EGOKI: włączenie przystosowania się do zmiany klimatu do planowania przestrzennego i urbanistycznego w gminach Nawarry

Projekt EGOKI stara się odpowiedzieć na pytania takie jak: w jaki sposób powinniśmy planować i kompleksowo zarządzać terytorium gminy, aby zmniejszyć jej podatność na zmianę klimatu w środowisku miejskim, wiejskim i naturalnym? W jaki sposób drzewa i tereny zielone mogą przyczynić się do zmniejszenia wpływu fal upałów? W jaki sposób należy zwymiarować sieci kanalizacyjne, jeśli zmiany klimatu zapowiadają wzrost ulewnych deszczy? W jaki sposób można przekształcić budynki, aby utrzymać komfort cieplny i zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych?

Przewidywanie ma kluczowe znaczenie, a zakres lokalny stanowi idealny kontekst dla przystosowania się do zmiany klimatu, ponieważ w skali lokalnej zmiany mają bezpośredni wpływ na dobrostan i zdrowie ludzi, a strategie polityczne mogą/muszą być stosowane w celu sprzyjania odporności terytorialnej i społecznej.

Włączenie przystosowania się do zmiany klimatu do lokalnego planowania przestrzennego jest zatem nieuniknione i ma szczególne znaczenie w planowaniu urbanistycznym:

• Na obszarach miejskich planowanie nakłada ograniczenia na takie aspekty, jak lokalizacja działań na obszarach mniej lub bardziej wrażliwych na zagrożenia (powodzie, fale upałów itp.), komfort cieplny domów i obiektów, gospodarka wodna (która staje się coraz bardziej krytyczna), jakość środowiska w przestrzeniach zewnętrznych (z coraz bardziej ekstremalnymi temperaturami) itp.
• W środowisku wiejskim, począwszy od szerokiej koncepcji miejskiego gospodarowania gruntami, która obejmuje grunty wiejskie, planowanie przyczynia się do ustanowienia warunków sprzyjających zapobieganiu pożarom lasów i ich możliwemu wpływowi na skupiska ludności, ochronę krajobrazu, promowanie rolnictwa ekologicznego i ekstensywnej hodowli zwierząt gospodarskich, zrównoważone zarządzanie lasami itp.

Zmniejszenie wrażliwości gmin w Nawarze jest głównym celem EGOKI, a jego ostatecznym rezultatem będzie zestaw zaleceń mających na celu włączenie kryteriów przystosowania się do zmiany klimatu do procedur planowania urbanistycznego w Nawarze.

Projekt jest realizowany w małych i średnich gminach wiejskich pod względem liczby ludności (populacja gmin pilotażowych poniżej 10 000), w których miało miejsce niewiele doświadczeń adaptacyjnych, w szczególności w środowisku miejskim, ale także pod względem stosowania kryteriów adaptacyjnych na gruntach wiejskich, w oparciu o ogólne planowanie przestrzenne gminy.

Niektóre istotne wyzwania, które należy wziąć pod uwagę przy uwzględnianiu przystosowania się do CC w planowaniu urbanistycznym, obejmują:

1. Powiązanie planowania z modelem rozwoju.

2. Planowanie przestrzenne w odniesieniu do pozostałej części terytorium.

3. Tymczasowy zakres planowania w odniesieniu do horyzontu scenariuszy zmian klimatu.

4. Zdecydowana treść kontra rekomendacje.

5. Elastyczność w planowaniu adaptacji przyrostowej.

6. Koordynacja gminnego planowania ogólnego i innych planów gminnych, w szczególności lokalnej agendy 21 (która określa gminną strategię zrównoważonego rozwoju) i powiązanych planów sektorowych (leśnictwo, powódź, zdrowie itp.).

• Pokonywanie barier wiedzy, które prowadzą do bezczynności w obliczu zmiany klimatu w zakresie planowania przestrzennego.

• Włączenie przystosowania się do zmiany klimatu do planowania urbanistycznego jednostek lokalnych w Nawarze.

• Znajomość scenariuszy, skutków i podatności na zagrożenia, a także możliwych propozycji przystosowania się do zmiany klimatu w różnych podregionach klimatycznych i rodzajach gmin.

• Opracowanie pilotażowego procesu w 4 gminach, który można powielić w całej wspólnocie autonomicznej (regionie).

• Przekazanie propozycji regulacyjnych rządowi Nawarry.

EGOKI (co w języku baskijskim oznacza „dostosowanie”) przyczynia się do osiągnięcia celów planu działania w zakresie zmiany klimatu Nawarry (KLINA), opracowywanego obecnie przez rząd regionalny (z udziałem całego społeczeństwa), a w szczególności do zapobiegania podatności na zagrożenia wynikającej ze skutków zmiany klimatu na szczeblu lokalnym.

Cztery pilotażowe rady miejskie (Corella, Esteribar, Noain-Valle de Elorz i Villatuerta, które są podmiotami lokalnymi należącymi do sieci NELS (Navarre Network of Local Entities for Sustainability) i różnią się pod względem typologii i podregionu klimatycznego) kierują zadaniem włączenia kryteriów przystosowania się do zmiany klimatu do planowania urbanistycznego, pod nadzorem ekspertów. Pozostałe podmioty lokalne składające się na sieć NELS i w Nawarze jako całości korzystają z wiedzy generowanej w ramach projektów pilotażowych, udziału w sesjach szkoleniowych i dążenia do włączenia kryteriów zmiany klimatu do planowania terytorialnego i urbanistycznego w regionie Nawarry.

EGOKI to projekt integracyjny realizowany poprzez szkolenia teoretyczne i praktyczne dla agentów, lokalne warsztaty z komitetami planowania technicznego, debaty na miejskich sesjach plenarnych, otwarte dyskusje z obywatelami i wymianę doświadczeń. Na zakończenie tego procesu sieć NELS formalnie przedłożyła rządowi Nawarry dokument zawierający konkretne propozycje w dziedzinie planowania terytorialnego i urbanistycznego, który może zostać rozszerzony na cały region Nawarry w formie instrukcji technicznych dotyczących planowania. Służba Planowania Terytorialnego i Krajobrazowego jest odpowiedzialna za jego transpozycję i przekazanie wszystkim gminom.

Pierwsze działanie polegało na szkoleniu teoretyczno-praktycznym dla agentów, które pozwoliło zwiększyć ogólną wiedzę ogólną i rozpocząć pracę zespołów z czterech gmin dzięki metodyce partycypacyjnej stosowanej w projektach pilotażowych.

Następnie opracowano nadzorowany proces, w ramach którego w każdym projekcie pilotażowym określono propozycję środków i ich włączenie do planowania za pomocą różnych mechanizmów oraz w koordynacji z innymi planami gminnymi i sektorowymi. Zespoły dzieliły się wiedzą, wymieniając dokumenty i organizując wspólne spotkania.

Uzyskane dokumenty techniczne przedłożono komisjom ds. zagospodarowania przestrzennego każdej gminy oraz omówiono i zatwierdzono na sesjach plenarnych gminy, co zagwarantowało włączenie różnych środków do każdego z gminnych planów ogólnych.

Metodologia zastosowana i zindywidualizowana dla każdej gminy została opracowana w kilku etapach, w tym: kategoryzacja terytorium gminy w odniesieniu do klimatu, badanie zmienności klimatycznej, identyfikacja skutków oraz systemów i sektorów narażonych na ryzyko, ustalanie priorytetów łańcuchów skutków, analiza podatności na zagrożenia i ocena ryzyka oraz charakterystyka środków adaptacyjnych zgodnie z instrumentem planowania wykorzystywanym do ich wdrażania, wdrażania i realizacji mechanizmów oraz zakres i cel każdego środka.

Na szczeblu gminnym niektóre z zainicjowanych istotnych działań to:

• W związku ze wzrostem temperatury Corella zaplanowała ustanowienie obowiązków lub zaleceń i kryteriów dotyczących rekultywacji budynków mieszkalnych, instalacji systemów zacienienia oraz zbierania i magazynowania wody w swoich przepisach i rozporządzeniach miejskich, a także ustanowienie warunków ograniczających i kryteriów rozwoju budownictwa w celu zapewnienia właściwej wentylacji, zacienienia, roślinności i stosowania materiałów o niskim albedo na ulicach i placach.
• Aby przeciwdziałać ryzyku pożarów lasów, Esteribar rozważył klasyfikację terenów miejskich i gruntów nadających się do zagospodarowania w oparciu o obecność mas leśnych w pobliżu ośrodków miejskich, tworzenie pasów przeciwpożarowych zgodnie z zaleceniami ochrony ludności, powielanie sposobów dostępu do słabszych grup społecznych i regulowanie użytkowania niezabudowanych gruntów w celu uniknięcia działań, które mogłyby spowodować potencjalne pożary.
• Aby przeciwdziałać ryzyku degradacji krajobrazu oraz utracie różnorodności biologicznej i plonów, Noian-Valle de Elorz uwzględnił utworzenie sieci zielonych dróg (powiązanej ze strategią środowiskową Agendy Lokalnej 21), ustanawiając w ten sposób szczególną klasyfikację odpowiednich gruntów, przyznając pierwszeństwo gruntom komunalnym i określając w drodze ustawodawczej procedury uzyskiwania gruntów niewspólnotowych.
• W świetle ryzyka powodzi rzecznych Villatuerta rozważyła różne przedsięwzięcia na kanale rzeki Iranzu przecinającym miasto i kanałach je zasilających, w tym odtajnienie gruntów nadających się do zagospodarowania na obszarach zalewowych w celu stworzenia naturalnych stref ulgi i ustanowienia mechanizmów pozyskiwania gruntów (wymiany i wywłaszczenia), a także utworzenie stawu regulacyjnego za pomocą specjalnego planu dla gruntów nienadających się do zagospodarowania.

Projekt EGOKI jest inicjatywą Nawarry Network of Local Entities for Sustainability (NELS Network) i ma wsparcie rządu Nawarry (za pośrednictwem Generalnej Dyrekcji Środowiska i Planowania Terytorialnego) we współpracy z Lursarea-Navarra Territory and Sustainability Agency (zintegrowaną z publiczną firmą Nasuvinsa). Gminy Corella, Esteribar, Noain-Valle de Elorz i Villatuerta rozwijają doświadczenia pilotażowe i przyczyniają się do finansowania projektu. Wszystkie te podmioty podpisały umowę o współpracy na początku projektu, aby potwierdzić swoje zaangażowanie we współpracę.

Te cztery gminy przeprowadziły pilotażowe prace nad włączeniem kryteriów przystosowania się do zmiany klimatu do swoich przeglądów urbanistycznych, pod nadzorem ekspertów (oraz doradztwa Tecnalia Research & Innovation). Pozostałe podmioty lokalne tworzące sieć NELS korzystają z wiedzy uzyskanej podczas doświadczeń pilotażowych, a także z udziału w sesjach szkoleniowych i promocji w celu uwzględnienia kryteriów zmiany klimatu w planowaniu terytorialnym i urbanistycznym w regionie Nawarry.

Lursarea i rząd Nawarry zapewniają wsparcie techniczne i logistyczne dla projektu i sieci NELS. Lursarea przyczyniła się do opracowania projektu i zapewniła zakwaterowanie oraz wsparcie techniczne koordynatorowi projektu. Ponadto rząd Nawarry, który obecnie przejmuje Sekretariat Techniczny sieci NELS (za pośrednictwem którego wspiera projekt), nadzorował techniczne aspekty procesu ze strony Służby ds. Zarządzania Terytorium i Krajobrazem.

Projekt jest wspierany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rybołówstwa, Żywności i Środowiska za pośrednictwem Fundacji Różnorodności Biologicznej i uzyskał zatwierdzenie finansowania w Konkursie na pomoc przyznawaną przez Fundację Różnorodności Biologicznej, na zasadach konkurencyjnych, na realizację projektów z zakresu adaptacji do zmian klimatu w 2016 roku.

Projekt EGOKI został opracowany zgodnie z programem partycypacyjnym poprzez szkolenia techniczne i różne uczestniczące podmioty, lokalne warsztaty, debaty na miejskich sesjach plenarnych i otwarte dla publiczności rozmowy.

Różne działania skierowane do różnych grup odbiorców (oprócz zespołów technicznych każdej z gmin pilotażowych), takie jak szkolenie i końcowe seminarium techniczne, zostały rozpowszechnione za pośrednictwem poczty elektronicznej i sieci społecznościowych sieci NELS (Facebook i Twitter), a także za pośrednictwem komunikatów prasowych opublikowanych na stronie internetowej rządu Nawarry.

Proces ten zakończono w czerwcu 2018 r. przedłożeniem rządowi Nawarry przez sieć NELS dokumentu zawierającego konkretne propozycje w dziedzinie planowania przestrzennego i urbanistycznego, który może zostać rozszerzony na cały region, w formie kryteriów planowania lub instrukcji technicznych, zgodnie z transpozycją dokonaną przez Służbę Planowania Terytorialnego i Krajobrazowego. Fakt, że cztery gminy pilotażowe są reprezentatywne dla większości gmin w Nawarze i znajdują się w czterech głównych podregionach klimatycznych określonych w Nawarze, gwarantuje możliwość przeniesienia prac.

W trakcie procesu pojawiły się drobne niedogodności, które jednak nie przeszkodziły w zakończeniu działań zgodnie z planem i pomyślnej realizacji celów. W szczególności agenci uczestniczący w szkoleniu napotkali początkowe trudności (w tym miejskie zespoły robocze) przy próbach przyswojenia nowych koncepcji i aspektów technicznych związanych z przystosowaniem się do zmiany klimatu w związku z planowaniem urbanistycznym, a także trudności w dostosowaniu tempa i jakości pracy różnych zespołów miejskich w określonych momentach. (W Nawarze większość małych gmin nie ma konkretnych specjalistów technicznych, a zespoły opracowujące plany miały różną dostępność czasu).

Należy podkreślić, że polityczne i techniczne zaangażowanie czterech rad pilotażowych związanych z EGOKI było zdecydowane i pomimo trudności, które pojawiły się w niektórych momentach, zapewniły one rozwiązania i nadały projektowi priorytet. To, wraz z programem współpracy i równie stanowczym zaangażowaniem grupy podmiotów, które podpisały umowę, było głównym czynnikiem sukcesu.

Jeśli chodzi o wykonanie konkretnych prac polegających na włączeniu kryteriów adaptacyjnych do planowania, należy zauważyć, że jako nowy temat różni specjaliści techniczni zajęli się pracą na różne sposoby, powierzając zadanie zebrania wniosków we wspólnym dokumencie, który powinien kierować przyszłymi pracami wszystkich kompleksów gmin Nawarry.

Weryfikacja faktu, że najlepszym sposobem na rozwój wiedzy jest uczenie się poprzez działanie i dzielenie się oraz porównywanie tego, nad czym się pracuje, była pozytywnym doświadczeniem, co dowodzi, że przewidywana metodyka okazała się bardzo ważna. Posiadanie różnych zespołów pracujących jednocześnie i wzajemnie się wspierających ma fundamentalne znaczenie, ponieważ ułatwia motywowanie specjalistów technicznych przez cały czas i powstrzymuje ich przed zniechęceniem z powodu braku zaufania do ich zdolności do sprostania takiemu nowatorskiemu zadaniu.

W trakcie tego procesu zidentyfikowano przydatne źródła danych, a także pewne luki informacyjne i szczegółowe badania, które są potrzebne do dalszego określenia scenariuszy klimatycznych, zagrożeń, podatności na zagrożenia i zdolności adaptacyjnych różnych systemów i konkretnych sektorów. Z tego punktu widzenia proces ten był również przydatny do zidentyfikowania dostępnych i niedostępnych informacji, które mogą być niezbędne do włączenia przystosowania się do zmiany klimatu do planowania przestrzennego i urbanistycznego oraz przeniesienia potrzeby przeprowadzania badań, gromadzenia wskaźników itp. w skali lokalnej na rząd Nawarry i Lursarea. Pozytywny aspekt związany jest z brakiem dokładnych informacji, co pozwoliło na zwiększenie zdolności analitycznych i umiejętności decyzyjnych specjalistów technicznych według ich uznania (ocena eksperta).

Warto ponownie zwrócić uwagę na ścisłą współpracę między wszystkimi podmiotami będącymi sygnatariuszami umowy oraz włączenie Delegacji Państwowej Agencji Meteorologicznej (Aemet) z Nawarry, która również przyczyniła się do realizacji projektu w formie inicjatyw szkoleniowych i doradczych.

Wszystkie powyższe kwestie uwypukliły EGOKI jako projekt ułatwiający koordynację między administracjami publicznymi a podmiotami związanymi ze zmianą klimatu, sprzyjający opracowaniu mapy drogowej Nawarry dotyczącej zmiany klimatu (KLINA).

Całkowity budżet projektu wynosi 54 365 EUR (EUR). Finansowanie jest publiczne i pochodzi z różnych organów administracji (państwowej, regionalnej i lokalnej).

Projekt jest wspierany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rybołówstwa, Żywności i Środowiska za pośrednictwem Fundacji Różnorodności Biologicznej i uzyskał zatwierdzenie finansowania w Konkursie na pomoc przyznawaną przez Fundację Różnorodności Biologicznej, na zasadach konkurencyjnych, na realizację projektów z zakresu adaptacji do zmian klimatu w 2016 roku.

Fundacja na rzecz Różnorodności Biologicznej finansuje 70 % budżetu, co stanowi pomoc w wysokości 38 055 EUR (EUR). Trzydzieści procent, 16 310 EUR (euro) jest finansowane przez sieć NELS (13 310 EUR) i przez pilotażowe rady miejskie (po 750 EUR każda).

Zarówno rząd Nawarry, jak i Agencja Terytorium Lursarea-Navarre i Zrównoważonego Rozwoju (zintegrowana ze spółką publiczną Nasuvinsa) współpracują w ramach projektu, zapewniając koordynatorowi następujące wsparcie: rząd zapewnia wsparcie za pośrednictwem sekretariatu technicznego sieci NELS, przy czym działania następcze podejmuje Służba ds. Planowania Terytorialnego i Krajobrazowego; Lursarea, przyczynia się do opracowania projektu oraz zapewnia zakwaterowanie i wsparcie techniczne koordynatorowi.

Projekt został pomyślnie zakończony: agenci uczestniczący w Nawarze zostali przeszkoleni w zakresie planowania przestrzennego i urbanistyki. Cztery gminy pilotażowe zakończyły ten proces, a wnioski z ich prac można przenieść na całą Nawarrę. Zaangażowanie zespołów roboczych (gminnych specjalistów technicznych i zespołów redakcyjnych ds. planowania) miało zasadnicze znaczenie. Szkolenie zespołów opracowujących plany w tej dziedzinie uważa się za kluczowe w celu rozszerzenia włączenia kryteriów przystosowania się do zmiany klimatu do innych gminnych planów ogólnych i planowania w różnych skalach (w Nawarze pracuje niewielu urbanistów, a wszyscy pracują jednocześnie w różnych gminach).

Projekt EGOKI był prekursorem ustanowienia adaptacyjnego planowania i zarządzania zarówno terytorium, jak i środowiskiem zbudowanym w Nawarze, którego ciągłość jest gwarantowana dzięki szkoleniom agentów, opracowaniu kryteriów planowania miejskiego lub instrukcji technicznych oraz koordynacji tych prac z opracowaniem mapy drogowej Nawarry dotyczącej zmian klimatu (KLINA) i projektu zintegrowanego NADAPTA LIFE.

EGOKI zapewnia wysoką wydajność z punktu widzenia kosztów i korzyści, ponieważ jest w stanie osiągnąć bardzo dobre wyniki przy skromnym budżecie, który z czasem zostanie utrzymany i zwiększony.

Projekt EGOKI przyczynia się do osiągnięcia celów planu działania w zakresie zmiany klimatu dla Nawarry (KLINA), opracowywanego obecnie przez rząd regionalny Nawarry.

wrzesień 2017 r. – czerwiec 2018 r.

Maribel Gómez, coordinadora proyecto EGOKI.

Teléfono: 848 420 666

Correo electrónico: egoki.rednels@gmail.com

Guía para la elaboración de planes locales de adaptación al cambio climático (ang.). MAGRAMA/OECC, 2015.Medidas para la mitigación y la adaptación al cambio climático en el planeamiento urbano: Guía metodológica (ang.). Red Española de Ciudades por el Clima, Sección de la Federación Española de Municipios y Provincias, 2017 r.