Działania Biura Regionalnego WHO dla Europy w zakresie zmiany klimatu i zdrowia

Wizja i zaangażowanie polityczne

Biuro Regionalne WHO dla Europy (WHO/Europe) jest jednym z sześciu biur regionalnych Światowej Organizacji Zdrowia, obsługującym 53 państwa członkowskie Europejskiego Regionu WHO. Działając w tym charakterze, WHO/Europa pracuje nad określeniem wariantów strategicznych mających na celu zapobieganie skutkom zdrowotnym zmiany klimatu, przygotowanie się na nie i reagowanie na nie. Wspiera państwa członkowskie w wyborze i wdrażaniu najbardziej odpowiednich strategii, polityk i środków. WHO/Europa współpracuje z szeregiem zainteresowanych stron w dziedzinie zdrowia publicznego w regionie w celu zapewnienia skoordynowanych działań w zakresie opracowywania i wdrażania skutecznej polityki zdrowotnej oraz wzmacniania systemów opieki zdrowotnej.

WHO stawia zdrowie w centrum programu przeciwdziałania zmianie klimatu

Od lat 90. XX wieku WHO/Europa opowiada się za działaniami w zakresie zagrożeń dla zdrowia związanych z klimatem, w tym za pośrednictwem Europejskiego Procesu Ochrony Środowiska i Zdrowia (EHP). Na 26. Konferencji Narodów Zjednoczonych (ONZ) w sprawie Zmian Klimatu (COP26) po raz pierwszy w historii Konferencji Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu promowano specjalny „programw dziedzinie zdrowia”wspierający rozwój odpornych na zmianę klimatu, niskoemisyjnych i zrównoważonych systemów opieki zdrowotnej. Po tym kamieniu milowym nastąpił pierwszy w historii „dzień zdrowia” i zatwierdzenie deklaracji COP28 w sprawie klimatu i zdrowia oraz ustanowienie koalicji na rzecz ciągłości prezydencji COP w Baku na rzecz klimatu i zdrowia na COP29. Opierając się na tych punktach orientacyjnych, w rezolucji Światowego Zgromadzenia Zdrowia (WHA) w sprawie zmiany klimatu i zdrowia wezwano do większego zaangażowania sektora zdrowia w działania w dziedzinie klimatu, uznając pilną potrzebę zarówno środków przystosowawczych, jak i łagodzących. Zmiana klimatu została również uznana za jeden z sześciu priorytetów strategicznych w globalnym programie działań w dziedzinie zdrowia uzgodnionym przez państwa członkowskie WHO na lata 2024–2028 w ramach 14.^ogólnego programu prac.

Na szczeblu regionalnym europejski program prac na lata 2020–2025: Zjednoczone działanie na rzecz lepszego zdrowia przedstawia wizję tego, w jaki sposób WHO/Europa może wspierać krajowe organy ds. zdrowia w spełnianiu oczekiwań obywateli dotyczących prosperowania w zdrowych społecznościach, w których działania w zakresie zdrowia publicznego i odpowiednie polityki publiczne, w tym dotyczące łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej, zapewniają lepsze życie i dobrostan. W 2023 r. WHO/Europa po raz pierwszy ogłosiła kryzys klimatyczny i ekstremalne zjawiska pogodowe stanem zagrożenia zdrowia publicznego, a drugi europejski program prac na lata 2026–2030 (EPW2), obecnie opracowywany, obejmie zmianę klimatu i zdrowie jako jeden z kluczowych filarów. EPW2 będzie promować odporność i bezpieczeństwo zdrowotne, pobudzać działania przystosowawcze i łagodzące, które przynoszą korzyści dla zdrowia, oraz wzmacniać zdolność systemów opieki zdrowotnej w regionie do stania się odpornymi na zmianę klimatu, niskoemisyjnymi i zrównoważonymi, z rozwiązaniami sprzyjającymi włączeniu społecznemu dla słabszych grup społecznych.

Deklaracja budapeszteńska: przyspieszenie działań na rzecz zdrowszych ludzi, dobrze prosperującej planety i zrównoważonej przyszłości

Siódma konferencja ministerialna w sprawie środowiska i zdrowia, która odbyła się w Budapeszcie w lipcu 2023 r., była przełomowym wydarzeniem w ustalaniu regionalnego programu działań na rzecz środowiska i zdrowia. Ministrowie zdrowia i środowiska państw regionu europejskiego WHO przyjęli deklarację budapeszteńską, w której określono zobowiązania polityczne i działania mające na celu przeciwdziałanie zagrożeniom dla zdrowia wynikającym z potrójnego kryzysu związanego ze zmianą klimatu, zanieczyszczeniem środowiska i utratą różnorodności biologicznej, w tym w kontekście odbudowy po pandemii COVID-19. Deklaracja nadaje priorytet pilnym, dalekosiężnym działaniom w zakresie wyzwań zdrowotnych związanych z tym potrójnym kryzysem i ma na celu przyspieszenie sprawiedliwej transformacji w kierunku odpornych, zdrowych, sprawiedliwych i zrównoważonych społeczeństw.

Przyjmując deklarację budapeszteńską, kraje zobowiązały się do rozwiązania problemu zanieczyszczenia i zmiany klimatu, zapewnienia wszystkim dostępu do bezpiecznej wody, urządzeń sanitarnych i higieny oraz innych podstawowych usług, włączenia kwestii związanych z przyrodą i różnorodnością biologiczną do polityki oraz promowania czystego, bezpiecznego i zdrowego środowiska zbudowanego. W deklaracji poparto szereg kluczowych wysiłków w kontekście polityki Unii Europejskiej (UE), w tym Europejski Zielony Ład, strategię UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, strategię UE w dziedzinie zdrowia na świecie oraz rozporządzenie UE w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia.

W deklaracji określono zobowiązania dotyczące systemów opieki zdrowotnej i propaguje się zaangażowanie sektora zdrowia w zmianę klimatu, argumentując, że zdrowie jest kluczowym argumentem w kształtowaniu polityki klimatycznej. Jeśli chodzi o politykę przystosowania się do zmiany klimatu, kluczowym zobowiązaniem jest opracowanie, aktualizacja i wdrożenie krajowych planów przystosowania się do zmiany klimatu w dziedzinie zdrowia, zarówno jako odrębnych dokumentów, jak i w ramach szerszych krajowych działań w zakresie planowania przystosowania się do zmiany klimatu. Drugie wydanie gazety Zero żałuje: intensyfikacja działań w zakresie łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej na rzecz zdrowia w regionie europejskim WHO,zainicjowana na konferencji ministerialnej, zapewnia kompleksowe tło i wspiera przyjęcie i realizację zobowiązań w zakresie zmiany klimatu i zdrowia zawartych w deklaracji poprzez zestaw zapytań wysokiego szczebla i konkretnych działań wdrożeniowych.

Plan działania na rzecz zdrowszych ludzi, dobrze prosperującej planety i zrównoważonej przyszłości na lata 2023–2030 stanowi integralną część deklaracji i określa szereg działań mających na celu przyspieszenie niezbędnych przemian. Aby przyspieszyć realizację zobowiązań, ustanowiono partnerstwa EHP jako nowy mechanizm ukierunkowany na działania. Partnerstwa te mają na celu zbliżenie krajów i partnerów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania w określonym obszarze tematycznym do współpracy w zakresie wspólnych działań. Partnerstwo na rzecz działań w dziedzinie klimatu w sektorze zdrowia zapewnia regionalną wspólnotę praktyków w celu ułatwienia wymiany podejść i doświadczeń między krajami oraz promowania wzajemnego uczenia się i tworzenia sieci kontaktów, ponieważ kraje wyznaczają ścieżki i rozwiązania w zakresie rozwoju odpornych na zmianę klimatu, niskoemisyjnych i zrównoważonych środowiskowo systemów opieki zdrowotnej.

Grupa robocza ds. zdrowia w kontekście zmiany klimatu

Grupa Robocza ds. Zdrowia w Zmianie Klimatu (HIC) została ustanowiona w 2012 r. w ramach mandatu Europejskiej Grupy Zadaniowej ds. Środowiska i Zdrowia (EHTF), na wniosek państw członkowskich Europejskiego Regionu WHO, w celu kierowania programem ochrony zdrowia przed niekorzystnymi skutkami zmiany klimatu. EHTF pełni rolę wiodącego międzynarodowego organu ds. wdrażania i monitorowania EHP, koncentrując się w szczególności na zobowiązaniach określonych w deklaracjach ministerialnych w sprawie środowiska i zdrowia.

Grupa robocza HIC, składająca się z wyznaczonych przedstawicieli państw członkowskich i partnerów, ułatwia dialog i współpracę między państwami w regionie europejskim WHO i innymi zainteresowanymi stronami. Promuje i opowiada się za włączeniem kwestii zdrowotnych do krajowych polityk łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej oraz działa jako katalizator promowania, wdrażania i monitorowania zobowiązań zawartych w deklaracji budapeszteńskiej w sprawie zmiany klimatu i zdrowia na szczeblu międzynarodowym, krajowym i niższym niż krajowy. Grupa robocza stanowi platformę wymiany doświadczeń i innowacji, promowania narzędzi, przekazywania dowodów i prezentowania dobrych praktyk w zakresie zmiany klimatu i zdrowia oraz wspierania partnerstwa między krajami i zainteresowanymi stronami.

Rozwijanie wiedzy i dowodów

WHO/Europa jest ważnym podmiotem opracowującym wiedzę w dziedzinie zmiany klimatu i zdrowia. W 2018 r. WHO/Europa opublikowała sprawozdanie pt. „Zdrowie publiczne i polityka przystosowania się do zmiany klimatu w Unii Europejskiej”, w którym przeanalizowano zmiany w polityce zdrowotnej w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu w państwach UE i zestawiono wybrane studia przypadków dotyczące dobrych praktyk.

Ponieważ region europejski WHO jest najszybciej ocieplającym się regionem na świecie, WHO/Europa opublikowała kluczowe dokumenty, aby wesprzeć państwa członkowskie aktualnymi informacjami i wytycznymi dotyczącymi ciepła i zdrowia, w tym przegląd: Ciepło i zdrowie w regionie europejskim WHO: zaktualizowane dowody na skuteczną profilaktykę. Przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej WHO/Europa opracowuje zaktualizowane, drugie wydanie wytycznych dotyczących planów działania w zakresie zdrowia termicznego (HHAP). Celem tej edycji jest wspieranie decydentów i praktyków w sektorze zdrowia i poza nim w opracowywaniu skoordynowanych, kompleksowych HHAP. Chociaż wytyczne są skierowane przede wszystkim do państw członkowskich w regionie europejskim WHO, oczekuje się, że będą miały znaczenie międzynarodowe.

Powodzie są najczęstszą klęską żywiołową w regionie europejskim WHO, a jedna dziesiąta ludności miejskiej mieszka na obszarach narażonych na powodzie. Aby zaradzić skutkom powodzi dla zdrowia, WHO/Europa opracowała wytyczne, w tym publikacje „Powódź: zarządzanie zagrożeniami dla zdrowia w regionie europejskim WHO oraz powodzie i zdrowie: arkusze informacyjne dla pracowników służby zdrowia. Specjalna strona internetowa stanowi punkt kompleksowej obsługi dla zasobów WHO dotyczących powodzi. W ramach protokołu EKG ONZ–WHO/Europa w sprawie wody i zdrowia trwają prace nad wzmocnieniem odporności na zmianę klimatu usług wodnych i sanitarnych, w tym na powodzie.

Inicjatywa dotycząca profili krajowych w dziedzinie zdrowia i zmiany klimatu stanowi podstawę prac WHO mających na celu monitorowanie krajowych i globalnych postępów w dziedzinie zdrowia i zmiany klimatu. Profile te, opracowane we współpracy z krajowymi organami ds. zdrowia, zapewniają oparte na danych migawki zagrożeń klimatycznych i oczekiwanych skutków zdrowotnych zmiany klimatu, śledzą bieżące reakcje polityczne i podsumowują kluczowe priorytety krajowych działań w dziedzinie klimatu i zdrowia. Od czasu uruchomienia tej inicjatywy w 2015 r. na całym świecie wzięło w niej udział ponad 80 państw, w tym kilka państw członkowskich z Europejskiego Regionu WHO.