Tamera vann oppbevaring landskapet for å gjenopprette vatnets krinslaup og redusere sårbarheita for tørke

Progressiv ørkenspreiing er for tida eit av dei største problema i sørlege EU-land. På den iberiske halvøya, spesielt i sør, har tiår med feil vass- og arealbruk utløyst ein dramatisk ørkendanningsprosess.

Alentejo reknast som ein tørr region prega av svært varme og tørre somrar (maksimal temperatur > 30 °C) med lange periodar utan regn, redusert årleg nedbør (gjennomsnittleg ca 600 mm/m²ṛ år) og periodisk tørke. Regionen er generelt prega av ein høg risiko for ørkenspreiing på grunn av den noverande låge kvaliteten på jord, arealbruksmønster og det varme og tørre klimaet. Erosjonsprosessen har utvikla seg så raskt og omfattande i dette området at humusjorda har forsvunne. Dette humusjordlaget, som vart skuggelagd og forankra av plantar, er grunnleggjande for å suge opp regnvatnet og dermed gje vatnet tid til å sive inn i dei djupare grunnlaga og fylle opp dei underjordiske akviferane. Vidare fungerer det som ein buffer som bidreg til å forhindra flaum og til auka vasskvalitet i bekkar og vassførande sjikt.

Klimaendringane forventast å auke ørkenspreiinga i området ytterlegare. Middelhavets tørre område har vorte identifisert som ein av dei mest framtredande regionane som er påverka av klimaendringar i Europa, spesielt på grunn av temperaturstiging. Som rapportert i den portugisiske nasjonale tilpasningsplanen (NAP), forventast temperaturane i Portugal å auke frå 2 ° -3 °C (under RCP 4.5, moderat utsleppsscenario) opp til 5 °C (under RCP 8.5, det mest utsleppsklimascenariet) innan 2100, spesielt i sommarsesongen og i innlandet i landet. Nedbørsmønsteret viser betydelege reduksjonar i årlege verdiar over heile territoriet, både under RCP 4.5 og RCP 8.5. Sesongmessige tap (vår, sommar og haust) varierer frå -10 % til -50 % ved slutten av århundret under RCP8.5-scenariet. Auke i hetebølgjer, saman med ein nedgang i nedbør, ser for seg ei framtid med auka risiko for ørkenspreiing og tap av biologisk mangfald for det meste av Sør-Portugal. Den forventa auken i frekvens og alvorsgrad av tørkehendingar kan sterkt påverke jorderosjon, tap av toppjord og næringsstofftilgjengelegheit. Reduksjonen i nedbør vil òg påverke opplading av akviferar, noko som aukar nedbrytinga av kvaliteten på overflate- og underjordiske vassressursar. Desse problema er direkte knytte til økosystemis evne til å levere viktige tenester, til dømes vassreinsing, og med jordbruksproduktivitet og menneskeleg bu ielegheit i Sør-Portugal.

Opprettalsen av eit vassretensjonslandskap hadde som mål å motverka dei aukande trendane med erosjon, ørkendanning og tørke som vart observert i området. Dette har igjen gjort Tamera sjølvforsynt med vatn og mat og redusert sårbarheita for klimaendringar og vassrelaterte ekstreme hendingar som tørke, vassmangel og flaum. Tamera tok òg sikte på å demonstrere ein modell som skal implementerast i andre middelhavsområde utsett for ørkenspreiing.

Water Retention Landscapes (WRL) er systemer for restaurering av heile vasssyklusen ved å behalde vatnet i områda der det fell som regn. Ein WRL er eit landskap utan avrenning av regnvatn, der berre kildevatn forlèt landet. Regnet som fell på eit slikt område takast opp av vegetasjonen eller vasskroppane og ladar grunnvatnet. Oppbevaringsområda fungerer i staden for det skjøre humuslaget, og gjennom deira høge vassabsorberande kapasitet bidreg dei òg til å forhindre dødelege jordskred og flaum, som i dag forårerast meir og oftare av intens nedbør. Det er mange tiltak som kan brukast i ulike kombinasjonar for å lage WRLs (fleire av dei har vorte brukt i Tamera òg):

• Konstruksjonen av vassretensjonsrom i form av innsjøar og dammar;
• Reforestation og planting av blanda kultur bakkedekke vegetasjon;
• Holistisk beiteforvalting;
• Nøkkellinjedesign: ein planleggingsteknikk for å maksimere gunstig bruk av vassressursar som vurderer topografi og landskapsfunksjonar som ryggar, dalar og naturlege vassdrag, og søkjer optimale vasslagringsstader og potensielle samanhengjande kanalar;
• Terrengdekke,
• Swales: låge landområde, vanlegvis fuktige eller myrlendte. Kunstige swales er ofte designa for å handtere vassavrenning, filtrere forureiningar og auke regnvassinfiltrasjon;
• Infiltrering av avløpsvatn frå veg og tak på forskjellige måtar.

Fire elementar er spesielt viktige for utforminga av slike vassretensjonsrom:

• Det vertikale tetningslaget av dammen (av eit vassretensjonsrom) består av fine materiale (ideelt leire), vanlegvis ved hjelp av materialet utgraven frå dei djupe sonene. Den er kopla til eit vasstett lag av undergrunnen som nokre gonger ligg nokre få meter under overflata. Tetningslaget komprimerast og byggjast opp lag for lag med fint, jordfuktig materiale. Deretter er det stabla opp frå begge sider med blanda jordmateriale, dekt med humus eller matjord, og kan deretter anlagt og planta på. Gjennom denne naturlege konstruksjonsmetoden passar vassretensjonsromma inn i landskapet og vert ikkje uforeinlege med omgivnadane.
• Den lengste sida av oppbevaringsrommet er om mogleg lagt ut i same retning som den rådande vinden. Vinden blæs deretter over ei lang overflate, og dannar dermed bølgjer som oksygenerer vatnet: Oksygen er eit viktig element for reinsing av vatn. Vind og bølgjer berar partiklar av rusk til kysten der dei er fanga av vassplantar og til slutt absorbert av dei.
• Bankar er aldri kunstig retta eller forsterka, men skapt i buktande former med både bratte og svakt skrånande delar slik at vatnet kan rulle og kvervle. Minst ein del av kysten er planta med vass- og vassplantar.
• Djupe og grunne soner er oppretta. På denne måten oppstår forskjellige temperatursoner som gjev sunn termodynamikk i vatnet. Skuggelagte strandområde støttar denne prosessen. Eit mangfald av habitatar gjer det dermed mogleg å etablere eit høgt mangfald av vassorganismar.

I Tamera har opprettalsen av innsjøar vist seg å vere ein raskare og meir effektiv metode for å redusere erosjon enn skogplanting, noko som er ein mykje langsamare prosess. Det vart brukt som eit første skritt for å mogleggjera skogplanting i dei mest eroderte områda. Ei rekkje samanhengjande oppbevaringsområde (frå svalestorleik til damstorleik til innsjøstorleik) vart oppretta ved hjelp av det lokale jord- og steinmaterialet. Bygginga av det første vassretensjonsrommet, «Lake 1», som ligg i sentrum av Tamera-området, vart realisert i 2007. «Lake 1», med ein samla kapasitet på 6 400 m2, vart heilt fylt i løpet av den andre vinteren etter at den vart bygget. Allereie i løpet av det første året oppstod ei ny sivefjør som sidan har strøymt kontinuerleg gjennom heile året frå Tamera til dei nærliggande gardane. I 2011 vart det bygget eit anna retensjonsområde, med om lag tre gonger kapasiteten til «Lake 1».

Frå 2006 til 2015 vart 29 innsjøar og oppbevaringsrom oppretta, og arealet av vassførekomstar vart auka frå 0,62 ha i 2006 til ca 8,32 ha. Etter 2015 skifta innsatsen frå bygging av opne vassførekomstar og fokuserte hovudsakleg på andre tiltak som tek sikte på å støtte vassinfiltrasjon, vegetasjonsvekst og jorddanning, til dømes swales, planting av grøfter, mulching med flis og føde, og kontroll og vedlikehald av dammar.

Tamera er no førebudd på å absorbere sjølv sterk kontinuerleg nedbør. Dette store oppbevaringsområdet ligg på det høgaste punktet i dalen. Vasstrykket er derfor høgt nok til å irrigere heile landet, utan ekstra energibehov for pumping. Dette høgast beliggande oppbevaringsrommet kan då gje nok vatn til å oppretthalde stabil heile året vasstanden til dei vidare ned oppbevaringsromma. Vatn oppbevaring landskapet skapar plass for elvebreidda skogplantar og frukttre; I Tamera vart kastanje, or, oske og eldre tre planta. Skogkorridorar tilbyr ein beskytta sti for ville dyr å nå innsjøar og dammar. Også lenger unna vasslekamar vart oliventre, kork eik og eit stort utval av innfødde tre planta for å auke mangfaldet og produktiviteten.

Prosjektet vart opna og diskutert med folkesetnaden i regionen. Samarbeid med naboar har vore viktig i flere av gjennomføringsfasane. Den pågåande restruktureringa av Tamera-initiativet fokuserer òg på betre utdanning og nettverksbygging.

Finansielle investeringar som trengst for å byggje Water Retention Landscapes kan vere i storleiksorden ein halv million euro og kan representere ei av dei store hindringane for gjennomføringa av denne typen tiltak. Når det gjeld denne hindringa, brukte økolandsbyen Tamera sin kommunikasjons- og publisitetskapasitet til å skaffe privat finansiering og givarar til å sponse sin visjon.

Det komplekse juridiske og regulatoriske rammeverket representerte ei anna viktig hindring.

To suksessfaktorar vart vurdert som spesielt relevante for vedtakinga av Water Retention Landscapes-tilnærminga og implementeringa av relaterte tiltak i Tamera:

• kunnskap og informasjon om dei personar som har ansvar for å utforme Fellesskapets referanselaboratorium, særleg for å skape landskap som er tilpassa det lokale klimaet,
• kapasiteten til å overtyde og mobilisere økolandsbyen Tamera til å ta på seg denne multifunksjonelle investeringa.

Då Tamera-prosjektet starta, vart det utvikla ein kostnads- og nytteanalyse. Denne vurderinga brukte netto noverdi (NPV), som utgjer summen av alle diskonterte ytingar for analyseperioden minus summen av alle diskonterte kostnadar i ei enkelt monetær felleseining (Euro). Tidsperioden 2015-2050 og ein diskonteringsrente på 3 % vart brukt i analysen. Berekninga av dei samla kostnadene omfattar: Byggjekostnader, lisensiering, avgifter og skattar. Andre kostnadar som til dømes velværereduksjon og forureining i byggefasane kunne ikkje rekneskapsførast. Identifiserte fordelar ved gjennomføringa av Fellesskapets referanselaboratorium omfattar:

• auka karbonlagring;
• forbetra vasskvalitet;
• Fordelar frå auka få vitjande, spesielt for vassrelaterte hendingar;
• Redusert vatning behov fordi jorda er metta med vatn og akviferar er fylt;
• Sosiale ytingar (t.d. innsjøanes rekreasjonsverdi), auke av livskvaliteten i økolandsbyen);
• Landbruksfordelar, inkludert auka produktivitet, diversifisering av produkter og auka inntekt;
• Redusert sårbarheit for klimaendringar, til dømes dei som er relaterte til auka tørkefrekvens og intensitet og redusert årleg nedbør, då innsjøar gjev vatn av god kvalitet til avlingar og husdyr og reduserer tap på grunn av lange tørkeperiodar;
• Auka biologisk mangfald, sidan WRL skapar eit mangfaldig sett av habitatar der dyrelivsartar kan leve. Det fungerer òg i å kontrollera skadedyr og auka pollinering;
• Stabilisering av grunnvassspegelen. Sidan 2011 har Tamera-samfunnet levert alt sitt drikkevatn frå brønnar som er mata av Water Retention Landscape. Kort tid etter at «Lake 1» vart oppretta, dukka det opp ein ny kilde som mata ein liten bekk som strøymer frå Tamera til nabolandet heile året. Dermed støttar innsjøane òg naboar og brannmenn i tider med tørke eller brann.

Den økonomiske vurderinga vart gjort berre for nokre av desse fordelane, då nokon andre ikkje kunne kvantifiserast. Dei kvantifiserte fordelane var:

• Overgangsskogane auka frå 9,34 ha til 19,50 ha hovudsakleg i område som tidlegare var okkupert av naturlege gressletter. Dette førte til ein samla auke i karbonlagring på 9,4 %/år mellom 2006 og 2014.
• Estimert nettoinntekt for 2014-2050 i turisme og vassrelaterte hendingar som vasssymposiet og permakulturseminarene er 810,000 EUR.
• Vatnets rolle i landskapet som eit avgjerande element for sosial og miljømessig velvære og eit blømande samfunn, spesielt i halvtørre regionar, vart internalisert ved å ta omsyn til at marknadsvurderinga av land og priselastisiteten til landleg eigedom er tett forbunde med vasstilgjengelegheit, lagring og vasskvalitet. Fordelane vart anslått mellom 150,000 EUR til 400,000 EUR.

NPV når det gjeld dei vurderte variablane og fullmaktene resulterte i negative (- 261,551 EUR), noko som betyr at dei høge kostnadene ved bygging av innsjøane ikkje vert overhala av dei diskonterte fordelane, noko som ville vere eit sterkt argument mot utviklinga av denne typen prosjekter. Det må imidlertid erkjennast at små endringar i diskonteringa av ytingar vil ha stor innverknad på NPV.

Vidare, og endå viktigare, må det takast omsyn til at mange av fordelane ikkje kunne kvantifiserast. Ein viktig variabel som vart utelaten frå nytte-kostnadsanalysen på grunn av manglande pålitelege data, var den auka jordbruksproduksjonen som forventast å bli svært høg. Også prisen på vatn forventast å auke i løpet av dei neste åra, og verdien av elastiske økosystemar vil bli mykje verdsett i slike halvtørre regionar. Fordi slike prognosar er usikre, er desse ikkje kvantifisert.

Frå eit juridisk og regulatorisk perspektiv var det viktig å spesifisere at dei nye vassførekomstane i WRL er vassretensjonsrom og ikkje innsjøar.

I dei seinare år har forskrifta om brannførebygging vorte strengare, på grunn av mange øydeleggjande storskala brannar (spesielt i Eukalyptus monokultur). Som ein effekt har nye tiltak (som å halde råme i jorda via mulching og hogge-og-slipp, god trebeskjeringspraksis, aukande mangfald i område med høg brannrisiko, og samfunnsopplæring og distribuert ansvar) vorte prioritert og implementert for å gjere Tamera-området mindre utsett for brann.

Utforminga og etableringa av Tamera vassretensjon landskapet starta i 2006 og vart ferdigstilt i 2015. Etter 2015 har aktivitetar hovudsakleg vore dedikert til gjennomføring av mindre tiltak for å støtte vassinfiltrasjon, vegetasjonsvekst og jordbygging samt vedlikehald.

Levetida kan vere i storleiksorden 20 år eller meir, avhengig av leiingskapasitet og vedlikehald.

Christoph Ulbig
Coordinator of Education and Research
Tamera - Peace Research Center
Monte do Cerro, Portugal, 7630-303 Colos
E-mail: christoph.ulbig@tamera.org 

Generic e-mail: office@tamera.org 

Tamera-initiativet, Circle 2 Inspiration Book og BASE Project