Flytting som tilpasning til flaum i Eferdingar Becken, Austerrike

Ei rekkje austerrikske kommunar står overfor ein aukande risiko for flaumfare på grunn av ei rekkje faktorar, mellom anna på den eine sida hyppigare ekstreme hydrologiske hendingar som sannsynlegvis forverrast av klimaendringar (+ 4 % til + 10 %) og på den andre sida aukande offentleg press for å utvide bustadbygging i flaumutsette område. Sjølv om det ikkje er nokon juridisk rett til å krevje flaumvern i Austerrike, utgjer flaum eit politisk press for austerrikske regjeringar til å handle. Vidare har flytting som ei effektiv langsiktig løysing for flaumvern ei lengre historie i den austerrikske delen av Donaubassenget (sjå òg Marchland, Enns-Enghage der slik omplassering allereie har skjedd).

Regionen er eit av dei mest flaumutsette områda i Austerrike, med store flaumhendingar i 1991, 1997, 2002 og 2013. Som ein konsekvens har nasjonale og regionale styresmakter retta merksemda mot utvikling av ulike tilpasningsstrategiar, til dømes flytting av store delar av husa i området. Målet var å integrere alle potensielle bebuarar i relokaliseringsprogrammet, spesielt for å kommunisere potensielle farar og risikoar, definere problemar og finne felles mål og tiltak. Vidare var sentrale oppgåver å organisere og sikre økonomisk støtte til flytting frå regionale og nasjonale styresmakter.

Etter dei store flaumhendingane i 2002 og 2013 vart det klart at det einaste verkeleg effektive flaumverntiltaket i Eferdingen Becken-området er flytting av hushaldningar bort frå dei mest utsette områda. Dette vart støtta av resultata av ein kost-nytte-analyse som fann at flytting var det mest kostnadseffektive alternativet for tilpasning.

I samråd med råka hushaldningar og andre interesserte (t.d. sivil beredskapsmyndigheiter) vart det gjennomført og godkjent ei kartlegging av bosettingsområdet på kort tid og etter høg overeinskomst. Til saman 154 eigedommar. For å kunne tilby bosettingskompensasjon til huseigarane forhandla og vart kommunen samd med Finansdepartementet om støtte frå dei nasjonale fondane. Den føderale støtta utgjorde 250 millionar euro. I tillegg til føderale midlar ga den regionale regjeringa 75 millionar euro. Kompensasjonssatsen vart fastsett til 80 % av verdien av det eksisterande huset, bestemt av ei uavhengig verdsetjing. Fleirtalet av verdivurderingane indikerte kompensasjonsvolum under 500,000 EUR, med somme eigedomar sat til å motta kompensasjon over 500,000 EUR. Forbundsdepartementet dokumenterte verdivurderingane og godkjende dei foreslåtte kompensasjonsbeløpa.

Hushaldningane måtte søkje om flyttekompensasjon før utgangen av 2015, som seinare vart forlenga til midten av 2016. Eigedomsiger kan sjølv bestemme om å søkje om flytting kompensasjon og godta det relaterte tilbodet. Ved januar 2016 hadde 149 hushaldningar bede om og 146 allereie motteke flyttekompensasjonstilbod. Av desse har 80 huseigarar bestemt seg for å flytte, medan dei andre har bestemt seg for å bli. Bebuarane som bestemte seg for å flytte vart støtta i å skaffe erstatning tomter i regionen (vanlegvis tidlegare skog og semi naturområde) til ein rimeleg pris. For å nå dette målet har dei regionale styresmaktene dedikert spesielle område (erstatningseigedomar) til bebuarane for deira flytting. Vidare fastsette dei regionale styresmaktene kjøpesummen for å overvinne den potensielle fallgruva til tomteprisspekulasjon i regionen. Dei første utbetalingane av kompensasjonane starta i byrjinga av 2015. 20 % av finansieringa brukast til naudsynt riving, deponering av rusk og re-kultivering av området. Det langsiktige byggetillatelsesforbodet for kvar av dei sårbare tomtene er fastsett ved ei oppføring i landregisteret. Det er imidlertid eit unntak for dei som vel å bu i flaumutsett område og bestemmer seg for å flytte til høgare etasjar i husa sine — rekonstruksjon av desse høgare etasjane til levande føremål er tillate.

Sjølv om dei første organiserte bølgjene av flytting vart motteke av lokalbefolkninga med høge reservasjonar og ikkje tiltrekte seg mange frivillige til bosetting, etter at flaumhendinga i 2013 byrja bebuarane i aukande grad å spørje om flyttingsmoglegheiter og støtte. Dei regionale styresmaktene utarbeidde eit kart over gjenbosettingsområde basert på risikonivå, og vanskelegheitsgraden for å gje tekniske løysingar og farerespons. Kartet vart diskutert og avtalt med ordførarane i dei råka kommunane, representantar frå lokalsamfunna samt med eit rådgivande utval som vart sett opp for å representere alle interesserte. Som eit resultat i januar 2016 146 av 154 svært råka grunneigarar søkt om verdsetjing av kompensasjon og 80 av dei endeleg beslutta for gjenbosetting.

På grunn av tilknytning til eigedomen og vantru i fleire høge flaumrisikoar fekk dei første organiserte bølgjene av frivillig flytting ikkje tilstrekkeleg interesse frå huseigarar. Dei ekstreme flaumane og dei høge tapa i 2002 og 2013 fungerte imidlertid som «augeopnarar» og overtydde mange av bebuarane om å bestemme seg for omplassering.

Eit budsjett på 250 millionar euro for flaumvern inkludert bosettingar og teknisk flaumvern i Eferdingar Becken vart forhandla fram med den føderale regjeringa og bindande sikra med ein statskontrakt på rekordtid, unik i landets historie. Dette tillét å tilby 80 % av husverdikompensasjonar til flyttingsfrivillige, som fungerte som ein av dei viktigaste suksessfaktorane. Dei lokale styresmaktene utpeikte òg nokre avgrensa spesielle flyttingsområde og faste tomteprisar for å unngå spekulasjonar om tomteprisar.

Folk som er råka av flyttingar blir konfrontert med djupe endringar i deira liv. Dette krev å overvinne den kjenslemessige tilknytinga til staden og spesielt å tilpasse seg det nye miljøet, samt takle økonomisk byrde og byggje opp att eit nytt naboleg sosialt nettverk.

Dei ikkje-movers var mest sannsynleg eldre og mindre mobile menneske som faktisk er mindre motstandsdyktige mot å takla framtidige flaumhendingar. Konsekvensane var høgare sårbarheit i dei gjenverande samfunna med det faktum at yngre menneske (meir sannsynleg å vera motstandsdyktige) flytta bort. Likevel kan flyttingsprosessen sjåast på som ein suksesshistorie, der eksponeringa og sårbarheita for klimaendringar i flaumutsette område vart redusert.

Ein annan suksessfaktor ser ut til å vere det faktum at kvar eigedomsiger kan bestemme seg sjølv om ho/han aksepterer tilbodet. Dette er fundamentalt forskjellig frå andre omfordelingsaksjonar i Austerrike der samfunnet måtte bestemme seg for eller mot omplasseringa (t.d.

Totalt vart det vedteke eit budsjett på 250 millionar euro av den provinsielle (regionale) og føderale (nasjonale) regjeringa. Kostnadane for overføringa delast mellom det føderale nivået (50 % av den berekna tidsverdien av bygningane, inkludert øydeleggingskostnader) provinsnivået (30 %) og eigaren (20 %).

Samla sett er hovudmålet å redusera eksponeringa for flaumrisiko og å halda oppbevaringsvolumet langs Donau oppnådd. I januar 2016 vart hushaldenes eksponering for flaumrisiko i området redusert med meir enn 50 % (med tanke på få hushaldningar som allereie har bestemt seg for å flytte), noko som vil auke etter kvart som flere huseigarar aksepterer flyttingstilboda. Flyttingsprosessen vart støtta av ein nytte-kostnadsvurdering som imidlertid ikkje er offentleg tilgjengeleg.

Eigedomane som innbyggjarane vil bli omfordelt frå, vil ikkje endre eigarskap. Eigedomsretten vil bestå, men reguleringsplanen vil bli endra frå bygningsareal til grasmark, og framtidig byggeverksemd er sterkt avgrensa (t.d. er bygningar for landbruksproduksjon tillate dersom landbruksproduksjonslovene krev det).

Kostnadsdelinga mellom føderalt og provinsielt nivå er regulert i ein spesifikk indre-austerriksk kontrakt i samsvar med den austerrikske grunnlova.

Byggjetida på bygget spela ei viktig rolle viss middel kan gjevast. I samsvar med dei tekniske retningslinjene for den føderale vassvegadministrasjonen (RIWA T BWS) kan ingen flaumbeskyttingstiltak for bygningar og infrastruktur reist etter 1.7.1990 finansierast i Austerrike. I tilfelle av Eferdinger Becken flytting og tilhøyrande kompensasjon er definert mogleg i samsvar med ei juridisk uttalar.

Uklart, men erfaringar frå andre saker i Austerrike viser at prosessen kan ta meir enn 10 år. I januar 2016 har 146 eigarar av 154 som er inkludert i den spesifikke risikosona (vernssone for flaum) motteke eit finansieringstilbod om gjenbosetting. 80 av dei har akseptert tilbodet. Ni bygningar var allereie fullstendig øydelagde innan utgangen av 2016.

Flyttinga er permanent.

Amt der Oö. Landesregierung - Government of Upper Austria
Direktion Umwelt und Wasserwirtschaft - Directorate of Environment and Water Management
Abteilung Oberflächengewässerwirtschaft - Department of Surface Water Management
Kärntnerstraße 10-12
4021 Linz
E-mail: ogw-sw.post@ooe.gv.at