Relokacja jako adaptacja do powodzi w Eferdinger Becken w Austrii

Szereg austriackich gmin stoi w obliczu rosnącego ryzyka związanego z zagrożeniami powodziowymi z powodu szeregu czynników, w tym z jednej strony częstszych ekstremalnych zdarzeń hydrologicznych, które prawdopodobnie nasiliły się w wyniku zmiany klimatu (+4 % do +10 %), a z drugiej strony rosnącej presji społecznej na rozbudowę budownictwa mieszkaniowego na obszarach zagrożonych powodzią. Nawet jeśli nie ma prawa do ubiegania się o ochronę przeciwpowodziową w Austrii, powódź stanowi polityczną presję dla austriackich rządów do działania. Ponadto relokacja jako skuteczne długoterminowe rozwiązanie w zakresie ochrony przeciwpowodziowej ma dłuższą historię w austriackiej części dorzecza Dunaju (zob. również Marchland, Enns-Enghage, gdzie taka relokacja już miała miejsce).

Region ten jest jednym z najbardziej narażonych na powodzie obszarów rzecznych w Austrii, a poważne powodzie miały miejsce w 1991, 1997, 2002 i 2013 r. W związku z tym władze krajowe i regionalne skupiły swoją uwagę na opracowaniu różnych strategii adaptacyjnych, takich jak relokacja dużej części domów na tym obszarze. Celem było włączenie wszystkich potencjalnych mieszkańców do programu relokacji, w szczególności poinformowanie o potencjalnych zagrożeniach i ryzykach, zdefiniowanie problemów oraz znalezienie wspólnych celów i środków. Ponadto kluczowe zadania polegały na zorganizowaniu i zapewnieniu wsparcia finansowego na rzecz relokacji z organów regionalnych i krajowych.

Po poważnych powodziach w 2002 i 2013 r. stało się jasne, że jedynym naprawdę skutecznym środkiem ochrony przeciwpowodziowej na obszarze Eferdingen Becken jest przenoszenie gospodarstw domowych z dala od obszarów najwyższego ryzyka. Potwierdziły to wyniki analizy kosztów i korzyści, w której stwierdzono, że przeniesienie produkcji jest najbardziej opłacalnym wariantem przystosowania się do zmiany klimatu.

W porozumieniu z dotkniętymi gospodarstwami domowymi i innymi zainteresowanymi stronami (np. organami ochrony ludności) w krótkim czasie przeprowadzono i zatwierdzono mapowanie obszaru do celów przesiedleń, co spotkało się z dużym porozumieniem. Obejmowały one 154 nieruchomości. Aby móc zaoferować rekompensatę za przesiedlenie dla właścicieli domów, samorząd wynegocjował i uzgodnił z Ministerstwem Finansów wsparcie ze środków krajowych. Wsparcie federalne wyniosło 250 mln EUR. Oprócz funduszy federalnych rząd regionalny zapewnił finansowanie w wysokości 75 mln EUR. Stawka odszkodowania została ustalona na 80% wartości istniejącego domu, ustalonej na podstawie niezależnej wyceny. Większość wycen wskazywała kwoty rekompensat poniżej 500 000 EUR, przy czym niektóre nieruchomości miały otrzymać rekompensatę powyżej 500 000 EUR. Federalne Ministerstwo Finansów sprawdziło wyceny i zatwierdziło proponowane kwoty rekompensat.

Gospodarstwa domowe musiały ubiegać się o rekompensatę z tytułu relokacji przed końcem 2015 r., która została następnie przedłużona do połowy 2016 r. Właściciel nieruchomości może sam zdecydować, czy ubiegać się o rekompensatę z tytułu relokacji i zaakceptować powiązaną ofertę. Do stycznia 2016 r. 149 gospodarstw domowych złożyło wnioski, a 146 otrzymało już oferty rekompensaty z tytułu relokacji. Spośród nich 80 właścicieli domów zdecydowało się na przeprowadzkę, podczas gdy pozostali postanowili zostać. Mieszkańcy, którzy zdecydowali się na przeprowadzkę, otrzymali wsparcie w uzyskaniu zastępczych działek w regionie (zwykle dawnych terenów leśnych i półnaturalnych) w przystępnej cenie. Aby osiągnąć ten cel, władze regionalne przeznaczyły specjalne obszary (nieruchomości zastępcze) dla gospodarstw domowych w celu ich przeniesienia. Ponadto władze regionalne ustaliły cenę zakupu w celu przezwyciężenia potencjalnej pułapki spekulacji cenami gruntów w regionie. Pierwsze wypłaty rekompensat rozpoczęły się na początku 2015 r. 20 % finansowania przeznacza się na niezbędne rozbiórki, składowanie gruzu i rekultywację obszaru. Długoterminowy zakaz budowy dla każdej z działek podatnych na zagrożenia jest ustalany poprzez wpis do rejestru gruntów. Przewidziano jednak wyjątek dla tych, którzy zdecydują się pozostać na obszarze podatnym na powodzie i zdecydują się przenieść na wyższe piętra w swoich domach – przebudowa tych wyższych pięter do celów mieszkalnych jest dopuszczalna.

Chociaż pierwsze zorganizowane fale relokacji zostały przyjęte przez miejscową ludność z dużymi zastrzeżeniami i nie przyciągnęły wielu wolontariuszy do przesiedlenia, po powodzi w 2013 r. mieszkańcy coraz częściej zaczęli pytać o możliwości relokacji i wsparcie. Rząd regionalny opracował mapę obszarów przesiedleń w oparciu o poziomy ryzyka oraz poziom trudności w zapewnieniu rozwiązań technicznych i reakcji na zagrożenia. Mapa została omówiona i uzgodniona z burmistrzami dotkniętych gmin, przedstawicielami społeczności, a także z komitetem doradczym, który został powołany w celu reprezentowania wszystkich zainteresowanych stron. W rezultacie w styczniu 2016 r. 146 ze 154 właścicieli nieruchomości, których sprawa dotyczyła w dużym stopniu, złożyło wniosek o wycenę rekompensaty, a 80 z tych, co do których ostatecznie podjęto decyzję o przesiedleniu.

Ze względu na przywiązanie do nieruchomości i niedowierzanie w powtarzające się wysokie ryzyko powodziowe pierwsze zorganizowane fale dobrowolnej relokacji nie zyskały wystarczającego zainteresowania ze strony właścicieli domów. Jednak ekstremalne powodzie i wysokie straty w latach 2002 i 2013 przyczyniły się do otwarcia oczu i przekonały wielu mieszkańców do podjęcia decyzji o przesiedleniu.

Budżet w wysokości 250 mln EUR na ochronę przeciwpowodziową, w tym przesiedlenia i techniczną ochronę przeciwpowodziową w Eferdinger Becken, został wynegocjowany z rządem federalnym i zabezpieczony wiążącą umową państwową w rekordowym czasie, wyjątkowym w historii kraju. Umożliwiło to zaoferowanie 80% odszkodowań za wartość domu wolontariuszom relokacyjnym, co stanowiło jeden z kluczowych czynników sukcesu. Władze lokalne wyznaczyły również pewne ograniczone specjalne obszary relokacji i stałe ceny gruntów, aby uniknąć spekulacji cenami gruntów.

Ludzie dotknięci relokacjami stają w obliczu głębokich zmian w swoim życiu. Wymaga to przezwyciężenia emocjonalnego przywiązania do miejsca, a w szczególności przystosowania się do nowego środowiska, a także radzenia sobie z obciążeniami finansowymi i odbudowy nowej sąsiedzkiej sieci społecznej.

Nieprzemieszczającymi się byli najprawdopodobniej starsi i mniej mobilni ludzie, którzy w rzeczywistości są mniej odporni na przyszłe powodzie. Konsekwencje były większe podatność na zagrożenia w pozostałych społecznościach z faktem, że młodsi ludzie (z większym prawdopodobieństwem będą odporni) odeszli. Niemniej jednak proces relokacji można postrzegać jako sukces, w którym zmniejszono narażenie na zmianę klimatu i podatność na nią na obszarach narażonych na powodzie.

Innym czynnikiem sukcesu wydaje się być fakt, że każdy właściciel nieruchomości może sam zdecydować, czy akceptuje ofertę. Jest to zasadnicza różnica w porównaniu z innymi działaniami w zakresie realokacji w Austrii, w przypadku których społeczność musiała wspólnie zadecydować o realokacji lub przeciwko niej (np. Marchland).

Łącznie rząd prowincji (regionalny) i rząd federalny (krajowy) uzgodniły budżet w wysokości 250 mln EUR. Koszty przesiedlenia są dzielone między szczebel federalny (50 % obliczonej wartości czasowej budynków, w tym koszty zniszczenia), szczebel prowincji (30 %) i właściciela (20 %).

Ogólnie rzecz biorąc, osiągnięto kluczowy cel, jakim jest zmniejszenie narażenia na ryzyko powodziowe i utrzymanie objętości retencji wzdłuż Dunaju. W styczniu 2016 r. ekspozycja gospodarstw domowych na ryzyko powodziowe na tym obszarze została zmniejszona o ponad 50% (biorąc pod uwagę liczbę gospodarstw domowych, które już zdecydowały się na przeprowadzkę), co będzie rosło w miarę przyjmowania przez większą liczbę właścicieli domów ofert relokacji. Proces relokacji został poparty oceną kosztów i korzyści, która nie jest jednak publicznie dostępna.

Nieruchomości, z których obywatele zostaną przeniesieni, nie zmienią własności. Własność nieruchomości pozostanie, ale strefa zostanie zmieniona z terenów zabudowanych na tereny trawiaste, a przyszła działalność budowlana jest silnie ograniczona (np. budynki do produkcji rolnej są dozwolone, jeśli jest to wymagane przez przepisy dotyczące produkcji rolnej).

Podział kosztów między szczebel federalny i prowincjonalny jest uregulowany w konkretnej umowie wewnątrzaustriackiej zgodnie z austriacką konstytucją.

Czas budowy budynku odegrał ważną rolę, jeśli można było przyznać fundusze. Zgodnie z wytycznymi technicznymi dla federalnej administracji dróg wodnych (RIWA T BWS) w Austrii nie można finansować żadnych środków ochrony przeciwpowodziowej dla budynków i infrastruktury wzniesionych po 1 lipca 1990 r. W przypadku Eferdinger Becken relokacja i związane z nią odszkodowanie są możliwe zgodnie z opinią prawną.

Niejasne, ale doświadczenia z innych przypadków w Austrii pokazują, że proces ten może trwać ponad 10 lat. W styczniu 2016 r. 146 z 154 właścicieli należących do strefy szczególnego ryzyka (strefy ochrony przeciwpowodziowej) otrzymało ofertę finansowania przesiedleń. 80 z nich przyjęło ofertę. Dziewięć budynków zostało całkowicie zniszczonych do końca 2016 roku.

Relokacja jest stała.

Amt der Oö. Landesregierung - Government of Upper Austria
Direktion Umwelt und Wasserwirtschaft - Directorate of Environment and Water Management
Abteilung Oberflächengewässerwirtschaft - Department of Surface Water Management
Kärntnerstraße 10-12
4021 Linz
E-mail: ogw-sw.post@ooe.gv.at