Χωροταξικός σχεδιασμός

Βασικά μηνύματα

• Ο χωροταξικός σχεδιασμός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο αποτελεσματικές διαδικασίες για τη διευκόλυνση της τοπικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Οι υφιστάμενες διαδικασίες και εργαλεία που διατίθενται μέσω της διαδικασίας σχεδιασμού των δημοτικών χρήσεων γης στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων σχεδίων, της χωροταξίας και/ή των αδειών ανάπτυξης, συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση των αναπτυξιακών κινδύνων για έναν δήμο από τις προβλεπόμενες επιπτώσεις των αυξημένων πλημμυρών, δασικών πυρκαγιών, κατολισθήσεων και/ή άλλων φυσικών κινδύνων λόγω της αλλαγής του κλίματος.

Επιπτώσεις, τρωτά σημεία και κίνδυνοι

Η Ευρώπη είναι μία από τις πιο εντατικά χρησιμοποιούμενες ηπείρους στον κόσμο. Έχει το υψηλότερο ποσοστό γης (έως 80 %) που χρησιμοποιείται για οικισμούς, συστήματα παραγωγής (ιδίως γεωργία και δασοκομία) και υποδομές. Ωστόσο, συχνά προκύπτουν αντικρουόμενες απαιτήσεις χρήσης γης, οι οποίες απαιτούν αποφάσεις που περιλαμβάνουν σκληρούς συμβιβασμούς.

Η κατάληψη γης, η αστική εξάπλωση και οι οικονομικές δραστηριότητες οδηγούν σε κατακερματισμό των οικοτόπων, μειώνοντας την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων. Ο κατακερματισμός επηρεάζει όλες τις περιοχές της Ευρώπης, ακόμη και τις πολύ αραιοκατοικημένες. Η παρακολούθηση του κατακερματισμού στηρίζει δράσεις πολιτικής που αποσκοπούν στη διασφάλιση ότι τα εναπομείναντα ενδιαιτήματα μπορούν να στηρίξουν τη βιοποικιλότητα.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο αποτελεσματικές διαδικασίες για τη διευκόλυνση της τοπικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Οι υφιστάμενες διαδικασίες και εργαλεία που διατίθενται μέσω της διαδικασίας σχεδιασμού των δημοτικών χρήσεων γης στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των επίσημων σχεδίων, της χωροταξίας και/ή των αδειών ανάπτυξης, συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση των αναπτυξιακών κινδύνων για έναν δήμο από τις προβλεπόμενες επιπτώσεις των αυξημένων πλημμυρών, δασικών πυρκαγιών, κατολισθήσεων και/ή άλλων φυσικών κινδύνων λόγω της αλλαγής του κλίματος.

Πλαίσιο πολιτικής

Οι αποφάσεις σχεδιασμού και διαχείρισης της χρήσης γης λαμβάνονται συνήθως σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο, π.χ. στο πλαίσιο του πολεοδομικού σχεδιασμού ή των γεωργικών και δασοκομικών πρακτικών. Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διαδραματίσει ρόλο διασφαλίζοντας ότι τα κράτη μέλη λαμβάνουν υπόψη τους περιβαλλοντικούς προβληματισμούς στα σχέδια ανάπτυξης της χρήσης γης και στην πρακτική της ολοκληρωμένης διαχείρισης της γης. Για παράδειγμα, η εφαρμογή της οδηγίας για τη στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση και της οδηγίας για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αλλά και τομεακών κανονισμών, όπως η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα, η οδηγία για τις πλημμύρες, η κοινή γεωργική πολιτική, το ΔΕΔ-Μ, έχουν αντίκτυπο στις τοπικές πολιτικές χρήσης γης.

Ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε τη γη μας έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Περισσότερο από το ήμισυ των ακαθάριστων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (μεθάνιο, διοξείδιο του αζώτου και διοξείδιο του άνθρακα) προέρχονται από τη γεωργία. Για παράδειγμα, η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για ένα υψηλό ποσοστό των συνολικών εκπομπών μεθανίου. Τον Ιούλιο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε σειρά νομοθετικών προτάσεων που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο προτίθεται να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα στην ΕΕ έως το 2050, συμπεριλαμβανομένου του ενδιάμεσου στόχου για καθαρή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030. Η δέσμη προτείνει την αναθεώρηση διαφόρων νομοθετικών πράξεων της ΕΕ για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της νομοθεσίας για τις μεταφορές και τις χρήσεις γης.

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ που εγκρίθηκε τον Μάιο του 2018, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να διασφαλίσουν ότι οι καταγεγραμμένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από χρήση γης, αλλαγή χρήσης γης ή δασοπονία εξισορροπούνται με τουλάχιστον ισοδύναμη λογιστική αφαίρεση CO₂ από την ατμόσφαιρα κατά την περίοδο 2021 έως 2030. Ο κανονισμός LULUCF εφαρμόζει τη συμφωνία μεταξύ των ηγετών της ΕΕ τον Οκτώβριο του 2014 σύμφωνα με την οποία όλοι οι τομείς θα πρέπει να συμβάλουν στον στόχο της ΕΕ για μείωση των εκπομπών έως το 2030, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της χρήσης γης.

Οι ευρωπαϊκές οικονομίες και η ευημερία του ανθρώπου εξαρτώνται από τους φυσικούς πόρους, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων υλών και του διαστήματος (χερσαίες πηγές), καθώς και από τις περιβαλλοντικές συνθήκες που ευνοούν την παροχή καθαρού αέρα, νερού και υγιεινών τροφίμων. Το 8ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον αποτελεί έναναπό τους στόχους προτεραιότητας για «συνεχή πρόοδο όσον αφορά την ενίσχυση και την ενσωμάτωση της προσαρμοστικής ικανότητας, μεταξύ άλλων με βάση τις προσεγγίσεις των οικοσυστημάτων, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της προσαρμογής και τη μείωση της ευπάθειας του περιβάλλοντος, της κοινωνίας και όλων των τομέων της οικονομίας στην κλιματική αλλαγή, βελτιώνοντας παράλληλα την πρόληψη και την ετοιμότητα για καταστροφές που σχετίζονται με τον καιρό και το κλίμα». Ένας από τους πρόσφορους όρους για την επίτευξη των στόχων προτεραιότητας είναι η αντιμετώπιση της υποβάθμισης του εδάφους και η διασφάλιση της προστασίας και της βιώσιμης χρήσης του εδάφους.

Βελτίωση της βάσης γνώσεων

Η ευρωπαϊκή αξιολόγηση κλιματικού κινδύνου 2024 παρέχει ολοκληρωμένη αξιολόγηση των σημαντικότερων κλιματικών κινδύνων που αντιμετωπίζει η Ευρώπη σήμερα και στο μέλλον. Εντοπίζει 36 σημαντικούς κλιματικούς κινδύνους που απειλούν την ενεργειακή και επισιτιστική μας ασφάλεια, τα οικοσυστήματα, τις υποδομές, τους υδάτινους πόρους, τα χρηματοπιστωτικά συστήματα και την υγεία των ανθρώπων, λαμβάνοντας επίσης υπόψη τον κίνδυνο για τον τομέα του χωροταξικού σχεδιασμού.

Η υπηρεσία παρακολούθησης της γης του Copernicus παρέχει δεδομένα τηλεπισκόπησης σχετικά με την κάλυψη γης και τις αλλαγές κάλυψης γης. Η κτηματομεσιτική υπηρεσία χωρίζεται σε τέσσερα κύρια συστατικά στοιχεία, εκ των οποίων δύο είναι πιο σημαντικά όσον αφορά τη χρήση γης:

• Η πανευρωπαϊκή υπηρεσία παρέχει πληροφορίες σχετικά με την κάλυψη γης και τη χρήση γης και τις αλλαγές της, καθώς και τις βιογεωφυσικές παραμέτρους σε ευρωπαϊκή κλίμακα σε υψηλή ανάλυση. Η πανευρωπαϊκή συνιστώσα συντονίζεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) και παράγει σύνολα δεδομένων κάλυψης γης CORINE, στρώματα υψηλής ανάλυσης, βιοφυσικές παραμέτρους και ευρωπαϊκή υπηρεσία κίνησης εδάφους. Η κάλυψη γης της CORINE προβλέπεται για τα έτη 1990, 2000, 2006, 2012 και 2018. Αυτό το σύνολο δεδομένων βάσει διανυσμάτων περιλαμβάνει 44 κατηγορίες εδαφοκάλυψης και χρήσης γης. Η χρονολογική σειρά περιλαμβάνει επίσης ένα στρώμα αλλαγής γης, τονίζοντας τις αλλαγές στην κάλυψη γης και τη χρήση γης.
• Η τοπική υπηρεσία επικεντρώνεται σε διάφορα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, δηλαδή σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές προκλήσεις και προβλήματα. Η τοπική συνιστώσα συντονίζεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος και αποσκοπεί στην παροχή ειδικών και λεπτομερέστερων πληροφοριών που συμπληρώνουν τις πληροφορίες που λαμβάνονται μέσω της πανευρωπαϊκής συνιστώσας. Η τοπική συνιστώσα επικεντρώνεται σε διάφορα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, δηλαδή σε περιοχές που είναι επιρρεπείς σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές προκλήσεις και προβλήματα.

Πρόσθετα σύνολα δεδομένων του Copernicus, όπως η αδιαβατότητα και άλλα θεματικά στρώματα υψηλής ανάλυσης, και ο αστικός άτλας έχουν αναπτυχθεί για να συμπληρώσουν τα δεδομένα των χρονολογικών σειρών κάλυψης γης Corine και χρησιμοποιούνται για περαιτέρω αξιολογήσεις, όπως η ανακύκλωση γης και ο κατακερματισμός του τοπίου.

Η κύρια πηγή δεδομένων του ΕΟΠ είναι η υπηρεσία παρακολούθησης της γης του Copernicus, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο δεδομένων Corine Land Cover που δημιουργήθηκε για τα έτη 1990, 2000, 2006, 2012 και 2018 και βασίζεται στη συνεργασία με τις χώρες μέλη του ΕΟΠ και τις συνεργαζόμενες χώρες και το πρόγραμμα Copernicus. Αποτελεί, για παράδειγμα, τη βάση για τον δείκτη του ομόσπονδου κράτους. Ο ΕΟΠ λαμβάνει τεχνική υποστήριξη από το Ευρωπαϊκό Θεματικό Κέντρο για τα αστικά, χερσαία και εδαφικά συστήματα (ETC/ULS).