eea flag

Stedelijke bevolking blootgesteld aan luchtverontreinigende concentraties boven geselecteerde EU-luchtkwaliteitsnormen, EU-27 en het VK
Bron: EEA, Overschrijding van de luchtkwaliteitsnormen in Europa

Gezondheidskwesties

De uitstoot van luchtverontreiniging is in Europa over het algemeen afgenomen. Blootstelling aan luchtverontreiniging wordt echter gezien als het belangrijkste milieurisico voor de menselijke gezondheid van de Europese bevolking (WHO, 2016). De ernstigste verontreinigende stoffen in Europa in termen van schade aan de menselijke gezondheid zijn zwevende deeltjes (PM), stikstofdioxide (NO2) en ozon op leefniveau (O3).

Blootstelling aan luchtverontreinigende stoffen leidt tot een breed scala aan ziekten, waaronder beroerte, chronische obstructieve longziekte, luchtpijp, bronchiën en longkanker, verergerd astma en lagere luchtweginfecties. Er zijn ook aanwijzingen voor verbanden tussen blootstelling aan luchtverontreiniging en diabetes type 2, obesitas, systemische ontsteking, de ziekte van Alzheimer en dementie. Voor meer informatie zie: Luchtverontreiniging: hoe het onze gezondheid beïnvloedt.

Hoewel luchtvervuiling de hele bevolking treft, hebben bepaalde groepen meer kans om eraan te worden blootgesteld. Dit omvat kinderen, ouderen, zwangere vrouwen en mensen met reeds bestaande gezondheidsproblemen. In grote delen van Europa hebben groepen met een lager inkomen meer kans op een hogere blootstelling aan luchtverontreiniging naast drukke wegen of industriegebieden (EEA, 2018).

Waargenomen effecten

In 2019 waren ongeveer 307 000 vroegtijdige sterfgevallen in de EU-27 toe te schrijven aan langdurige blootstelling aan zwevende deeltjes met een diameter van 2,5 μm of minder (PM2,5). Stikstofdioxide (NO2) was gekoppeld aan 40 400 vroegtijdige sterfgevallen, en ozon op leefniveau (O3) aan 16 800 vroegtijdige sterfgevallen (EEA, 2021).

In de afgelopen jaren is het aandeel van de stedelijke bevolking dat wordt blootgesteld aan concentraties van luchtverontreinigende stoffen boven de EU-grenswaarden, en de daaruit voortvloeiende gevolgen voor de gezondheid, gedaald voor PM2,5 en NO2 (zie bovenstaande figuur). Voor ozon op leefniveau neemt de noordelijke hemisferische achtergrondconcentratie in Europa toe, terwijl de mondiale piekwaarden dalen (Andersson et al., 2017; Orru et al., 2019; Paoletti et al., 2014).

Er is steeds meer bewijs dat negatieve gezondheidseffecten van luchtverontreiniging zich ook voordoen onder de niveaus van de EU-richtlijn luchtkwaliteit, en dit komt tot uiting in de nieuwe mondiale richtsnoeren voor luchtkwaliteit van de WHO (WHO, 2021). Aangezien de bijgewerkte WHO-richtlijnen strenger zijn voor de meeste verontreinigende stoffen, zal het aandeel van de stedelijke bevolking dat wordt blootgesteld aan ongezonde concentraties van luchtverontreinigende stoffen en de bijbehorende gezondheidseffecten groter zijn dan eerdere schattingen.

Verwachte effecten

Veranderingen in temperatuur, neerslag, wind, vochtigheid of zonnestraling in verband met klimaatverandering hebben invloed op de luchtkwaliteit, waardoor deze mogelijk verslechtert (Fu en Tian, 2019). Dit gebeurt via gewijzigde emissies uit natuurlijke bronnen (zoals bosbranden, mineraalstof, zeezout, biogene vluchtige organische stoffen (BVOS)); emissies uit menselijke bronnen (zoals ammoniak uit de landbouw); de snelheid van chemische reacties in de atmosfeer; en transport-, dispersie- en depositieprocessen van luchtverontreinigende stoffen (Fortems-Cheiney et al., 2017; Geels et al., 2015).

Met betrekking tot de menselijke gezondheid is de combinatie van hittestress en luchtverontreiniging bijzonder schadelijk. Gelijktijdige blootstelling van de bevolking aan hoge temperaturen en luchtverontreiniging (PM, NO2 of O3) is in verband gebracht met verhoogde sterftecijfers als gevolg van cardiovasculaire en ademhalingsoorzaken (EEA, 2020). De aanhoudende en verwachte demografische veranderingen, zoals een vergrijzende bevolking met een toenemende prevalentie van onderliggende gezondheidsproblemen, zullen ook bijdragen tot een toename van de ziektelast in verband met luchtverontreiniging.

Fijnstof

De deeltjesconcentraties in de lucht zullen naar verwachting in de toekomst licht stijgen, zij het met enige onzekerheid (Doherty et al., 2017; Park et al., 2020). Dit komt omdat de klimaatverandering gevolgen heeft voor de emissies van de precursoren van PM: het aantal en de ernst van in de natuur voorkomende bosbranden zullen naar verwachting toenemen, evenals de uitstoot van zeezout. Verder verhogen hogere temperaturen de biogene en agrarische ammoniakemissies (Geels et al., 2015). Ook de chemische reacties die leiden tot de productie van secundaire PM worden geïntensiveerd door temperatuur- en vochtigheidsveranderingen (Megaritis et al., 2014). Ten slotte zullen dalingen van de windsnelheid, bijvoorbeeld geprojecteerd voor delen van het Middellandse Zeegebied (Ranasinghe et al., 2021), en afnemende neerslag de verdunning en depositie van PM verminderen, wat resulteert in hogere luchtconcentratieniveaus (Doherty et al., 2017).

Ozon op leefniveau

In het veranderende klimaat worden in de zomer hogere O3-concentraties op grondniveau verwacht, waarbij de grootste stijging wordt voorspeld voor de warmste scenario’s en voor Zuid- en Midden-Europa (Fortems-Cheiney et al., 2017; Colette et al., 2015). De piekconcentraties zullen naar verwachting toenemen, wat relevant is voor gezondheidseffecten, aangezien kortdurende blootstelling aan hoge piekconcentraties ozon op leefniveau verband houdt met ademhalings- en cardiovasculaire gezondheidsproblemen (Doherty et al., 2017). In het RCP4.5-scenario wordt in sommige landen in Midden- en Zuid-Europa in 2050 een stijging van de ozonsterfte op leefniveau van 11 % verwacht (Orru et al., 2019).

Ozon op leefniveau wordt in de atmosfeer gevormd door fotochemische reacties van vluchtige organische stoffen (VOS) en stikstofoxiden (NOx) in aanwezigheid van zonlicht. Bij klimaatverandering zullen de BVOC-emissies waarschijnlijk toenemen als gevolg van een groter aantal warme dagen; toenemende atmosferische CO2-niveaus kunnen ook van invloed zijn op de productie van BVOC (Fu en Tian, 2019). Verhoogde wereldwijde methaanconcentraties en hogere temperaturen versnellen ook de O3-productie op maaiveldniveau. Verder wordt verwacht dat de verwachte grotere instroom van stratosferisch ozon in de troposfeer de ozonniveaus op leefniveau in heel Europa verder zal verhogen (Fortems-Cheiney et al., 2017).

Stikstofdioxide

De NO2-concentraties zullen naar verwachting niet worden beïnvloed door de klimaatverandering.

Andere luchtverontreinigende stoffen

Hoge luchtvochtigheid en overstromingen van gebouwen kunnen de groei van schimmels ondersteunen en de prevalentie van aandoeningen van de luchtwegen verhogen (D’Amato et al., 2020). Bovendien kan luchtverontreiniging (met name langdurige hoge NO2-niveaus) in stedelijke gebieden de allergeniteit van stuifmeel verhogen (Gisler, 2021; Plaza et al., 2020), waarvan de concentratie en seizoensgebondenheid zelf wordt beïnvloed door het veranderende klimaat.

Beleidsreacties

De herziene wereldwijde luchtkwaliteitsrichtlijnen van de WHO vormen een solide wetenschappelijke basis voor het nemen van beslissingen over het beleid inzake schone lucht wereldwijd.  In het kader van de Europese Green Deal herziet de Europese Unie haar richtlijnen inzake omgevingslucht om deze beter af te stemmen op de nieuwe WHO-richtsnoeren. Beperkende maatregelen ter vermindering van CO2-emissies hebben vaak een positief effect op de emissies van luchtverontreinigende stoffen door het verkeer, de energieproductie, de verwarming van woningen enz., waardoor een win-winsituatie ontstaat.

Luchtkwaliteitsbeoordelingen, met inbegrip van gezondheidseffecten, worden jaarlijks door verschillende autoriteiten uitgevoerd. Voorspellings- en vroegtijdige waarschuwingssystemen voor luchtverontreiniging kunnen, samen met medisch advies, de gezondheidsrisico's verminderen. Ze kunnen ook worden gebruikt door gezondheidszorgsystemen om zich voor te bereiden op een groter aantal patiënten op spoedeisende hulpafdelingen. Systemen voor prognose en vroegtijdige waarschuwing zijn zowel op lokaal als op regionaal niveau operationeel, zoals de Europese luchtkwaliteitsindex van het EEA. In verschillende Europese landen zijn de ozonconcentraties opgenomen in de actieplannen voor de gezondheid op het gebied van warmte.

Burgerwetenschapsprojecten op het gebied van luchtkwaliteit bieden empirisch onderbouwde informatie en creëren bewustzijn bij burgers.

Further informatie

Referenties

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.