Realisering av flaumverntiltak for byen Praha

Praha ligg i eit temperert klima sone i Tsjekkia. Vltava elva, den lengste elva i Tsjekkia renn gjennom det historiske sentrum av Praha som har vore utsett for flaum i det siste.

Når det gjeld det endra klimaet, er dei største forventa konsekvensane potensielt knytte til temperaturendringar, våtare vintrar, tørketrommel somrar, auke i nedbørs ekstremar og i klimavariabilitet generelt. Den årlege kumulerte nedbøren forventast ikkje å endre seg betydeleg i Praha, men prognosar indikerer ei intensivering av ekstreme hendingar (lågare få nedbørshendingar med meir intense mønster, Prague Climate Change Adaptation Strategy).

Tsjekkia er eit av landa som er mest truga av moglege framtidige flaumar når det gjeld omfang og kostnadar for mogleg skade, og det er derfor heilt avgjerande å investere i tilpasnings- og flaumvernstiltak. Ei alvorleg flaumhending ramma Moravia-regionen i 1997. Så, i 2002, opplevde Praha ein øydeleggjande flaum (med ein returperiode på 500 år) med total skade på 24 milliardar CZK (1 milliard euro). Denne hendinga vart anerkjend som ein av dei dyraste vêrrelaterte katastrofane i byens historie med store skadar på infrastruktur, bustader og miljø.

2002-oversvømmelsen framskunda utviklinga av eit meir motstandsdyktig flaumrisikostyringssystem for å beskytte byen Praha. På den tida vart ikkje flaumverntiltaka presentert og namngjevne som klimatilpasningstiltak fordi klimatilpasning ikkje var eit tema på den politiske dagsordenen. Dei identifiserte tiltaka vurderast no som eigna til å auke motstandskrafta mot flaumrisiko, òg i eit klimaendringsperspektiv. Spesielt realiserte tiltak kan nå takle flaumhendingar med ein returperiode på 500 år, og dermed auke Prahas motstandskraft mot ekstreme hendingar betydeleg.

Måla for dette tiltaket bidreg til tiltaka i Prahas strategi for klimatilpasning (2020) for å redusere byens sårbarheit for flaum. Strategiens tiltak omfattar særleg: flaumførebygging og -kontroll på elvane Vltava og Berounka og på andre vassdrag i hovudstaden Prahas territorium, styrking av nedbørsvassforvaltinga; gjennomføring av tiltak med sikte på å bremse avrenninga av overflatevatn frå landskapet og hindre erosjon, endre ugjennomtrengelege overflater av asfaltert vatn til vassgjennomtrengelege og halvgjennomtrengelege overflater, framleis integrert restaurering av flaumsletter, vassdrag og reservoarer, Forbetra landskapspermeabilitet og bruk i rekreasjon/fritid.

Basert på flaumopplevinga i 2002 vart flaumkontrolltiltaka forbetra og designa for å beskytte byen mot ei hending som 2002-flaumen (Maximum Flow 2002 = 5 160 m3s-1), som tilsvarar ei vasstand på 782 cm, med tryggingsreserve på 30 cm.

Bygginga av flaumkontrollsystemet i Praha vart realisert gjennom 8 fasar, kvar og ein adresserte ein bestemt sektor av Vltava-elva. Den totale lengda på flaumsikringstiltak (faste barrierar, solide betongveggar og mobile barrierar) etter ferdigstilling av alle etappar er ca 19,255 km, derav 6,925 km er mobile barrierar.

Flaumbeskyttelsessystemet i Praha er fullført og beskyttar dei fleste delar av Praha mot flaum med 1 til 500 års returperiode (det einaste unntaket er beskyttaringa av Zbraslav-distriktet, der beskyttaringa er på Q100 + 30 cm tryggingsmargin). I 2022 vart det utstedt ei byggetillatelse for å endre den første fasen av flaumverntiltak i gamlebyen der beskyttelsesnivået berre var på Q100. Auken i beskyttelse var tillate og beskyttelsesnivået i heile byen vart dermed sameint (Q500 + 30 cm tryggingsmargin). Det vurderes òg å gje flaumvern til Prahas dyrehage.

Før bygginga av eit slikt beskyttelsessystem var området truga av flaum i Praha 57,5 kvadratkilometer (totalt 11,6 % av byen). Etter at intervensjonen var fullført, vart eit samla areal på 52,5 kvadratkilometer av det tidlegare truga området beskytta mot flaum. Restområda med avgrensa flaumvern er referert til Sedlec og Troja soner og til områda Vltava og Berounka elvesamanløp, som ikkje er tett folkesett.

For å beskytte byen, dens innbyggjarar og den uvurderlege historiske arven frå slike store flaum, vart implementeringa av ein grå infrastruktur ansett som naudsynt, som nærare beskrive nedanfor. Grøn og blå infrastruktur vart planlagt som ekstra støtte til flaumbarrierar og reknast som svært nyttig til dømes å takle flash flaum forårsaka av ekstrem nedbør.

Dei grå tilpasningstiltaka (ingeniørinfrastruktur) som er sett i verk for å kontrollere Vltava-flom, inkluderer:

• Faste barrierar (blader, diker, jordhaugar, solide betongveggar) bygget langs elva Vltava. Til dømes, nedlegging på Čertovka (Gamlebyen), som er ei stål skyvedør, 23,5 m lengd, 4,9 meter høgde, og vekt 45 tonn.
• Mobile barrierar som hovudsakleg brukast i det gamle historiske sentrum, og delvis i dei omkringliggande områda. Mobile barrierar lagrast i eit sentralt lagringsområde i Dubeč og for mindre delar i Zbraslav. Transport og installasjon av mobile barrierar til områda som potensielt er råka av flaum, er basert på Flood Management Plan of the Prague City. I Dubeč vart det bygget eit opplæringsområde for installasjon av mobile barrierar. Arbeidarar i denne seksjonen er kontinuerleg opplært. Vidare, ein gong i året, føregår ein test for installasjon av mobile elementar på ein vald del av byens flaumverninfrastruktur.
• Andre tiltak, som nedleggingar, pumpesystemer og sikkerheitsventilar i kanaliseringsnettet langs elva Vltava.

Suksessen til det implementerte flaumsikringssystemet vart bevist under flaumhendinga i 2013, då store delar av byen langs elva Vltava vart beskytta og berre svært små delar vart overfløymde. Etter kvar flaumhending utarbeidast evalueringsrapportar, som relativt omfattande dokumenter (på tsjekkisk språk). Evalueringsrapportane identifiserer kritiske punkter, vurderer skadar og inneheld forslag til forbetringar. Sidan 2013 har det ikkje vore noka stor oversvømming i Praha. Straumane nådde imidlertid ein maksimal verdi på 600 m^3/sekflere gonger. Det lågaste flaumvarselet nos på 450 m3/sek. Med dette åtvaringsnivået er oversvømmingssystemet allereie aktivert: Køyretøy evakuerast frå fyllinga, flaumportane stengjast osb. Measures er hovudsakleg førebyggjande og det påløpar ingen skadar.

Dei grøne og blå løysingane som hovudsakleg realiserast for å takle flashflom, består i revitalisering av mindre bekkar i byen, som til dømes Rokytka. I dette tilfellet er hovudmålet å bremse avrenninga og redusere dei menneskeskapte modifikasjonane av elveleie (Strems for Life Project, 10 års revitaliseringsprosjekter i Praha). Ytterlegare grøne strategiar eller tilnærmingar er i ein studiefase til dømes i Rohan Island, ved samanløpet Perurbian Park og i Troja Basin og Imperial Island.  

Ansvaret for flaumverntiltak i Tsjekkia, som er gjennomført sidan 1997, er delt mellom to institusjonar på nasjonalt nivå: Landbruksdepartementet, som har hovudansvaret for gjennomføringa av tekniske tiltak, og Miljøverndepartementet, som saman med ulike frivillige organisasjonar og lokale tiltak er dei viktigaste initiativtakarane til «grøne» tilpasningstiltak.

At the regional level, Prague City Hall in cooperation with the Povodí Vltavy, a State enterprise, is responsible for the implementation of flood control measures on the Vltava River and small watercourses. Nokre miljøorienterte organisasjonar og lokale initiativer frå borgarar som kjem med forslag, er òg involvert i tilpasningsprosessen gjennom konsultasjonar. Interessentane som er involvert inkluderer Praha rådhus, råka Praha distrikter, politiske representantar, den tsjekkiske Hydrometeorological Institute, Povodí Vltavy — Vltava River Basin og profesjonelle selskapar (t.d Hydrosoft).

Hovudproblema oppstod under godkjennings- og tillatingsprosessen for installasjon av flaumkontrollsystem og vart henvist til både interessaters skepsis og kulturelle og historiske arvstyresmakter begrensningar. Særleg var dei avgrensande faktorane:

• Spørsmål om eigedomsrett og forhold til land som var i området for det planlagde flaumkontrollsystemet. Grunneigarskap og eigedomstilhøve hindrar ofte gjennomføringa av slike tiltak, men kompensasjon eller utveksling for anna land vart tilbode private eigarar av andre land for å overvinne dette problemet.
• Å handtere krava til kulturelle og historiske kulturminnestyresmakter, spesielt i det historiske sentrum, der linja for dei mobile flaumkontrolltiltaka var naudsynt for å vere så usynleg som mogeleg. I dette tilfellet måtte prosjektet endrast, spesielt når det gjeld bruk av materiale og visuell innverknad. I sentrum av byen, til dømes, vart steinelementar føretrekt framfor rustfritt stål. I nokre seksjonar erstattast betongveggar av ei jordgrav eller permanente elementar erstattast av mobile.
• Motstridande syn på investorar, designarar og dei historiske arvstyresmaktene om gjennomføring av flaumverntiltak, for å oppretthalde panoramaa i dei historiske delane av byen.

Suksessen til det implementerte flaumsikringssystemet vart bevist under flaumhendinga i 2013, då ein stor del av byen langs elva Vltava vart beskytta og berre svært små delar vart overfløymde. På den andre sida framheva flaumhendinga i 2013”svake punkter”, til dømes kapasiteten til pumpestasjonen på Rokytka-bekken som planleggast utvida basert på den flaumhendinga. For augneblinken (2023) har utvidinga av kapasiteten til pumpestasjonen (to gonger den førre) ei gyldig byggetillatelse, men bygginga har ikkje starta enno.

Kostnadane og fordelane ved dei gjennomførte flaumverntiltaka vart berekna for bestemte hendingar med ulik returperiode: 20, 50, 100 og 500 års flaum. Dei estimerte totale kostnadene beløpar seg til 145,94 millionar euro (2013) og inkluderer: totalkostnad for realiseringa av flaumkontrollsystemet (144,4 millionar EUR, 2013), installasjonskostnader per hending (0,65 millionar EUR, 2013), årlege vedlikehalds- og lagringskostnader for mobile barrierar (0,89 millionar EUR, 2013).

Fordelane inkluderer auka sikkerheit for innbyggjarane frå hydraulisk risiko og dei unngåtte skadekostnadane til eigenskapar. I fråvær av beskyttelsestiltak er dei estimerte kostnadene for skade på eigedom beskrive nedanfor (Millionar EUR for hendingar med forskjellige returperiodar (Q)):

• Bustadbygg, som varierer mellom 332 (Q20) og 1,971 (Q500);
• Infrastruktur og industribygg, som varierer mellom 124 (Q20) og 613 (Q500);
• Utstyr, som varierer mellom 42 (Q20) og 254 (Q500);
• evakuering, reingjering og andre kostnadar for borgarar, frå 42 (Q20) til 74 (Q500),
• Miljø- og kulturverdiar, mellom 38 (Q20) og 57 (Q500).

Restkostnader, til trass for flaumkontrollsystemet, anslås å variere mellom -410 (Q20) og -966 (Q500) millionar EUR. Totale netto unngåtte skadekostnader er (i millionar EUR) difor mellom 168 (Q20) og 2,003 (Q500).

Viss kostnadar og fordelar samanliknast for kvar hending, er det mogleg å sjå at fordelane er større enn kostnadene for hendinga med ein returperiode på 50 år (Q50) og meir. Fordelane er litt større enn kostnadene òg for flaumhendingar Q20. Imidlertid kan flaumhendingar med ein returperiode på 20 år visast flere gonger enn ein gong i 80-åra (levetid av tiltaka), noko som vil gjere samanlikninga negativ.

Sjølv om eit scenario der det berre ville vere ei hending av Q50 (eller hendingar med lengre returperiode, dvs. Q100 og Q500) i løpet av den forventa levetida til tiltaka (ca. 80 år) vurderast, vil fordelane framleis overvekte kostnadene, òg til trass for dei årlege vedlikehalds- og lagringskostnadane. Basert på berekningar er det mogleg å argumentere for at viss minst ei hending av Q50/100/500, eller Q20 med ein kombinasjon med ei anna hending (Q20/50/100/500) eller ein annan kombinasjon av desse oppstår, vil investeringa i flaumkontrollsystemet returnere.

Implementeringa av grå infrastruktur inkludert flaumbarrierar var avgjerande for å effektivt beskytte sentrum. Basert på den utførte kost-nytte-analysen viste det seg å vere ei svært effektiv investering.

Rammedirektivet for vatn (EC 2000) og flaumdirektivet (EC 2007) representerer EUs juridiske instrumentar som pressa på for å etablere lover for vass- og flaumrisikostyring i Tsjekkia.

På nasjonalt nivåer den noverande tsjekkiske flaumrisikostyringa basert på strategien for beskyttelse mot flaum godkjend av regjeringa i 2000. I tillegg vart ein annan strategi for beskyttelse mot negative verknader av flaum og erosjonsfenomenar, ved hjelp av naturbaserte tiltak i Tsjekkia, vedteke i 2016. Den er basert på konseptet med å bruke naturbaserte løysingar for å løyse problemet med flaumvern i Tsjekkia, godkjend ved resolusjon av regjeringa i Tsjekkia nr. 799/2010.

Ein studie av regnvassforvalting i urbaniserte område vart òg utarbeidd, som følgjer av krava iden nasjonale handlingsplanenfor tilpasning til klimaendringar, som vart godkjend av regjeringas resolusjon nr. 34 16. januar 2017. Det er eit implementeringsdokument av Strategien for tilpasning til klimaendringar i Tsjekkias forhold (2015).

Spesifikke tilpasningstiltak (inkludert grøne og blå tiltak) er inkludert i «Cityof Prague Climate Change Adaptation Strategy, 2020»(som tek sikte på å redusere byens sårbarheit for klimaendringar: Varmebølgjer og byvarmeøy, flaum, utilstrekkeleg nedbørsvassinfiltrasjon og tørke) og i”Prahaklimaplan 2030”.

Vidare, ved Praha rådsbeslutning nr. 3213 av 12. desember 2015 og sende inn ein søknad, vart hovudstaden Praha medlem av Mayors Adapt Initiative no Covenant of Mayors for Climate and Energy Europe),og aksepterte dermed ei forpliktalse til å utvikle ein tilpasningsstrategi for klimaendringar og å overvaka og vurdere prosessen og prosedyren for tilpasningstiltak.

Endeleg er flaumverntiltak i Praha òg i samsvar med andre nasjonale planleggingsinstrumenter:

• Plan for Main River Basins (gjennomføring av EU-direktiv nr. 2000/60/EF),som er eit viktig strategisk dokument for vassplanlegging. Utstedt av Landbruksdepartementet i 2007, inkluderer det flaumvern blant sine tre hovudtema (vern av vatn som ein del av miljøet, flaumvern og berekraftig bruk av vassressursar og vassforvalting). Dokumentet legg stor vekt på førebyggjande beskyttelse og erkjenner at ein eigna kombinasjon av tiltak i landskapet som aukar naturleg vassretensjon og tekniske tiltak mot flaumavrenning er naudsynt for effektiv flaumvern.
• Spatial Development Policy (2021), som er eit strategisk dokument for koordinering av arealplanlegging. (t.d. romleg plan i Praha).

Tilpasningsprosessen i Praha by er ei kontinuerleg oppgåve. Dei viktigaste flaumverntiltaka for å beskytte byen Praha mot flaum (ingeniørinfrastruktur) vart bygget frå 1997 til 2012. Gjennomføringa av desse tiltaka tok ganske lang tid, inkludert design, prosjektføresetnad og bygging av tiltaka. Flere grøne og blå tiltak vart sett i verk i perioden 2005-2015, medan ytterlegare tiltak framleis er under utgreiing, for å gjennomføre tilpasningsstrategiane og -planane.

Den estimerte levetida til hovudvernssystemet i Praha (ingeniørinfrastruktur) er omtrent 80 år, medan grønblå infrastruktur (re-naturalisering av bekkar) er planlagt å ha ei ubestemt varigheit.

Jaromír Kačer
Prague City Hall
Environmental Protection Department
Jungmannova 35/29
11000 Prague, Czech Republic
Tel. +420 236 004 267
E-mail: jaromir.kacer@praha.eu

Eliška Krkoška Lorencová
CzechGlobe - Global Change Research Institute, The Czech Academy of Sciences
Department of Human Dimensions of Global Change
V Jirchářích 149/6
11000 Prague, Czech Republic
Tel. +42 060 1383186
E-mail: lorencova.e@czechglobe.cz

Klimaplan for Noreg 2030

Byen Prahas strategi for klimatilpasning

10 år med revitaliseringsprosjekter i Praha