Ενδυνάμωση των μικρών αγροτικών δήμων μέσω πολυεπίπεδης διακυβέρνησης για την προσαρμογή στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία, Γερμανία

Η κλιματική αλλαγή συμβαίνει και οι επιπτώσεις της είναι ήδη ορατές. Η αύξηση της συχνότητας και της έντασης των ακραίων καιρικών φαινομένων παρατηρείται επίσης στο γερμανικό κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας (NRW) (Tholen et al., 2022):

•  Τα ακραία κύματα καύσωνα έσπασαν τα ρεκόρ θερμοκρασίας αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια. Η υψηλότερη θερμοκρασία που μετρήθηκε ποτέ στη Γερμανία (41,2 βαθμοί Κελσίου) καταγράφηκε στη ΒRW το καλοκαίρι του 2019. 14 από τις 20 υψηλότερες ετήσιες μέσες θερμοκρασίες βρίσκονται τα τελευταία 20 έτη (DWD 2019 · LANUV 2022α).
• Τα τελευταία χρόνια, οι τοπικές έντονες βροχοπτώσεις έχουν οδηγήσει σε πλημμύρες σε όλη τη ΒΡΔ. Ταυτόχρονα, τα ποσά των βροχοπτώσεων μετατοπίζονται κατά τη διάρκεια του έτους. Ενώ τα καλοκαίρια γίνονται όλο και πιο ξηρά, ο μέσος όρος βροχοπτώσεων το χειμώνα αυξάνεται (LANUV 2022b).
• Λόγω της παγκόσμιας και τοπικής αύξησης της θερμοκρασίας σε συνδυασμό με την αλλαγή του καθεστώτος βροχοπτώσεων, ο αριθμός και η ένταση των ξηρασιών και των ξηρών περιόδων στη ΒΡΔ έχουν επίσης αυξηθεί. Τα τελευταία έτη ήταν μεταξύ των ξηρότερων ετών μέχρι σήμερα (LANUV 2022c).

Καθώς όλα αυτά τα φαινόμενα αναμένεται να ενταθούν στο μέλλον, αναμένονται αρκετές αρνητικές επιπτώσεις στην κοινωνία. Τα κύματα καύσωνα προκαλούν προβλήματα υγείας για τον άνθρωπο, την άγρια πανίδα και την κτηνοτροφία και οι ακραίες ξηρασίες έχουν ήδη οδηγήσει σε αποτυχίες καλλιεργειών και μεγάλης κλίμακας υποβάθμιση των δασών στο παρελθόν. Οι κίνδυνοι των έντονων βροχοπτώσεων καταδείχθηκαν πιο πρόσφατα από τις καταστροφικές πλημμύρες στη δυτική Γερμανία το 2021. Τα κύματα καύσωνα, η ξηρασία και οι πλημμύρες δεν επηρεάζουν μόνο τις πόλεις και τις περιφέρειες με υψηλή πυκνότητα πληθυσμού, αλλά και τις αγροτικές περιοχές, ζητώντας ενεργό και επείγουσα προσαρμογή. Ωστόσο, οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς σε μικρότερες πόλεις των αγροτικών περιοχών αντιμετωπίζουν ποικίλες προκλήσεις που μπορούν να εμποδίσουν την προσαρμογή. Το ίδιο ισχύει και για τους δήμους των συμμετεχουσών περιφερειών του σχεδίου Evolving Regions:

• Οι περαιτέρω κλιματικές εξελίξεις καθώς και οι άμεσες και έμμεσες συνέπειές τους είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Ως εκ τούτου, οι δράσεις προσαρμογής πρέπει πάντα να πραγματοποιούνται υπό ορισμένο βαθμό αβεβαιότητας.
• Ιδίως οι μικρότερες πόλεις και οι δήμοι στις αγροτικές περιοχές συχνά δεν διαθέτουν επαρκή στελέχωση ή οικονομικές ικανότητες. Ωστόσο, η εφαρμογή μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή συνδέεται συχνά με αντίστοιχες απαιτήσεις πόρων. Επιπλέον, οι μικρότερες πόλεις και οι δήμοι στις αγροτικές περιοχές πρέπει να αντιμετωπίσουν πρόσθετες προκλήσεις: συνεχιζόμενες δημογραφικές και οικονομικές διαρθρωτικές αλλαγές (γήρανση του πληθυσμού, απώλεια θέσεων εργασίας), καθώς και περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες κινητικότητας, υγείας ή εφοδιασμού, οι οποίες επιδεινώνονται περαιτέρω από το μεταβαλλόμενο κλίμα.
• Ως πρόκληση για το σύνολο της κοινωνίας, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή απαιτεί τη συνεργασία όλων των σχετικών φορέων πέρα από τα όρια των δήμων και των θεματικών πεδίων. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, αυτό δεν αντιστοιχεί στις καθιερωμένες μορφές εργασίας και συντονισμού, ιδίως στη δημόσια διοίκηση, αλλά και πέραν αυτών.
• Επιπλέον, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (στην καλύτερη περίπτωση) πραγματοποιείται σε όλα τα χωρικά και διοικητικά επίπεδα· από το ομοσπονδιακό επίπεδο, στα επιμέρους ομόσπονδα κράτη, στο επίπεδο των περιφερειακών κυβερνήσεων, στο επίπεδο των δήμων, στις δραστηριότητες μεμονωμένων ιδιωτών ή εταιρειών. Από τη μία πλευρά, αυτό απαιτεί τον συντονισμό των επιμέρους στόχων, στρατηγικών και μέτρων. Απαιτεί επίσης την κατανομή των καθηκόντων και των αρμοδιοτήτων κατά τρόπο ώστε τα μέτρα να μπορούν να εφαρμοστούν όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματικά και αποδοτικά. Γενικά, η πρόκληση έγκειται στην ενσωμάτωση του θέματος της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε σύνθετα υφιστάμενα συστήματα πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.

Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η NRW ήταν το πρώτο ομοσπονδιακό κράτος στη Γερμανία που θέσπισε το δικό του νόμο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για την προώθηση της ενεργού προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, τα στοιχεία του ομοσπονδιακού κράτους δείχνουν ότι μόνο το 22 % των δήμων και το 45 % των περιφερειών έχουν αναπτύξει μέχρι στιγμής μια έννοια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (LANUV, 2022d).

Για μια περίοδο τεσσάρων ετών, το έργο LIFE Evolving Regions, με επικεφαλής το Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών του Πανεπιστημίου TU Dortmund (sfs), υποστήριξε επτά περιφέρειες στην ομοσπονδιακή πολιτεία της NRW στην ενεργό προσέγγιση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Οι στόχοι του έργου περιλάμβαναν:

• Βελτίωση της ανθεκτικότητας των συμμετεχουσών περιφερειών στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής,
• ενσωμάτωση και ενσωμάτωση του θέματος της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στις διαδικασίες δημοτικού και περιφερειακού σχεδιασμού και
• στήριξη των περιφερειακών φορέων για την απόκτηση των αναγκαίων ικανοτήτων προκειμένου να συνεχιστούν ανεξάρτητα οι δραστηριότητες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή πέραν του χρόνου ζωής του έργου.

Η κύρια συνιστώσα του έργου ήταν η υλοποίηση ολοκληρωμένων συνεργατικών διαδικασιών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στις επτά συμμετέχουσες περιφέρειες της ΒΔΔ, σύμφωνα με τη μέθοδο της εξελισσόμενης χαρτογράφησης δρόμου.

Η αποτελεσματική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή απαιτεί ένα πλαίσιο διεπιστημονικότητας, συνεργασίας, συντονισμού και ολοκλήρωσης. Η εξελισσόμενη χαρτογράφηση πορείας καλύπτει αυτή την ανάγκη ολοκλήρωσης και προσφέρει ένα πρακτικό πλαίσιο δράσης για τα στάδια της διαδικασίας προσαρμογής (ανάλυση, σχεδιασμός, εφαρμογή και αξιολόγηση).

Η εξελισσόμενη μέθοδος οδικής χαρτογράφησης

Η μέθοδος της εξελισσόμενης χαρτογράφησης πορείας περιλαμβάνει τα ακόλουθα έξι βήματα για την προσέγγιση του σύνθετου και μακροπρόθεσμου έργου της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Λεπτομερέστερη περιγραφή παρέχεται στις κατευθυντήριες γραμμές έργων για τις εξελισσόμενες περιφέρειες

• Βήμα 1: Καθορισμός του πλαισίου και καθορισμός στόχων ως δέσμευση για τη διαδικασία·
• Βήμα 2: Ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης, συμπεριλαμβανομένης λεπτομερούς ανάλυσης των σχετικών παραγόντων, των ειδικών περιφερειακών συνθηκών πλαισίου και των αναμενόμενων κλιματικών, χωρικών και κοινωνικών αλλαγών  
• Βήμα 3: Ανάπτυξη κοινού οράματος για ένα επιθυμητό μέλλον και προσδιορισμός των περιφερειακών αναγκών για δράση·
• Βήμα 4:  Ανάπτυξη γενικών στρατηγικών και δημιουργία καταλόγου μέτρων προσαρμοσμένων στον προσδιορισμό των αναγκών για δράση. Οι εργασίες χωρίστηκαν σε διάφορους «διατομεακούς θεματικούς τομείς» ώστε να είναι σε θέση να εργαστούν με μια οριζόντια προσέγγιση. Για παράδειγμα, ο θεματικός τομέας «Τοπία στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής» περιλαμβάνει τους τομείς της γεωργίας, της δασοκομίας, της διατήρησης της φύσης και της αναψυχής·
• Βήμα 5: Δημιουργία του χάρτη πορείας ως συμφωνημένου, πρακτικού και ευέλικτου εγγράφου εργασίας για μελλοντική χρήση στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από όλους τους τοπικούς/περιφερειακούς παράγοντες·
• Βήμα 6: Παρακολούθηση για την αξιολόγηση της εφαρμογής και για τη διευκόλυνση μιας μελλοντικής αναπτυξιακής διαδικασίας.

Η πρακτική εφαρμογή της εξελισσόμενης οδικής χαρτογράφησης

Η μέθοδος οδικής χαρτογράφησης εφαρμόστηκε στις περιφέρειες μέσω της διοργάνωσης μιας σειράς εργαστηρίων, σε μια περίοδο περίπου ενάμισι έτους.

Βάσει ανάλυσης των ενδιαφερόμενων μερών, προσδιορίστηκαν οι πιο σχετικοί φορείς, ιδρύματα και οργανισμοί για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή για κάθε περιφέρεια και προσκλήθηκαν στα εργαστήρια. Συνολικά, περισσότερα από 600 άτομα συμμετείχαν ενεργά στο έργο (περίπου 90 ανά περιφέρεια).

Προϊόντα και επιπτώσεις της εξελισσόμενης οδικής χαρτογράφησης

Σε κάθε περιοχή, αναπτύχθηκε ένας μεμονωμένος ολοκληρωμένος χάρτης πορείας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ο οποίος περιλαμβάνει:

• όραμα, κατευθυντήριες αρχές ή στόχους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή,
• επισκόπηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αποτυπώνοντας την αλληλεπίδραση των κλιματικών επιπτώσεων και των χωρικών ή κοινωνικών ευαισθησιών. Το Τμήμα Χωροταξίας του TU Dortmund (Institut für Raumplanung der Universität Dortmund IRPUD) υπέβαλε λεπτομερή ανάλυση των επιπτώσεων στο κλίμα σε επίπεδο περιοχής, η οποία βασίστηκε σε δημόσια διαθέσιμα στοιχεία από το LANUV,
• τα μέτρα που αναπτύχθηκαν από κοινού, συμπεριλαμβανομένων διαδικαστικών σταδίων, ευθυνών και πληροφοριών σχετικά με τους πιθανούς παράγοντες και τα εμπόδια,
• πληροφορίες σχετικά με την αξιολόγηση των επιπτώσεων και την παρακολούθηση
• περαιτέρω ανάγκες για ανάληψη δράσης όσον αφορά την ενεργό προσαρμογή στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.

Ένα παράδειγμα ενός τέτοιου χάρτη πορείας για μια περιοχή είναι διαθέσιμο εδώ.

Τα κονδύλια του έργου επέτρεψαν στις περιφέρειες να καθορίσουν μια θέση προσωπικού καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου για τον συντονισμό της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (ο αποκαλούμενος «περιφερειακός φορέας προώθησης»). Οι θέσεις των φορέων υλοποίησης βρίσκονται κυρίως στη διοίκηση των περιφερειών, κυρίως στους τομείς του περιβαλλοντικού σχεδιασμού ή της προστασίας του κλίματος. Οι φορείς υλοποίησης αποτελούσαν μέρος μιας νεοσυσταθείσας δομής προσωπικού που συνοδεύει τη διαδικασία, προσαρμοσμένη στα διάφορα πλαίσια περιφερειακής διακυβέρνησης.

Επιπλέον, περιφερειακοί εμπειρογνώμονες και από τις 7 περιφέρειες συγκεντρώθηκαν σε μια κεντρική ομάδα. Το καθήκον αυτής της βασικής ομάδας ήταν να υποστηρίξει τη διαδικασία και να πολλαπλασιάσει τα αποτελέσματα στους αντίστοιχους τομείς εμπειρογνωμοσύνης ή εργασίας τους. Προκειμένου να ενημερώσουν το ευρύ κοινό σχετικά με την πορεία και το περιεχόμενο των διαδικασιών, οι περιφερειακοί προωθητές εκπαιδεύτηκαν από εμπειρογνώμονες των μέσων ενημέρωσης από την ZDF Digital, μια εταιρεία που χρηματοδοτείται από την ομοσπονδιακή δημόσια ραδιοτηλεόραση, στη χρήση διαφόρων πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης και στη δημιουργία βίντεο. Ένας μεγάλος αριθμός πράσινων, γκρίζων και μαλακών μέτρων προσαρμογής σε διάφορους θεματικούς τομείς συλλέχθηκε, συζητήθηκε στις περιφερειακές διαδικασίες και προσαρμόστηκε στις κοινωνικοοικονομικές και κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν: ευαισθητοποίηση του κοινού και των υπευθύνων λήψης αποφάσεων, εφαρμογή διαρθρωτικών και τεχνικών μέτρων, προσαρμοσμένος σχεδιασμός/οικοδόμηση/διαχείριση της γης, καθώς και προγράμματα οικονομικής στήριξης/χρηματοδότησης.

Λεπτομερής επικαιροποιημένη χωρική επισκόπηση του πεδίου εφαρμογής των εννοιών προσαρμογής σε δημοτικό και επαρχιακό επίπεδο παρέχεται στον Διαδραστικό Κλιματικό Άτλαντα της Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας (Klimaatlas) από την Κρατική Υπηρεσία για τη Φύση, το Περιβάλλον και την Προστασία των Καταναλωτών (LANUV). Οι χάρτες επικαιροποιούνται τακτικά, αποτυπώνοντας κάθε πρόοδο, αντικατοπτρίζοντας επίσης τις πιθανές μελλοντικές επιπτώσεις του σχεδίου για τις εξελισσόμενες περιφέρειες.

Η κεντρική ιδέα της εξελισσόμενης μεθόδου χαρτογράφησης πορείας είναι η συνεργασία διαφόρων κοινωνικών φορέων για την από κοινού ανάπτυξη στρατηγικών, στόχων και μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Τα μέτρα δεν προτείνονται απλώς από εξωτερικούς συμβούλους, αλλά αναπτύσσονται από κοινού από τους περιφερειακούς φορείς. Αυτή η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή εμπλέκει άμεσα τα σχετικά άτομα στην εκπόνηση στρατηγικών και μέτρων. Η προσέγγιση αυτή διασφαλίζει ότι τα γενικά μέτρα μπορούν να προσαρμοστούν με ακρίβεια στις περιφερειακές ανάγκες και στα πλαίσια διακυβέρνησης. Αυξάνει επίσης την οικειοποίηση και τις πιθανότητες υλοποίησης, καθώς οι εμπλεκόμενοι φορείς βρίσκονται στο τραπέζι από την αρχή. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή απαιτεί επαρκή και έγκαιρη χαρτογράφηση των ενδιαφερόμενων μερών. Στα εργαστήρια δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία «στο επίπεδο των ματιών». Όλες οι απόψεις και ιδέες συζητήθηκαν ανοιχτά, ανεξάρτητα από την κοινωνική θέση των αντίστοιχων συμμετεχόντων. Δεδομένου ότι μεγάλο μέρος των περιφερειακών διαδικασιών πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, σχεδόν όλες οι εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά. Αυτές οι μορφές αξιολογήθηκαν ως επί το πλείστον θετικά από τους συμμετέχοντες.

Οι διαδικασίες οργανώθηκαν και συντονίστηκαν από το Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών του Πανεπιστημίου TU Dortmund και το Γερμανικό Ινστιτούτο Αστικών Υποθέσεων (Deutsches Institut für Urbanistik, difu), συνοδευόμενες από διάφορες υπηρεσίες υποστήριξης, οι οποίες παρέχονται από εταίρους του έργου, όπως η (Εθνική) Γερμανική Μετεωρολογική Υπηρεσία για την ευαισθητοποίηση, και η Prognos AG για την παρακολούθηση της προόδου του έργου.

Η πρακτική εφαρμογή της προσέγγισης του χάρτη πορείας περιλάμβανε τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών που προέρχονται από διάφορους τομεακούς τομείς εργασίας και από διαφορετικούς φορείς χάραξης πολιτικής και διοικητικά επίπεδα. Περιλάμβαναν, για παράδειγμα, τα εξής:

• περιφερειακές διοικήσεις (συμπεριλαμβανομένων π.χ. των τμημάτων περιφερειακής ανάπτυξης, διαχείρισης των υδάτων, πολιτικής προστασίας ή διατήρησης της φύσης),
• πόλεις και δήμοι (συμπεριλαμβανομένων π.χ. τμημάτων πολεοδομικού και χωροταξικού σχεδιασμού, ανάπτυξης επιχειρήσεων ή τουρισμού),
• περιφερειακή και δημοτική πολιτική,
• μια ποικιλία μη κερδοσκοπικών οργανώσεων και επιχειρηματικών ενώσεων,
• διαφορετικά είδη επιχειρήσεων,
• ερευνητικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα,
• δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς από τη γεωργία, τη δασοκομία και τη διατήρηση της φύσης.

Η εφαρμογή συνεργατικών και διεπιστημονικών διαδικασιών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα, αλλά συνοδεύεται επίσης από ορισμένο χρόνο και προσπάθεια. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου, εντοπίστηκαν διάφοροι πιθανοί παράγοντες και εμπόδια.

Εμπόδια

• Η συνεργατική ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης αλλά και λεπτομερούς ιδέας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή ήταν χρονοβόρα και απαιτούσε τον χρόνο των συμμετεχόντων. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι διαδικασίες αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη γνώση και τη συμμετοχή των διαφόρων παραγόντων, ήταν ζωτικής σημασίας να διατηρηθούν υψηλά τα κίνητρα των συμμετεχόντων. Αυτό δεν ήταν πάντα εφικτό, αλλά θα μπορούσε να υποστηριχθεί από μια προσωπική προσέγγιση με έμφαση στην ανάδειξη των ατομικών και κοινωνικών οφελών της συμμετοχής ενός ατόμου.
• Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες, η συνεργασία μέσω διαδικτυακών συναντήσεων και κοινών πλατφορμών εργασίας είχε ορισμένα μειονεκτήματα, π.χ. απώλεια προσωπικών ανταλλαγών. Ωστόσο, σύμφωνα με πολλούς συμμετέχοντες, τα μειονεκτήματα αυτά αντισταθμίστηκαν από πλεονεκτήματα, π.χ. εξοικονόμηση χρόνου λόγω της κατάργησης των ταξιδιωτικών προσπαθειών ή της δυνατότητας σχολιασμού των ενδιάμεσων αποτελεσμάτων μεταξύ δύο εργαστηρίων μέσω συνεργατικών επιγραμμικών πλατφορμών. Κατά την εφαρμογή των ηλεκτρονικών μορφοτύπων, ελήφθησαν υπόψη οι διαφορετικές δεξιότητες των συμμετεχόντων και η πρόσβαση έγινε όσο το δυνατόν ευκολότερη.
• Διαφορετικοί στόχοι, απόψεις και ιδέες μπορούν να οδηγήσουν σε συγκρούσεις, μεταξύ άλλων και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Για να αποφευχθεί αυτό, οι περιφερειακές διαδικασίες ξεκίνησαν με τον καθορισμό κοινών στόχων. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας συζητήθηκαν πάντα διαφορετικές απόψεις για την εξεύρεση κοινής λύσης.
• Δεν θα μπορούσαν πάντα να προσληφθούν όλοι οι σχετικοί συμμετέχοντες για τη διαδικασία, γεγονός που μερικές φορές οδήγησε σε κενά γνώσεων που εμπόδιζαν πιο συγκεκριμένες συζητήσεις, π.χ. σχετικά με την εφαρμογή των μέτρων. Αυτό αντισταθμίστηκε από την εστιασμένη συμμετοχή των σχετικών φορέων παράλληλα με τα εργαστήρια.
• Υπήρξαν περιορισμένες επιλογές δράσης σε περιφερειακό/τοπικό επίπεδο για ορισμένους συμμετέχοντες και θέματα, όπως για τις γεωργικές επιχειρήσεις, στις οποίες κυριαρχεί κυρίως η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ) της ΕΕ. Οι εν λόγω φορείς δεν είδαν επιλογές για την ενσωμάτωση των αποφάσεών τους σε περιφερειακό ή δημοτικό χάρτη πορείας. Η κοινοποίηση αυτών των ειδικών αναγκών στο ομοσπονδιακό κρατίδιο, το ομοσπονδιακό επίπεδο και το επίπεδο της ΕΕ θα ήταν ουσιαστικής σημασίας για την αντιμετώπιση των περιφερειακών και τοπικών αναγκών προσαρμογής για τους εν λόγω τομείς.

Παράγοντες επιτυχίας

• Τα προϋπάρχοντα δίκτυα (όπως από τη βιώσιμη ανάπτυξη) και οι προσπάθειες προσαρμογής αποτέλεσαν σημαντικό πλεονέκτημα. Η σύνδεση της διαδικασίας με τις καθιερωμένες δομές διακυβέρνησης και τα έργα όχι μόνο εξασφάλισε συνοχή, αλλά κατέστησε επίσης δυνατή την καλύτερη αξιοποίηση της υπάρχουσας τεχνογνωσίας.
• Δεδομένου ότι οι συνεργατικές διαδικασίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ενεργό συμμετοχή των διαφόρων παραγόντων, το υψηλό επίπεδο κινήτρων έχει μεγάλη αξία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για άτομα με σχετικά καθήκοντα, ευθύνες ή προσωπικά δίκτυα. Αυτοί οι πιθανοί «πολλαπλασιαστές» της γνώσης αντιμετωπίστηκαν ενεργά (π.χ. προσεγγίζοντας τους προσωπικά) και διατηρήθηκαν στη διαδικασία προσαρμογής όσο το δυνατόν εγγύτερα.
• Η αυξανόμενη σημασία του θέματος της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην πολιτική και την κοινωνία αποτέλεσε σημαντική κινητήρια δύναμη. Τα τελευταία χρόνια, σημειώθηκε αξιοσημείωτη αύξηση της προσοχής στα ζητήματα προστασίας του κλίματος και προσαρμογής. Η καταστροφή από πλημμύρες στο δυτικό τμήμα της Γερμανίας το καλοκαίρι του 2021, για παράδειγμα, έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο θέμα της πρόληψης των έντονων βροχοπτώσεων σε αυτές τις περιφερειακές διαδικασίες. Τέτοια γεγονότα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κριτική εξέταση των υφιστάμενων δομών και διαδικασιών και για την αύξηση της ευαισθητοποίησης μεταξύ των διαφόρων ομάδων (χωρίς να γίνουν ανησυχητικά).
• Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των εργαστηρίων «σε επίπεδο οφθαλμού», δηλαδή να δοθεί η δυνατότητα σε όλους τους συμμετέχοντες να συνεργαστούν σε ίσο επίπεδο, οδήγησε σε αύξηση των κινήτρων και στην (τουλάχιστον προσωρινή) αναστολή των υφιστάμενων συγκρούσεων.
• Προκειμένου να διασφαλιστεί η ανεξάρτητη και συνεχής χρήση τους πέρα από το έργο, η παροχή της ανάλυσης των επιπτώσεων στο κλίμα και ένα πρακτικό σύστημα παρακολούθησης σχεδιάστηκαν για κάθε περιοχή όσο το δυνατόν πιο πρακτικά και προσβάσιμα. Οι υπηρεσίες αυτές αναπτύχθηκαν σε στενή συνεργασία με τους επαγγελματίες.
• Η πολιτική στήριξη διαδραμάτισε επίσης σημαντικό ρόλο στις διαδικασίες προσαρμογής που δρομολογήθηκαν από το σχέδιο για τις εξελισσόμενες περιφέρειες. Οι χάρτες πορείας εγκρίθηκαν επίσημα από τα περιφερειακά συμβούλια, το υψηλότερο πολιτικό επίπεδο κάθε περιφέρειας του βόρειου Ρήνου Βεστφαλίας. Το έργο έχει επίσης λάβει προσοχή στην πολιτική του ομοσπονδιακού κράτους και την υποστήριξη από την κυβέρνηση της ομοσπονδιακής πολιτείας μέσω της παροχής χρηματοδότησης του έργου και της διασφάλισης της επιστημονικής συνεργασίας με την υπηρεσία περιβάλλοντος (LANUV) και άλλους σχετικούς παράγοντες στην ομοσπονδιακή πολιτεία της NRW (για παράδειγμα, τη δημόσια κρατική τράπεζα, NRW.BANK).

Τέλος, οι γνώσεις που αποκτήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου μεταβιβάστηκαν σε άλλες περιοχές της Γερμανίας, καθώς και σε άλλες περιφέρειες της Ευρώπης και φορείς, κυρίως μέσω της διάδοσης εκθέσεων και της διοργάνωσης διαφόρων εκδηλώσεων και συνεισφορών σε διεθνή συνέδρια. Οργανώθηκαν μαθήματα κατάρτισης για συμβούλους και υπαλλήλους των διοικήσεων άλλων περιφερειών προκειμένου να ενημερωθούν για την έννοια της οδικής χαρτογράφησης του έργου της εξελισσόμενης περιφέρειας και να την εφαρμόσουν στην περιοχή αρμοδιότητάς τους. Τα μαθήματα αυτά διοργανώθηκαν από κοινού από το Κέντρο Κοινωνικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο TU Dortmund, το difu και το Κέντρο Εκπαίδευσης για τη Βιομηχανία Εφοδιασμού και Διαχείρισης Αποβλήτων (Bildungszentrum für die Ver- und Entsorgungswirtschaft gGmbH, BEW, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, που ενεργεί σε ομοσπονδιακό επίπεδο).

Από κοινού με τα ενδιαφερόμενα μέρη από την ολλανδική περιφέρεια West-Overijssel/Ijssel Vechtdelta και το Πανεπιστήμιο του Twente στο Enschede, συζητήθηκαν τα κοινά σημεία και οι διαφορές των διαφόρων προσεγγίσεων σε γύρους ανταλλαγής προκειμένου να είναι δυνατή η διατύπωση κατάλληλων συστάσεων πολιτικής.

Δαπάνες

Δεδομένου ότι το έργο επικεντρώθηκε στη συνεργατική ανάπτυξη και όχι στην εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, οι χρηματοδοτικοί πόροι του έργου (συνολικός προϋπολογισμός 2,9 εκατ. ευρώ), οι οποίοι προέρχονταν από το πρόγραμμα LIFE της ΕΕ και την ομοσπονδιακή πολιτεία της NRW, χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση των συνιστωσών του έργου. Οι περιφέρειες έπρεπε να συνεισφέρουν 1 000 EUR η καθεμία για να συμμετάσχουν στο έργο LIFE.

Επιπλέον, σε όλες σχεδόν τις περιφέρειες, διατέθηκαν ίδιοι πόροι για τον καθορισμό και τη διατήρηση των νέων θέσεων προσωπικού των «προωθητών» προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν αρχικά από το έργο.

Οι φορείς που ενδιαφέρονται να εφαρμόσουν μια διαδικασία προσαρμογής σύμφωνα με τη μέθοδο της εξελισσόμενης χαρτογράφησης πορείας θα πρέπει να αναμένουν κόστος για τη σύσταση μιας μονάδας συντονισμού, την εφαρμογή εκτενούς διαδικασίας διαλόγου, την εκπόνηση ανάλυσης των επιπτώσεων στο κλίμα, καθώς και ενδεχομένως για περαιτέρω εξωτερική εμπειρογνωσία και υπηρεσίες (π.χ. για την παρακολούθηση των έργων). Στο έργο, οι δαπάνες αυτές καλύφθηκαν σε μεγάλο βαθμό για τις συμμετέχουσες περιφέρειες.

Οφέλη

Οι περιφέρειες και οι δήμοι θα μπορούσαν να αποκομίσουν πολλαπλά οφέλη από την υιοθέτηση και την εφαρμογή της μεθόδου της εξελισσόμενης χαρτογράφησης πορείας.

Μέσω της υλοποίησης ολοκληρωμένων, συνεργατικών διαδικασιών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή του έργου Evolving Regions, οι επτά συμμετέχουσες περιφέρειες μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν ενεργά τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, οι περιφερειακοί φορείς θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τις σχετικές υπηρεσίες στήριξης που παρασχέθηκαν από το έργο. Η λεπτομερής ανάλυση των επιπτώσεων του κλίματος σε επίπεδο περιοχής έδωσε τη δυνατότητα στους περιφερειακούς φορείς να κατανοήσουν τις συγκεκριμένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να προσδιορίσουν τις περιοχές και τους τομείς που πλήττονται περισσότερο. Η πρακτική προσέγγιση παρακολούθησης παρέχει μια εύχρηστη προσέγγιση για την αξιολόγηση του αντίκτυπου ενός μέτρου πριν από την υλοποίησή του. Για τον σκοπό αυτό, αναπτύχθηκαν αλυσίδες επιπτώσεων υπό την έννοια της λογικής παρέμβασης που απεικονίζουν τις θετικές (και αρνητικές) επιπτώσεις ενός μέτρου. Οι δείκτες αυτοί συνδέονταν με δείκτες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των μέτρων που απαριθμούνται στον χάρτη πορείας.

Οι υπηρεσίες αυτές και το καθιερωμένο δίκτυο έδωσαν τη δυνατότητα στους περιφερειακούς φορείς να ενσωματώσουν το θέμα της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή στην καθημερινή τους εργασία και να συνεχίσουν ανεξάρτητα τις προσπάθειες που ξεκίνησαν. Αυτή η ανάπτυξη ικανοτήτων αποτελεί βασικό στόχο της εξελισσόμενης μεθόδου χαρτογράφησης πορείας. Σε πολλές περιοχές, το δίκτυο των φορέων που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας είναι πιθανό να χρησιμοποιηθεί πέρα από το έργο, καθώς η ζήτηση για τη συνέχιση των δημιουργημένων δικτύων εκφράστηκε από τους συμμετέχοντες σε όλες τις περιφέρειες. Σε ορισμένες περιφέρειες, π.χ. στο Minden-Lübbecke, το δίκτυο του έργου μεταφέρθηκε σε μια νεοσυσταθείσα ομάδα εργασίας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, η οποία συνεδριάζει τακτικά. Λόγω των θετικών αποτελεσμάτων και εμπειριών από τη χρήση ενός νέου έργου, έξι από τις επτά θέσεις προσωπικού που χρηματοδοτήθηκαν από το έργο για τον συντονισμό της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή (ο λεγόμενος «περιφερειακός φορέας προώθησης») καθιερώθηκαν μόνιμα από τις περιφέρειες μετά το τέλος του έργου.

Επιπλέον, η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου εγγράφου σχεδιασμού που συμφωνήθηκε από τους περιφερειακούς φορείς αποτελεί τη βάση για τη μελλοντική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στις περιφέρειες.

Συνολικά, οι διαδικασίες ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν άμεσα ορισμένες βασικές προκλήσεις που σχετίζονται με την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Πράγματι, η ανάλυση των επιπτώσεων στο κλίμα μείωσε τις αβεβαιότητες σχετικά με τις υφιστάμενες και τις αναμενόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και οι διαδικασίες διαλόγου επέτρεψαν στους σχετικούς φορείς να συνεργαστούν πέραν των θεματικών και διοικητικών ορίων. Σε αυτή τη βάση, οι μελλοντικές δραστηριότητες προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μπορούν να συντονιστούν ή να συνδυαστούν στενότερα και οι πόροι μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πιο στοχευμένο τρόπο.

Τέλος, η ολοκληρωμένη και συνεργατική προσέγγιση της εξελισσόμενης χαρτογράφησης πορείας κατέστησε δυνατή τη συνεργασία σε διάφορα θέματα και, ως εκ τούτου, την εξέταση πιθανών συγκρούσεων, αλλά και συνεργειών από την αρχή της διαδικασίας.

Παρέχοντας τη βάση για την ενεργό ολοκληρωμένη και συνεργατική προσαρμογή στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, το έργο «Εξελιγμένες περιφέρειες» συνέβαλε στην επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των στόχων της στρατηγικής της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αντιμετωπίζοντας παράλληλα τις προτεραιότητες της (εθνικής) γερμανικής στρατηγικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (DAS) (BMUV2020) και της ομοσπονδιακής πολιτείας NRW (MKULNV2015). Στον πρώτο νόμο της Γερμανίας για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή από το 2021, η ομοσπονδιακή πολιτεία της NRW καθόρισε τους στόχους της για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ορίζει τα εξής: «Οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να περιοριστούν από τις αρμόδιες δημόσιες αρχές μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής μέτρων προσαρμογής ειδικά για κάθε τομέα δράσης και προσαρμοσμένων στην αντίστοιχη περιφέρεια» (άρθρο 3 παράγραφος 1 Klimaanpassungsgesetz NRW, ιδία μετάφραση, NRW 2021). Ο νόμος τονίζει τον ρόλο των δημόσιων αρχών στην ενεργό λήψη μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και τις υποχρεώνει να λαμβάνουν υπόψη τις ανησυχίες τους για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή κατά την εκπλήρωση των καθηκόντων τους.  Με την υποστήριξη αυτού του έργου LIFE, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του NRW σκόπευε να παράσχει μια αποδεδειγμένη πρακτική προσέγγιση και έμπνευση για τους δήμους και τις περιφέρειες της NRW για την εφαρμογή του νόμου προσαρμογής.

Η διάρκεια του έργου Evolving Regions ήταν η 2019-2023

Οι περιφερειακές διαδικασίες χρειάστηκαν περίπου ενάμιση χρόνο η καθεμία, συμπεριλαμβανομένης της προετοιμασίας, του διαλόγου και της φάσης εργασίας και της λήψης πολιτικών αποφάσεων.

Τα αποτελέσματα του έργου αναμένεται να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμες ή μόνιμες αλλαγές στα πλαίσια διακυβέρνησης των περιφερειών, μέσω της δημιουργίας νέων ειδικών θέσεων προσωπικού και της έναρξης των δομών δικτύου και των διαδικασιών συμμετοχής. Αναμένεται να καταστήσει δυνατή την εφαρμογή μέτρων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μακροπρόθεσμα.

Ministry of the Environment, Nature and Transport of the State of North Rhine-Westphalia

Dr.-Ing. Kathrin Prenger-Berninghoff

Referat VIII B 2 Anpassung an den Klimawandel,

Koordinierung Klimaschutz

Ministerium für Umwelt, Naturschutz und Verkehr des Landes NRW

E-Mail:  kathrin.prenger-berninghoff@munv.nrw.de

Interactive Climate Atlas (Klimaatlas NRW)

Landesamt für Natur, Umwelt und Verbraucherschutz Nordrhein-Westfalen (LANUV)

Fachbereich 37: Klimaschutz, Klimawandel Koordinierungsstelle

Email: klimaatlas@lanuv.nrw.de 

Direct information on the implementation of the Evolving roadmapping approach

Jürgen Schultze

Social Research Centre (sfs)

TU Dortmund University/ Department of Social Sciences (sfs)

Email: juergen.schultze@tu-dortmund.de 

Εξελισσόμενος οδηγός χάραξης πορείας

Έκθεση Layman γιατις εξελισσόμενες περιφέρειες

Η κλιματικά ανθεκτική περιοχή Minden-Lübbecke