Kruibeke Bazel Rupelmonde (Belgia): kontrolowany obszar powodziowy dla bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i ochrony przyrody

KBR CFA jest kluczowym projektem w ramach planu Sigma, mającym największą zdolność magazynowania wody ze wszystkich obszarów powodzi kontrolowanych przez plan Sigma. Plan Sigma został opracowany w odpowiedzi na katastrofę sztormową w 1976 roku. Podczas tej burzy w Ruisbroek, w górę rzeki od terenu KBR, pękła grobla, zalewając to miasto i okoliczne ziemie i wymagając ewakuacji ponad 2000 osób. Ze względu na zmianę klimatu i podnoszenie się poziomu mórz oczekuje się, że takie ekstremalne zjawiska pogodowe będą występować częściej w nadchodzących dziesięcioleciach. Występowanie powodzi sztormowych mierzonych w Antwerpii znacznie wzrosło już od lat pięćdziesiątych XX wieku. KBR CFA zapewnia duży obszar magazynowania wody podczas sztormów, zmniejszając w ten sposób ryzyko powodzi wzdłuż ujścia Skaldy.

Głównym celem kontrolowanego obszaru powodziowego KBR jest zmniejszenie ryzyka powodziowego wzdłuż Skaldy i jej głównych dopływów, w tym perspektywa zmiany klimatu i podniesienia poziomu mórz. Dzięki dodaniu bieżących i przyszłych projektów Sigma Plan, minimalny poziom ochrony przeciwpowodziowej w ujściu Skaldy zostanie jeszcze bardziej poprawiony. W rezultacie przewiduje się, że powodzie wystąpią tylko raz na 1000 lat, biorąc pod uwagę wzrost poziomu morza o 25 cm do 2050 r.

Drugorzędnym celem KBR jest zapewnienie rekompensaty z tytułu ochrony przyrody za rozbudowę portu w Antwerpii i związane z tym duże prace infrastrukturalne: obszar objęty kompensacją przyrodniczą obejmuje 150 hektarów łąki dla ptaków w przypadku prac związanych z portowym dokiem Deurganck oraz 300 hektarów bagien pływowych w przypadku prac infrastrukturalnych w Skaldzie.

Obszar kontrolowanych powodzi Kruibeke Bazel Rupelmonde (KBR) powstał poprzez obniżenie wysokości dawnych wałów przeciwpowodziowych wzdłuż Skaldy i budowę nowych wałów w głębi lądu na odpowiedniej wysokości ochrony przeciwpowodziowej.

Teren KBR stanowi istotny wkład w bezpieczeństwo przeciwpowodziowe wzdłuż ujścia Skaldy ze względu na jego duże rozmiary (600 hektarów), strategiczne położenie i niski poziom terenu, zapewniając dużą pojemność magazynowania wody. Obszar zalewowy kontrolowany przez KBR składał się pierwotnie z trzech oddzielnych, sąsiadujących ze sobą polderów (obszarów rekultywowanych gruntów), polderów Kruibeke, Bazel i Rupelmonde. Poldery te były wykorzystywane głównie do celów rolniczych i rekreacyjnych, takich jak stawy rybne. Chociaż funkcje te można było w dużym stopniu zachować na kontrolowanym obszarze powodziowym, zamiast tego zdecydowano się przekształcić ten obszar w obszar przyrodniczy jako rekompensatę dla obszarów dotkniętych rozbudową portu w Antwerpii i pracami nad rzeką Skaldą. Ta decyzja o rozwoju przyrody w ramach CFA odzwierciedla zintegrowane podejście planu Sigma, który łączy ochronę przeciwpowodziową i ochronę przyrody.

Już przed przedsięwzięciem trzy poldery zostały wyznaczone jako strefy specjalnej ochrony na mocy dyrektywy siedliskowej UE, w szczególności ze względu na obecność priorytetowych siedlisk „pozostałych lasów reliktowych na terenach aluwialnych”. Ponadto poldery zostały wskazane jako chronione na mocy dyrektywy ptasiej. Aby stworzyć wymaganą kompensację dla obszarów naturalnych dotkniętych przez port w Antwerpii i inne prace infrastrukturalne, na obszarze kontrolowanych powodzi opracowano 300 hektarów bagien pływowych, 150 hektarów powierzchni ptaków łąkowych i 91,9 hektarów lasu.

W celu stworzenia bagien pływowych do zewnętrznej grobli wprowadzono kilka jazów, aby umożliwić kontrolowaną pływ w obrębie CFA. System umożliwia przepływ wody ze Skaldy do obszaru przez wysokie jazy podczas odpływu i opuszczenie obszaru podczas odpływu przez niskie jazy. Wysokie jazy są ważne, ponieważ pozwalają na wystąpienie efektów wysokich i neap pływów w obrębie KBR CFA. Ponadto połączenie jazów wylotowych i wlotowych umożliwia regularną wymianę organizmów i składników odżywczych między obszarem kontrolowanej powodzi a Skaldą. Jeden niski jaz utrzymuje się otwarty na prawie stałe, aby umożliwić ciągłą wymianę wody między Skaldą a Kruibeekse Creek. Jazy zostały zaprojektowane jako przyjazne dla ryb, aby wspierać migrację ryb. Jazy są również niezbędne do usuwania nadmiaru wody z CFA po przepięciach burzowych, które przekraczają zewnętrzne wały. Można je również stosować przed spodziewanym sztormem, aby zmaksymalizować przepustowość zlewni CFA.

CFA rozpoczął działalność w 2015 r. Po raz pierwszy udowodnił swoją skuteczność podczas silnego przypływu w styczniu 2018 r., oferując użyteczny obszar buforowy i zapobiegając niebezpiecznym powodziom. Poldery nie tylko tworzą obszar kontrolowanych powodzi, ale także zapewniają szeroki obszar naturalny. Dzięki uczestnictwu w projekcie SCALLUVIA finansowanym w ramach programu LIFE (2013–2018) odbudowano około 90 hektarów lasów aluwialnych i potoków, zarządzano stadami ryb i zwiększono rekreacyjne wykorzystanie obszaru. Ponadto projekt obejmuje zintegrowane funkcje rekreacyjne na całym terenie, w tym ścieżki dla turystyki pieszej i rowerowej, drogowskazy edukacyjne, punkty obserwacyjne i możliwości połowów rekreacyjnych. Poldery Kruibeke, Bazel i Rupelmonde stanowią największy i najczęściej odwiedzany obiekt Sigma Plan we Flandrii, który staje się popularną atrakcją turystyczną dla rekreacji.

Podjęto również szereg prac poza KBR CFA. Obejmują one utworzenie niewielkiego obszaru zdepolerowanych gruntów wzdłuż rzeki Skaldy tuż przed zewnętrznym wałem CFA oraz dwóch obszarów zlewisk po lądowej stronie wewnętrznych wałów. Obszar zdepolerowany został w pełni narażony na działanie pływów, ponieważ ochrona grobli została przeniesiona dalej w głąb lądu, tworząc pływowe tereny podmokłe. Dwa obszary zlewisk zostały stworzone do przechowywania wody z potoków, które podczas normalnej pracy przepływają przez CFA. Podczas zdarzeń sztormowych potoki nie będą w stanie wpłynąć do CFA, ponieważ jazy, przez które zwykle przepływają potoki, zostaną zamknięte, a te zlewnie zostały zbudowane w celu tymczasowego przechowywania wody. Północny obszar zlewiska został przekształcony w obszar rekreacyjny z kilkoma stawami rybnymi i ścieżką spacerową.

Zasadniczym elementem projektu KBR był udział zainteresowanych stron. Lokalna opozycja rozpoczęła się po ogłoszeniu projektu w 1977 roku w ramach pierwszego planu Sigma, co doprowadziło do wielu lat opóźnień. Pod koniec ubiegłego wieku, podczas gdy wszystkie inne oryginalne projekty Sigma Plan zostały już zakończone, prace nad KBR CFA jeszcze się nie rozpoczęły. Sprzeciw wynikał z obaw o bezpieczeństwo wyrażanych przez rząd gminy Kruibeke, obaw organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną środowiska dotyczących planu zagospodarowania przestrzennego oraz oporu rolników i właścicieli stawów rybackich na terenie KBR, którzy nie chcieli zostać wywłaszczeni.

Aby zająć się tym znaczącym sprzeciwem, rząd Flandrii poświęcił szczególną uwagę stosunkom z zainteresowanymi stronami i komunikacji projektowej. Zwrócono uwagę na konkretne grupy zainteresowanych stron, w tym: rolnicy, pasjonaci przyrody, gminy i lokalni mieszkańcy. Podjęto starania, aby pielęgnować relacje z tymi grupami interesariuszy i uzyskać szersze wsparcie ze strony mieszkańców Kruibeke, zapewniając im stałe aktualizacje projektu. Z biegiem czasu projekt zdołał uzyskać poparcie zainteresowanych stron i (po podjęciu działań prawnych) wywłaszczyć prawie wszystkie grunty w obrębie polderów. Wsparcie ze strony lokalnych obywateli poprawiło się dzięki integracji możliwości rekreacyjnych dla lokalnych obywateli i innych osób, a także dzięki działaniom mającym na celu rozwiązanie konkretnych problemów związanych z projektem. Uznano również, że możliwości rekreacyjne potencjalnie oferują nowe możliwości biznesowe dzięki zwiększonej turystyce. Do 2014 r. lokalne wsparcie wzrosło po zmianach w rządzie miejskim.

W ramach tego procesu wyznaczenie terenu jako obszaru kompensacji przyrody dla portu w Antwerpii podniosło profil polityczny projektu i stanowiło bodziec do osiągnięcia porozumienia i rozpoczęcia prac w 2001 r.

W celu właściwego zarządzania polderami po zakończeniu prac opracowano plan zarządzania przyrodą, który udostępniono do konsultacji publicznych na początku 2020 r. Plan ma na celu zrównoważoną ochronę i wzmocnienie różnorodności biologicznej fauny i flory, a także zapewnienie bezpiecznej dostępności ścieżek i wałów.

Główne czynniki sukcesu to:

• Projekt tworzy duży zintegrowany i wielofunkcyjny obszar, który zapewnia bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, siedliska przyrodnicze i przestrzeń rekreacyjną.
• Długotrwały proces komunikacji i budowania relacji ze społecznościami lokalnymi i zainteresowanymi stronami pomógł odwrócić większość sprzeciwu wobec projektu. W komunikacie podkreślono funkcje projektu w zakresie bezpieczeństwa lokalnego, a także rekreacji.
• Powiązanie projektu z rekompensatą za obszary naturalne dotknięte oddziaływaniem portu w Antwerpii przyczyniło się do podniesienia jego rangi politycznej.

Pomimo tych elementów należy zauważyć, że zarówno procesy polityczne, jak i prawne, w tym wywłaszczenie gruntów prywatnych, były długotrwałe, a między pierwotnym wnioskiem a jego zakończeniem upłynęło prawie 40 lat. Pod koniec 2014 r., podczas gdy prawie wszystkie lokalne kwestie publiczne i kwestie dotyczące zainteresowanych stron zostały rozwiązane, a projekt był bliski końca, jedna kwestia nadal blokowała ukończenie. Kilka rurociągów przemysłowych, które przebiegały przez poldery, musiało zostać przekierowanych, aby zakończyć prace nad wałem. Całkowite przeniesienie rurociągów spotkało się z silnym sprzeciwem ze strony jednej z firm będących właścicielami, co doprowadziło do procedur prawnych, a tym samym opóźniło ukończenie wewnętrznej grobli. Spór został ostatecznie rozwiązany, umożliwiając zagospodarowanie ponad 130 hektarów dodatkowej przestrzeni dla przyrody.

Budżet na rozwój KBR CFA wyniósł 100 mln. Około trzy czwarte budżetu przeznaczono na badania i budownictwo, a jedną czwartą na wywłaszczenie właścicieli ziemskich. Na realizację projektu udzielono ponad 100 odrębnych zamówień. Więcej informacji na temat kosztów i korzyści można znaleźć w studium przypadku dotyczącym planu Sigma.

Projekty kompensacji kosztów ochrony przyrody, które stanowią centralny element projektu KBR, są powiązane z unijną dyrektywą siedliskową i dyrektywą ptasią. Budowa doku Deurganck w porcie w Antwerpii wymagała rekompensaty w wysokości 150 hektarów powierzchni łąk dla ptaków. Inne prace infrastrukturalne związane z portem w Antwerpii wymagały kompensacji 300 hektarów naturalnych obszarów przyrodniczo-pływowych na obszarze CFA KBR.

Projekt został zainicjowany w 1977 r., a CFA rozpoczął działalność w 2015 r. Prace nad odbudową zasobów przyrodniczych i zapewnieniem pełnej realizacji obszaru działalności rekreacyjnej kontynuowano do 2018 r. w ramach projektu SCALLUVIA finansowanego ze środków UE w ramach programu LIFE. Zarządzanie przyrodą i jej utrzymanie jest ciągłym wysiłkiem, o którym mowa w planie zarządzania przyrodą przygotowanym przez rząd flamandzki.

Nie określono konkretnego cyklu życia; obszar będzie wymagał regularnego utrzymania i konserwacji, dzięki czemu stanie się stałą częścią krajobrazu.

Stefaan Nollet
Project Engineer
Waterwegen en Zeekanaal NV – Department Sea Scheldt
Anna Bijnsgebouw - Lange Kievitstraat 111-113 bus 44 - 2018 Antwerp
E-mail: Stefaan.nollet@wenz.be 

Wim Dauwe
Head of unit
Waterwegen en Zeekanaal NV – Department Sea Scheldt
Anna Bijnsgebouw - Lange Kievitstraat 111-113 bus 44 - 2018 Antwerp
E-mail: wim.dauwe@wenz.be 

General contact: https://www.sigmaplan.be/en/contact-us 

SIGMA PLan jest