Kategori: Toprak kayması

Heyelanların doğrudan ve dolaylı sağlık etkileri

Sağlık sorunları

Heyelanlar, çamur akışı, kaya kayması veya kaya düşmesi de dahil olmak üzere yer hareketini gerektiren bir dizi farklı tehlikeyi ifade eder. Genellikle sel gibi diğer tehlikelerle birlikte ortaya çıkarlar ve en çok dağlık alanlarda görülürler. Heyelanlar, ölümler, yaralanmalar (örneğin kırık kemikler, iç yaralanmalar, kafa travması) ve yıkım ve ölüm görüldüğünde şiddetli zihinsel stres (örneğin, psikolojik sıkıntı, anksiyete, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)) dahil olmak üzere çeşitli doğrudan sağlık etkilerine neden olabilir (Kennedy ve ark., 2015). Etki şiddeti en azından kısmen heyelan hızından kaynaklanıyor, insanları şaşırtıyor ve acil durum prosedürlerinin uyarılması ve aktivasyonu için çok az zaman bırakıyor (Petrucci, 2022).

Heyelanların da insan sağlığı üzerinde dolaylı bir etkisi vardır. Altyapının, sağlık tesislerinin ve ulaşım ağlarının bozulması, acil müdahale çabalarını engelleyebilir, sağlık hizmetlerine erişilebilirliği azaltabilir ve sağlık sorunlarını daha da kötüleştiren tıbbi tedavileri geciktirebilir (Kennedy ve ark., 2015). Ayrıca, sanitasyon ve su tedarik sistemleri ve ekolojik etkiler de dahil olmak üzere bozulmuş altyapı, su kalitesini düşürebilir ve insanlar kirlenmiş su, toprak veya gıda ile temas ederse enfeksiyonlara neden olabilir. Heyelan sonrası yer değiştirme ve iş kaybı, mülk ve geçim kaynakları gibi sosyo-ekonomik sonuçlar da uzun vadeli zihinsel sağlık etkilerine yol açabilir (Kennedy ve ark., 2015). Toprak kayması ile ilgili temizlik faaliyetlerine katılan kurtarma çalışanları ve gönüllüler özellikle hastalık, yaralanma ve ölüm dahil olmak üzere sağlık risklerine maruz kalmaktadır.

Gözlemlenen etkiler

1995-2014 döneminde, Avrupa bölgesindeki 27 ülke[1] 476 ölümcül heyelanda 1.370 ölüm ve 784 yaralanma kaydetti (Haque et al., 2016). Heyelanın nedeni tespit edildiğinde, en yaygın olarak şiddetli yağış ve sel gibi aşırı hava olaylarından kaynaklanıyordu. Diğer bazı durumlarda, heyelanlar madencilik, endüstriyel faaliyetler veya depremler tarafından tetiklendi (Haque et al., 2016). Genel olarak, Alpler veya Türkiye'deki dağlık bölgelerde yaşayan insanlar heyelanlardan en çok etkilenenlerdir, ancak toprak özellikleri, arazi örtüsü ve su akışı gibi diğer faktörler de heyelan olasılığını etkiler. 1995-2014 yılları arasında, en çok 2008 ile 2014 yılları arasında belirginleşen toprak kaymaları eğilimi artmıştır. Tüm ölümcül heyelanların %43'ünün kaydedildiği İtalya ve Türkiye gibi bazı ülkelerde, 1995-2014 döneminin ikinci yarısında ve özellikle son 5 yılda, çoğunlukla şiddetli yağış ve sel gibi doğal olaylarla tetiklenen çok daha fazla heyelan gözlendi (Haque et al., 2016). Ölümlerin veya yaralanmaların ötesinde toprak kaymalarının sağlık etkileri hakkında çok sınırlı niceliksel bilgi mevcuttur ve Avrupa'daki heyelanların psikososyal ve zihinsel sağlık etkileri hakkında neredeyse hiç veri yoktur (Kennedy ve ark., 2015).

Öngörülen efektler

İklim değişikliği ile heyelanların sıklığı ve büyüklüğünün özellikle dağ bölgelerinde artmaya devam etmesi ve büyük ölçüde aşırı yağışların artmasıyla sonuçlanması beklenmektedir (Haque et al., 2016; Auflič ve ark., 2023). Bununla birlikte, iklim değişikliğinin toprak kaymaları ve Avrupa'daki sağlık etkileri üzerindeki gelecekteki etkilerinin tutarlı bir şekilde anlaşılması, birçok farklı mekanizmanın ve çevresel faktörlerin karmaşıklığı nedeniyle bulanıklaşmaktadır (Olsson et al., 2019). Örneğin, sık sık şiddetli yağış ve sel oluşumu daha fazla heyelan tetikleyebilir. Yüksek dağ sıralarında, ısınma ayrıca permafrost erimesine ve buna bağlı heyelanlara yol açabilir. Öte yandan, ısınmanın donma-çalışma döngülerinin sayısını azalttığı, böylece kaya düşmesini teşvik eden hava koşullarının azaldığı alt aralıklı dağlarda, kaya düşmesiyle ilgili heyelanların azalması beklenmektedir (Nissen ve ark., 2023). Ayrıca, heyelan sayısında bir artış mutlaka sağlık etkilerinde orantılı bir artışa yol açmaz. Ortaya çıkan sağlık etkileri, toprak kaymasının kapsamına ve risk altındaki insanların sayısına da bağlıdır (Franceschini ve ark., 2022), arazi örtüsündeki değişiklikler, nüfus yoğunluğu ve nüfus dağılımı (Casagli ve ark., 2017). Avrupa'da toprak kayması riski üzerine AB tarafından finanse edilen SAFELAND projesi, örneğin, risk altındaki nüfusun 2010'a kıyasla (toplam nüfus azalmasına rağmen)% 15 oranında artacağını tahmin ederken, alanın sadece% 1.5'i (çoğunlukla değişen yağış modelleriyle yönlendirilir) heyelanlara maruz kalacaktır (Jaedicke ve ark., 2011).

Policy yanıtları

Risk bölgesi tanımlama, izleme ve erken uyarı sistemleri (EWS) dahil olmak üzere bir heyelan meydana gelmeden önce gözetim, can kaybını, varlık ve geçim kaynaklarını önleyebilir. Avrupa Landslide Susceptibility Map (ELSUS v2). AB tarafından finanse edilen GIMS projesi, heyelanların ve düşüşün izlenmesi için gelişmiş, düşük maliyetli bir sistem geliştirdi; bu, tepelerin kayma için ne zaman hazırlandığını tespit edebilir ve hızlı, felaketsel hareketin erken göstergelerini sağlayabilir. Norveç ve İtalya'da heyelanlar için ulusal EWS'ler bulunurken, İtalya'da çeşitli bölgesel hükümetler de EWS'leri işletiyor (Guzzetti ve ark., 2020).

Erken uyarılar yayınlamak ve arama kurtarma hizmetlerini etkinleştirmek ve yaralılar için ilk yardım (genellikle mevcut afet planlarının bir parçası) gibi heyelanların sağlık etkilerini önemli ölçüde azaltabilir. Heyelan gibi olaylar nedeniyle zorla yerinden edildikten sonra devlet desteği de uzun vadeli zihinsel sağlık etkilerini azaltabilir (Baseler ve Hennig, 2023).

AB düzeyinde, hiçbir özel politika sadece heyelanlara cevap vermez. Bununla birlikte, heyelanlardan, genellikle tehlike listesinin bir parçası olarak, 8 AB fonunu yönetmeye yönelik Ortak Hükümler Yönetmeliği gibi birkaç yasama belgesinde bahsedilmektedir. Özellikle, AB İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi'ndeheyelanlardan bahsedilmemektedir.

[1] 1995-2014 yılları arasında Avrupa Bölgesi'nde 37 ülkede heyelanlar bildirilirken, Türkiye, İtalya, Portekiz, Rusya, Gürcistan, İsviçre, Bulgaristan, İspanya, Avusturya, Norveç, Romanya, Fransa, Bosna, Almanya, Slovenya, Ermenistan Azerbaycan, İngiltere, Yunanistan, Sırbistan, Makedonya, İzlanda, Ukrayna, Andorra, İrlanda, Polonya, İsveç, Lihtenştayn, Belçika, Moldova

Referanslar