Vectoroverdraagbare ziekten

Climate Suitability for the transmission of Dengue - Change in the vectorial capacity for the transmission of dengue from a 1950-1959 baseline, by vector (Klimaatgeschiktheid voor de overdracht van knokkelkoorts - Verandering in de vectoriële capaciteit voor de overdracht van knokkelkoorts vanaf een basislijn 1950-1959, per vector).
_{Bron: Watts, N., et al., 2021
Opmerking: Gegevens hebben betrekking op de Europese regio van de WHO}

Gezondheidskwesties

Klimaatomstandigheden (temperatuur, vochtigheid en neerslagniveaus) beperken de geografische en seizoensgebonden verspreiding van infectieziekten en het weer beïnvloedt de timing en intensiteit van ziekte-uitbraken. Ziektedragende vectoren die van bijzonder belang zijn voor Europa zijn de Aedes albopictus-muggen (een vector voor chikungunya, dengue en dirofilariasis), Aedes aegypti-muggen (een vector voor chikungunya, dengue, gele koorts en zika), Culex-muggen (een vector voor West-Nijlkoorts), Phlebotomus-zandvliegen (een vector voor leishmaniasis) en Ixodes ricinus-teken (een vector voor Lyme-borreliose en door teken overgedragen encefalitis). Naast klimatologische factoren worden regionale ziekterisico's ook beïnvloed door factoren zoals landgebruik, vectorcontrole, menselijk gedrag, wereldwijde handel en reizen en capaciteiten op het gebied van de volksgezondheid.

Waargenomen effecten

Warmere temperaturen hebben veel ziektedragende vectoren in staat gesteld hun verspreiding naar het noorden en naar grotere hoogten in Europa uit te breiden. Lokaal overdraagbare uitbraken van dengue, chikungunya, West-Nijlkoorts en zelfs malaria hebben zich de afgelopen jaren voorgedaan in Zuid- en Zuidoost-Europa (voornamelijk sinds 2010). Een betere klimaatgeschiktheid voor de ziektevectoren heeft bijgedragen aan deze uitbraken.

Dengue leidt meestal tot een koortsachtige ziekte, maar ernstige vormen omvatten hemorragische koorts en de dood. Lokaal overgedragen knokkelkoortsgevallen in continentaal Europa waar A. albopictus aanwezig is, komen nog steeds vaker voor. Tot 2010 was Europa vrij van autochtone dengue-overdracht sinds de uitbraak van 1927/28 in Griekenland 82 jaar eerder. De eerste meldingen van lokaal gecontracteerde knokkelkoortsgevallen in de afgelopen tijd vonden plaats in Kroatië en Frankrijk in 2010. Sindsdien hebben zich sporadische uitbraken voorgedaan in 2013, 2014, 2015, 2018, 2019 en 2020 in Frankrijk, Spanje en Italië. Een hypothese waarom de frequentie van deze uitbraken lijkt toe te nemen, is dat de klimaatveranderingen in Zuid-Europa de klimatologische geschiktheid voor A. albopictus hebben verbeterd. Hoewel de gemiddelde geschiktheid voor dengue in Europa laag bleef, was 2018 het meest geschikte jaar tot nu toe voor beide vectorsoorten in deze regio, met een verandering ten opzichte van de uitgangswaarde van de jaren 1950 van 25% voor A. aegypti en 60% voor A. albopictus. Voor alle EU-landen zijn stijgende trends waar te nemen.

Tekenencefalitis (TBE) en Lyme borreliose (ziekte van Lyme) zijn de twee belangrijkste door teken overgedragen ziekten in Europa, die beide voornamelijk worden overgedragen door Ixodes ricinus. Verschillende Europese landen hebben gemeld dat Ixodes ricinus naar het noorden en naar grotere hoogten is gemigreerd. Lyme heeft een gemelde incidentie van ongeveer 65 000 gevallen per jaar in de EU per jaar. De gemiddelde jaarlijkse rapportage van TBE-gevallen is de afgelopen 30 jaar in Europese endemische gebieden met ongeveer 400 % gestegen, hoewel dit vrijwel zeker het gevolg is van robuustere detectiemethoden en diagnose. Een hoge incidentie van beide ziekten is gecorreleerd met milde winters en warme, vochtige zomers.

Verwachte effecten

Een opwarmend klimaat zal naar verwachting het gebied uitbreiden dat geschikt is voor de overdracht van vectoroverdraagbare ziekten in Europa, voornamelijk naar het noorden. Gedetailleerde analyses voor West-Nijlvirusinfecties, dengue en chikungunya suggereren dat de expansie voornamelijk zou plaatsvinden aan de randen van de huidige overdrachtsgebieden. In een scenario met hoge emissies in de 21e^eeuw loopt een groot deel van Zuid-Europa echter het risico te worden binnengevallen door Aedes aegypti die dengue uitzendt.

Policy reacties

Verbeteringen in de volksgezondheidsdiensten kunnen de uitbreiding van ziektevectoren zoals Aedes-muggenvectoren op korte tot middellange termijn tegengaan, maar de klimaatverandering zal dergelijke inspanningen steeds moeilijker en duurder maken. De aanwezigheid van doeltreffende gezondheidszorgstelsels en veranderingen in het landgebruik moeten voldoende zijn om te voorkomen dat malaria zich in Europa herstelt ondanks de toenemende klimatologische geschiktheid.

Referenties

• EASAC, 2019, The imperative of climate action to protect human health in Europe, EASAC-beleidsverslag 38, European Academies Science Advisory Council.

• Lillepold, K., et al., 2019, “More arboviral disease outbreaks in continental Europe due to the warming climate?”, Journal of Travel Medicine 26(5), blz. taz017 (DOI: 10.1093/jtm/taz017).

• Liu-Helmersson, J., et al., 2019, “Climate change may enable Aedes aegypti infestation in major European cities by 2100”, Environmental Research 172, blz. 693-699 (DOI: 10.1016/j.envres.2019.02.026).

• Semenza, J.C. en Suk, J.E., 2018, “Vector-borne diseases and climate change: een Europees perspectief", FEMS Microbiology Letters 365(2) (DOI: 10.1093/femsle/fnx244).

• Watts, N., et al., 2021, “The 2020 report of The Lancet Countdown on health and climate change: reageren op convergerende crises”, The Lancet 397(10269), blz. 129-170.

• WHO Europe, 2018, Public health and climate adaptation policies in the European Union , Regionaal Bureau voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie, Kopenhagen.