Kva meinast med usikkerheit?

Tilpasning til klimaendringar utgjer utfordringar for beslutningstakarar som må bestemme no om og korleis dei skal tilpasse aktivitetar, systemar og sektorar, på alle geografiske skalaer, til eit klima i endring.

Usikkerheit er ikkje berre knytt til klimaendringar og tilpasning. Mange andre vitskaplege og politiske felt står overfor eit breitt spekter av usikkerheiter i sitt arbeid. Usikkerheit er eit komplekst konsept som kan beskrivast på flere måtar, og omsynet til beslutningsstøtte har utvikla seg over tid. Nokre relevante beskrivingar av usikkerheit inkluderer:

• Ein tilstand av ufullstendig kunnskap som kan skyldast mangel på informasjon eller usemje om kva som er kjend eller til og med kjend. Det kan ha mange typar kilder, frå unøyaktigheit i dataa til tvitydig definerte omgrepar eller terminologi, eller usikre projeksjonar av menneskeleg atferd. Usikkerheit kan difor representerast ved kvantitative mål (t.d. ein sannsynstettleiksfunksjon) eller ved kvalitative uttalelsar (t.d. som gjenspeglar vurderinga til eit ekspertteam) (IPCC AR5 2014).
• Graden av tillit som ein beslutningstakar har om moglege utfall av spesifikke beslutningar og/eller sannsyn for desse utfalla. Årsaker til denne mangelen på tillit kan inkludere ein dom av informasjonen som ufullstendig, uskarpt, unøyaktig, upåliteleg, ufullstendig eller potensielt falsk (Refsgaard eit al. 2007).

Kva er dei viktigaste kildene til usikkerheit i tilpasningsplanlegging?

Eit breitt spekter av informasjonskildar og data kan brukast til å støtte tilpasningsplanlegging. Informasjon om tidlegare og projisert klima er ein av flere typar informasjon som brukast til støtte for tilpasningsplanlegging. Andre typar inkluderer vanlegvis informasjon som er avleia frå, til dømes: konsekvensutgreiingsmodellar, tidlegare erfaringar med å handtere klimavariasjonar og -endringar, sosioøkonomiske forhold, politisk kontekst, marknadskontekst (for økonomiske aktørar) og forventning om endringar i desse samanhengane.

All informasjon relatert til framtidige forhold i naturlege og sosiale systemer har usikkerheiter som brukarar av denne informasjonen bør vere merksame på. Nokre av dei viktigaste kildene til usikkerheit knytte til klimaendringar og tilpasning inkluderer (EEA 2017):

• Målefeil som skyldast ufullkomne observasjonsinstrumenter (t.d. regnmålarar) og/eller databehandling (t.d. algoritmar for å estimere overflatetemperatur basert på satellittdata),
• aggregeringsfeil som skyldast ufullstendig tids- og/eller geodatadekning,
• Naturleg variabilitet som følgje av uføreseielege naturlege prosessar i klimasystemet (intern klimavariabilitet; t.d. variasjonar i atmosfæren og havet, påverknad av klimasystemet (t.d. framtidige vulkanutbrot) og/eller i klimasensitive miljø- og sosiale systemer (t.d. økosystemdynamikk),
• Modellbegrensningar (av klima- og klimapåverknadsmodellar) som følgje av avgrensa oppløysing av modellar (t.d. hindring av eksplisitt oppløysing av skyfysikk), ufullstendig forståing av individuelle systemkomponentar på jorda (t.d. dynamiske iskappeprosessar) eller deira vekselverknadar og tilbakekoplingar (t.d. tilbakekoplingar mellom klima og karbonsyklus), og/eller ufullstendig forståing av det aktuelle miljømessige eller sosiale systemet (t.d. demografisk utvikling i flaumrisikosoner),
• Framtidige utsleppsbanar (av klimagassar og aerosolar) bestemmer storleiken og snøggleiken på framtidige klimaendringar. Framtidige utsleppsnivå avheng av demografisk, økonomisk og teknologisk utvikling, samt av internasjonale avtalar om klimatiltak (særleg under FNs rammekonvensjon om klimaendring).
• Framtidig utvikling av ikkje-klimatiske (sosioøkonomiske, demografiske, teknologiske og miljømessige) faktorar bestemmer korleis ei gjeve endring i klimaet påverkar miljøet og samfunnet;
• Framtidige endringar i samfunnsmessige preferansar og politiske prioriteringar bestemmer betydninga knytte til ein gitt klimapåverknad (t.d. eit lokalt eller regionalt tap av biologisk mangfald).

Kvifor er det viktig å ta omsyn til usikkerheit i beslutningsprosessen?

Tilpasning til klimaendringar utgjer ei kompleks metodisk utfordring. Det krev at enkeltpersonar tek beslutningar med potensielt svært langsiktige konsekvensar på grunnlag av ufullstendig kunnskap og/eller usikker informasjon om framtidige endringar.

Nokre grunnar til at det er viktig å vurdera usikkerheit i tilpasningsbeslutningar inkluderer (Street and Nilsson 2014):

• Usikkerheita er ibuande. Betraktning av usikkerheit er eit viktig element i beslutningsprosessen, då det er ibuande i alle prov og i alle beslutningar. Det er ein integrert del av støttande data og informasjon, spesielt, men ikkje berre i det som er relatert til framtida. Ei hensiktsmessig integrering av knytt til usikkerheit som ein del av dokumentasjonen gjev ei betre forståing av denne dokumentasjonen og kan auke dens nytteverdi i beslutningsprosessar.
• Meir relevant og robust beslutningstaking. Å erkjenne usikkerheitas art og eigenskapar og reflektere desse i korleis den tilhøyrande dokumentasjonen brukast, er avgjerande for å ta betre informerte, meir relevante og meir robuste beslutningar. Ved å anerkjenne og vurdere usikkerheiter, i staden for å forventa lett identifiserbare og deterministiske utfall, blir usikkerheitene meir handterbare. Som eit resultat blir det mogleg å formulere samanhengjande beslutningar og politikk;
• Minimere potensialet for feiltilpasning. Ikkje «tilstrekkeleg» med usikkerheit aukar sannsynet for at tiltaka som treffast, vil vere utilstrekkelege, uhensiktsmessige eller auke sårbarheita. Det er auka sannsyn for mistilpasning ved neglisjering av usikkerheiter i kunnskapsgrunnlaget.
• Ignorering av usikkerheit skjuler risiko. Ignorerer usikkerheit kan undergrave effektiv risikostyring som risikoen som ville følgje av å inkludere usikkerheit er rett og slett ignorert og ikkje vurdert i tiltak som skal settast i verk.

Andre hovudtema:

2. Korleis kommuniserast usikkerheiter?

3. Korleis å faktor i usikkerheit?