oost-Finland heeft een cruciale rol gespeeld bij het ontwikkelen van de door de mens gemaakte sneeuwdriftmethode en het deelnemen aan jaarlijkse holtellingen.

De rol van de vrijwilligers is ook uiterst belangrijk, zowel voor het maken van de sneeuwstormen als voor het monitoren en evalueren van de bevolkingsdynamiek. In de loop der jaren hebben ervaren lokale vrijwilligers deelgenomen aan de jaarlijkse holtellingen van de Saimaa ringrob. Deze vrijwilligers kennen de veeleisende veldwerkomstandigheden op het ijs en de traditionele broedplaatsen van de ringrobben. Het LIFE Saimaa-zegelproject was gericht op het opbouwen van een groter netwerk van vrijwilligers op basis van deze eerste groep belangrijke vrijwilligers om het hele verspreidingsgebied van het zegel te bestrijken om voorbereid te zijn op de mogelijke uitdagingen van het opwarmen van het winterklimaat. Naast de natuurbeschermers bestonden de vrijwilligers uit recreatieve vissers, politici (lokaal en nationaal), beleidsmakers, lokale inwoners, zomerbewoners en leden van verschillende NGO's. Het is dus een goed voorbeeld van hoe een concrete natuurbeschermingswet kan leiden tot openheid en betrokkenheid van de lokale bevolking bij natuurbehoud en mensen bij elkaar kan brengen.

Tijdens de winters van 2014-2016 was een enorme inspanning nodig om de door de mens gemaakte sneeuwdrijvers op te stapelen vanwege de slechte sneeuwcondities op het Saimaa-meer. In totaal hebben meer dan 200 vrijwilligers dit werk mogelijk gemaakt. Tijdens de jaarlijkse activiteiten van ongeveer twee weken in 2014 en 2016, toen de uitvoering van de kunstmatige sneeuwstormen het grootste deel van het verspreidingsgebied van het zegel besloeg, werkten de vrijwilligers in totaal respectievelijk 169 (d.w.z. acht maanden) en 247 (bijna 12 maanden) voltijdequivalenten. Naast vrijwilligers en Metsähallitus hebben ook enkele samenwerkingspartners, zoals de Universiteit van Oost-Finland, WWF Finland en lokale centra voor economische ontwikkeling, transport en milieu, in een opmerkelijke inspanning deelgenomen aan de realisatie van de door de mens gemaakte sneeuwstormen. Het totale aantal door de mens gemaakte sneeuwdrijvers was 240 in 2014 en 211 in 2016. In de winter van 2015 werden in totaal 68 door de mens gemaakte sneeuwstormen opgestapeld in het centrale deel van het meer waar de sneeuwcondities het zwakst waren, en vrijwilligers speelden toen ook een cruciale rol.

De door de mens gemaakte sneeuwdrifts hebben aangetoond een effectieve methode te zijn om de pupsterfte te verminderen in winters met slechte sneeuwcondities. De perinatale sterfte schommelde van 8% tot 16% tijdens deze drie winters (2014-2016) toen door de mens gemaakte sneeuwstormen werden opgestapeld als een natuurbeschermingswet, terwijl de perinatale sterfte in eerdere milde winters, voordat de methode werd ontwikkeld, bijna 30% bedroeg (bijv. 2006 en 2007). De zeehonden hebben ongeveer 75% van de door de mens gemaakte sneeuwstormen geaccepteerd als schuilplaats en tijdens de laatste drie winters werd in totaal 59% van de waargenomen pups geboren in door de mens gemaakte sneeuwstormen.

Dit project heeft de Biodiversiteitsprijs 2013-2014 gekregen van het Nationaal Comité van Finland voor IUCN, de Internationale Unie voor Natuurbehoud. De voorlopige resultaten hebben ook buiten Finland de belangstelling gewekt, aangezien een nieuwe, eenvoudige en innovatieve oplossing om de negatieve gevolgen van de klimaatverandering voor een zeer bedreigde bevolking te verzachten, is getest.

De door de mens gemaakte sneeuwdriftmethode is echter alleen effectief zolang er wat sneeuw beschikbaar is en het meer aaneengesloten ijsbedekking heeft. Nu al is de hoeveelheid sneeuw en/of ijs op sommige gebieden een beperkende factor geweest, ook voor de door de mens gemaakte sneeuwdrijvers. Daarom is in dit project ook begonnen met de ontwikkeling en het testen van duurzame kunstmatige holstructuren om de dekking voor de pasgeboren Saimaa-zeehondenjongen in de toekomst te verzekeren.

Het totale budget voor het LIFE Saimaa Seal-project bedraagt 5.261.612 euro. Van de totale begroting wordt 75 % gefinancierd door het LIFE+ Natuur- en Biodiversiteitsfonds van de Europese Unie. De actie “Verbetering van de fokomstandigheden van de Saimaa-ringrob met door de mens gemaakte sneeuwstormen” is een van de 63 acties in het project en de kosten voor deze specifieke actie bedragen ongeveer 4 % van het totale projectbudget.

De meeste (59 %) van de pups die in de periode 2014-2016 werden geboren, werden geboren in holen die op door de mens gemaakte sneeuwstroken waren gemaakt en de perinatale sterfte was aanzienlijk lager dan in eerdere winters met slechte sneeuwcondities toen de methode niet werd gebruikt, wat het nut en het succes van de techniek benadrukt (zie voor meer informatie de paragraaf “Succes en beperkende factoren”).

De ringrob Saimaa heeft een IUCN-status van bedreigde (EN) ondersoort en in de habitatrichtlijn is de status een soort die strikte bescherming behoeft (Richtlijn 92/43/EEG van de Raad, bijlage IV). Volgens dit laatste is de verslechtering en vernietiging van een habitat, broedplaats en rustplaats die belangrijk zijn voor het voortbestaan van een soort (of ondersoort) onder strikte bescherming verboden. Daarom heeft het LIFE-project de vergunningen verkregen van het plaatselijke Centrum voor economische ontwikkeling, vervoer en milieu voor het opstapelen van de door de mens gemaakte sneeuwstormen op de schuilplaatsen van de zeehonden. Daarnaast zijn de volgende juridische elementen relevant voor het Saimaa-project voor de instandhouding van zeehonden.

Instandhoudingsbeleid

Het Saimaa ringzegel werd in 1955 beschermd door een wettelijk decreet op basis van de Jachtwet. In 1993 werd de wettelijke bescherming overgedragen aan de Natuurbeschermingswet en werd de verantwoordelijkheid voor het beheer overgedragen aan het ministerie van Milieu en in de praktijk aan de Parks & Wildlife Finland, een overheidsinstelling die deel uitmaakt van het staatsbedrijf Metsähallitus. In 2011 is een instandhoudingsstrategie en een actieplan voor de ringrob Saimaa aangenomen, die momenteel wordt bijgewerkt.

Instandhoudingsgebieden en -programma's

In Saimaa Lake District was de oprichting van het Linnansaari National Park in 1956 een belangrijke factor voor de bescherming van Saimaa zeehond (9.600 hectare, winter voorraad van 65-86 zeehonden). Kolovesi National Park werd opgericht in 1990 en de bescherming van de Saimaa ringrob was de belangrijkste bijdragende factor voor het behoud van het gebied (2.300 ha, winter voorraad app. 9-12 zegels). Er zijn ook een aantal particuliere beschermde gebieden opgericht voor de bescherming van Saimaa zeehond.

Het Finse nationale programma voor het behoud van de kustlijn werd in 1990 goedgekeurd. Het geeft ook de middelen om de broedhabitats van de Saimaa ringrob te beschermen. In het meer Saimaa beslaat het programma 92.000 ha (meestal watergebieden). Het grootste deel van het verspreidingsgebied van het zegel is opgenomen in het Natura 2000-netwerk; Natura 2000-gebieden beslaan in totaal 157 426 ha (33 022 ha grond, 124 404 ha water). Het programma voor het behoud van de kustlijn en het Natura 2000-netwerk bestrijken respectievelijk ongeveer 70 % en 95 % van de kustlijnen waar de schuilplaatsen van de zeehonden liggen. Om het instandhoudingsprogramma en de instandhoudingsdoelstellingen van het Natura 2000-netwerk uit te voeren, zijn natuurbeschermingsgebieden ingesteld en gebieden verworven voor instandhoudingsdoeleinden van de staat. De tenuitvoerlegging van het Natura 2000-netwerk vindt ook plaats door middel van plannen voor landgebruik in overeenstemming met de wet inzake landgebruik en bouw, visserijbeperkingen overeenkomstig de visserijwet en de instelling van beperkingsgebieden in het kader van de wetgeving inzake het gebruik van motorvoertuigen op het terrein.

Visserijbeperkingen

Aan het Saimaa-meer is de visserij sinds de jaren tachtig beperkt om de ringrob van Saimaa te beschermen. Visserijsluitingen en -beperkingen zijn de belangrijkste instandhoudingsmaatregelen voor de ringrobbenpopulatie en de beperkingsgebieden zijn gestegen van 1,5 % tot ongeveer 60 % van het oppervlak van het meer. Op dit moment kent het visserijbeperkingsbesluit (259/2016) één ruimtelijke (die ca. 60% van het meer beslaat) en twee tijdelijke (voorjaars- en jaarrond) visserijbeperkingen. In het voorjaar (van 15 april tot 30 juni), de meest kritieke periode om te overleven, is het gebruik van kieuwnetten verboden. overwegende dat het gebruik van de meest dodelijke soorten vistuig voor zeehonden (bv. visvallen met een opening die breder is dan 15 cm, kieuwnetten met sterke mazen, met vis geaasde haken en multifilamentnetten) het hele jaar door verboden is; Ondanks de ruimtelijke uitbreiding in 2016 is de areale dekking van het decreet nog steeds kleiner dan het broed- of verspreidingsgebied van de Saimaa ringrob, vooral in de noordelijke en zuidelijke delen van het meer. Naast het decreet worden ook vrijwillige visserijbeperkingscontracten uitgevoerd in watergebieden in de buurt van het decreetgebied (met een oppervlakte van 81 km2 in september 2016). Financiële compensatie wordt betaald aan watereigenaren (de eigenaren van het visrecht) voor het ondertekenen van het vrijwillige visserijbeperkingscontract in het of nabijgelegen decreetgebied.

Door de mens gemaakte sneeuwstormen werden jaarlijks gebouwd (in 2014-2016) gedurende een korte periode (paar weken per winter en vóór het voortplantingsseizoen). De drifts zullen ook in de toekomst worden opgestapeld, als ze nodig zijn vanwege slechte sneeuwcondities.

Door de mens gemaakte sneeuwstormen duren slechts één broedseizoen en moeten dus elk jaar worden herbouwd. De door de mens gemaakte sneeuwdriftmethode zal worden opgenomen in de pool van gevestigde conserveringspraktijken van de Saimaa-ringrob.

Raisa Tiilikainen
Project Manager
Metsähallitus Parks & Wildlife Finland
Tel.:  +358 40 754 1449
E-mail: raisa.tiilikainen@metsa.fi

Miina Auttila
miina.auttila@metsa.fi

Milieuprogramma voor het leven