Aardverschuivingen

Directe en indirecte gezondheidseffecten van aardverschuivingen

Gezondheidskwesties

Aardverschuivingen verwijzen naar een reeks verschillende gevaren die grondbeweging met zich meebrengen, waaronder modderstroom, rotsverschuiving of rotsval. Ze komen vaak voor naast andere gevaren, zoals overstromingen, en komen het meest voor in bergachtige gebieden. Aardverschuivingen kunnen verschillende directe gezondheidseffecten veroorzaken, waaronder dodelijke slachtoffers, verwondingen (bijv. gebroken botten, inwendige verwondingen, hoofdtrauma) en ernstige mentale stress wanneer vernietiging en dood worden waargenomen (bijv. psychische nood, angst, depressie, posttraumatische stressstoornis (PTSS)) (Kennedy et al., 2015). De ernst van de gevolgen wordt ten minste gedeeltelijk veroorzaakt door de snelheid van de aardverschuiving, waardoor mensen worden verrast en er weinig tijd overblijft voor waarschuwing en activering van noodprocedures (Petrucci, 2022).

Aardverschuivingen hebben ook een indirect effect op de menselijke gezondheid. Verstoring van infrastructuur, gezondheidszorgfaciliteiten en vervoersnetwerken kan de inspanningen voor noodhulp belemmeren, de toegankelijkheid van de gezondheidszorg verminderen en medische behandelingen vertragen, wat gezondheidsproblemen verergert (Kennedy et al., 2015). Verder kunnen verstoorde infrastructuur, waaronder sanitaire voorzieningen en watervoorzieningssystemen, evenals ecologische effecten de waterkwaliteit verminderen en infecties veroorzaken als mensen in contact komen met verontreinigd water, land of voedsel. Sociaal-economische gevolgen, zoals ontheemding na een aardverschuiving en verlies van baan, eigendom en levensonderhoud, kunnen bovendien leiden tot langetermijneffecten op de geestelijke gezondheid (Kennedy et al., 2015). Herstelwerkers en vrijwilligers die betrokken zijn bij aardverschuivingsgerelateerde saneringsactiviteiten worden in het bijzonder blootgesteld aan gezondheidsrisico's, waaronder ziekte, letsel en overlijden.

Waargenomen effecten

In de periode 1995-2014 registreerden 27 landen[1] in de Europese regio 1.370 doden en 784 gewonden bij 476 dodelijke aardverschuivingen (Haque et al., 2016). Toen de oorzaak van aardverschuiving werd geïdentificeerd, was dit meestal te wijten aan extreme weersomstandigheden, zoals zware regenval en overstromingen. In sommige andere gevallen werden aardverschuivingen veroorzaakt door mijnbouw, industriële activiteiten of aardbevingen (Haque et al., 2016). Over het algemeen worden mensen die in bergachtige gebieden wonen, zoals de Alpen of in bergachtige gebieden in Turkije, het meest getroffen door aardverschuivingen, maar andere factoren, zoals bodemeigenschappen, bodembedekking en waterstroom, beïnvloeden ook de waarschijnlijkheid van aardverschuivingen. Tussen 1995 en 2014 was er een stijgende trend van aardverschuivingen, die het meest uitgesproken was tussen 2008 en 2014. In sommige landen, zoals Italië en Turkije, waar 43% van alle dodelijke aardverschuivingen werd geregistreerd, werden veel meer aardverschuivingen waargenomen in de tweede helft van de periode 1995-2014 en met name in de afgelopen vijf jaar, voornamelijk veroorzaakt door natuurverschijnselen zoals zware regenval en overstromingen (Haque et al., 2016). Er is zeer beperkte kwantitatieve informatie beschikbaar over de gezondheidseffecten van aardverschuivingen die verder gaan dan doden of gewonden en bijna geen gegevens over de psychosociale en geestelijke gezondheidseffecten van aardverschuivingen in Europa (Kennedy et al., 2015).

Verwachte effecten

Verwacht wordt dat met de klimaatverandering de frequentie en omvang van aardverschuivingen zullen blijven toenemen, met name in alpiene regio’s en grotendeels als gevolg van een toename van extreme regenval (Haque et al., 2016; Auflič et al., 2023). Niettemin wordt een samenhangend inzicht in de toekomstige gevolgen van klimaatverandering voor aardverschuivingen en hun gezondheidseffecten in Europa vertroebeld door de complexiteit van veel verschillende mechanismen en milieufactoren die een rol spelen (Olsson et al., 2019). Bijvoorbeeld, frequent optreden van zware regenval en overstromingen zal waarschijnlijk leiden tot meer aardverschuivingen. In hoge bergketens kan opwarming ook leiden tot het smelten van permafrost en bijbehorende aardverschuivingen. Aan de andere kant zullen aardverschuivingen die verband houden met rotsval naar verwachting afnemen in bergen met een lager bereik waar de opwarming het aantal vries-dooicycli vermindert, waardoor de weersomstandigheden die de rotsval bevorderen, toenemen (Nissen et al., 2023). Bovendien zou een toename van het aantal aardverschuivingen niet noodzakelijkerwijs leiden tot een evenredige toename van de gezondheidseffecten. De daaruit voortvloeiende gezondheidseffecten hangen ook af van de omvang van de aardverschuiving en het aantal mensen dat risico loopt (Franceschini et al., 2022), die wordt veroorzaakt door veranderingen in landbedekking, bevolkingsdichtheid en bevolkingsverdeling (Casagli et al., 2017). In het door de EU gefinancierde SAFELAND-project over aardverschuivingsrisico's in Europa wordt bijvoorbeeld geraamd dat de risicopopulatie tegen 2090 met 15% zal groeien ten opzichte van 2010 (ondanks een algemene bevolkingsafname), terwijl slechts nog eens 1,5% van het gebied zal worden blootgesteld aan aardverschuivingen (meestal als gevolg van veranderende neerslagpatronen) (Jaedicke et al., 2011).

Policy reacties

Surveillance voordat een aardverschuiving plaatsvindt, met inbegrip van risicozone-identificatie, monitoring en systemen voor vroegtijdige waarschuwing (EWS), kan verlies van levens, activa en bestaansmiddelen voorkomen. Op de Europese gevoeligheidskaart voor aardverschuivingen (ELSUSv2)zijn in heel Europa risicozones voor aardverschuivingen vastgesteld. Het door de EU gefinancierde GIMS-project ontwikkelde een geavanceerd, goedkoop systeem voor het monitoren van aardverschuivingen en verzakkingen, dat kan detecteren wanneer hellingen klaar zijn om te glijden en vroege aanwijzingen kan geven voor snelle, catastrofale bewegingen. Noorwegen en Italië hebben nationale EWS’en voor aardverschuivingen, terwijl in Italië verschillende regionale overheden ook EWS’en exploiteren (Guzzetti et al., 2020).

Onmiddellijke maatregelen na een aardverschuiving, zoals het geven van vroegtijdige waarschuwingen en het activeren van opsporings- en reddingsdiensten en eerste hulp voor gewonden (vaak onderdeel van bestaande rampenplannen), kunnen de gevolgen van aardverschuivingen voor de gezondheid aanzienlijk verminderen. Overheidssteun na gedwongen ontheemding als gevolg van gebeurtenissen zoals aardverschuivingen kan ook de gevolgen voor de geestelijke gezondheid op lange termijn verminderen (Baseler en Hennig, 2023).

Op EU-niveau is er geen specifiek beleid dat uitsluitend inspeelt op aardverschuivingen. Toch worden aardverschuivingen, vaak als onderdeel van een gevarenlijst, genoemd in enkele wetgevingsdocumenten, zoals de verordening houdende gemeenschappelijke bepalingen, die 8 EU-fondsen regelt. Met name aardverschuivingen worden niet genoemd in de EU-strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering).

[1] Terwijl aardverschuivingen werden gemeld in 37 landen in de Europese regio tussen 1995 en 2014, meldden slechts 27 slachtoffers, d.w.z. Turkije, Italië, Portugal, Rusland, Georgië, Zwitserland, Bulgarije, Spanje, Oostenrijk, Noorwegen, Roemenië, Frankrijk, Bosnië, Duitsland, Slovenië, Armenië Azerbeidzjan, Engeland, Griekenland, Servië, Macedonië, IJsland, Oekraïne, Andorra, Ierland, Polen, Zweden, Liechtenstein, België, Moldavië

Referenties