Υγεία των παιδιών

Σημαντικές πτυχές της έκθεσης, της ευπάθειας και των συνακόλουθων κινδύνων για την υγεία των παιδιών και των νέων λόγω της κλιματικής αλλαγής

Θέματα υγείας

Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία, επειδή το σώμα και το ανοσοποιητικό τους σύστημα εξακολουθούν να αναπτύσσονται (Anderko et al., 2020). Η ακραία θερμότητα, για παράδειγμα, μπορεί να έχει πιο σοβαρές επιπτώσεις στους νέους, επειδή το σώμα τους δεν ρυθμίζει τη θερμοκρασία τόσο αποτελεσματικά όσο των ενηλίκων (Vanos et al., 2017). Ως εκ τούτου, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο αφυδάτωσης, θερμικής εξάντλησης και θερμοπληξίας κατά τη διάρκεια καύσωνα. Επιπλέον, οι κακώς αεριζόμενες και υπερπλήρεις αίθουσες διδασκαλίας επιδεινώνουν τις συνθήκες υπό τις οποίες οι νέοι πρέπει να συγκεντρωθούν και να αποδώσουν (Salthammer et al., 2016). Ήδη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, το άγχος μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και την ανάπτυξη του βρέφους και να οδηγήσει σε πρόωρο τοκετό, χαμηλό βάρος γέννησης και μειωμένη γνωστική, συμπεριφορική και κινητική ανάπτυξη (King et al., 2012).

Τα παιδιά έχουν ταχύτερους ρυθμούς αναπνοής από τους ενήλικες, πράγμα που σημαίνει ότι εισπνέουν περισσότερους ρύπους σε σχέση με το σωματικό τους βάρος. Η συνδυασμένη ατμοσφαιρική ρύπανση και οι υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξης ή επιδείνωσης των υφιστάμενων αναπνευστικών ασθενειών, του άσθματος και του ατοπικού εκζέματος (Pinkerton and Joad, 2000· Huss-Marp et al., 2006). Τα παιδιά περνούν επίσης περισσότερο χρόνο σε εξωτερικούς χώρους, αυξάνοντας την έκθεσή τους σε περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία και ο μολυσμένος αέρας, το νερό, το έδαφος ή οι φορείς ασθενειών. Επιπλέον, η φυσική τους περιέργεια και συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένου του παιχνιδιού στο έδαφος και της τοποθέτησης αντικειμένων στο στόμα τους, αυξάνει την επαφή τους με τους μολυσματικούς παράγοντες. Κατά τη διάρκεια φυσικών καταστροφών, όπως πλημμύρες ή πυρκαγιές, τα παιδιά είναι πιο πιθανό να υποφέρουν από τραυματισμούς, διατροφικές ελλείψεις, επισιτιστική ανασφάλεια και ασθένειες που μεταδίδονται με τρόφιμα και νερό.

Η κλιματική αλλαγή μπορεί επίσης να επηρεάσει την ψυχική υγεία των παιδιών, καθώς μπορεί να βιώσουν φόβο και αγωνία από την παρακολούθηση ακραίων γεγονότων, την ανησυχία για το μέλλον, το κλείσιμο σχολείων ή από τον εκτοπισμό και την αλλαγή των μέσων διαβίωσης. Ο φόβος των μελλοντικών καταστροφών και η ορατή καταστροφή των φυσικών οικοτόπων συμβάλλουν σε αυτό που συχνά ονομάζεται «οικολογικό άγχος», επηρεάζοντας την ψυχική υγεία των παιδιών και τις ακαδημαϊκές επιδόσεις (Léger-Goodes et al., 2022). Επιπλέον, η εξάρτηση των παιδιών από ενήλικες για τη φροντίδα και τη λήψη αποφάσεων σημαίνει ότι είναι λιγότερο ικανά να προστατευτούν κατά τη διάρκεια γεγονότων που σχετίζονται με το κλίμα (Sanson et al., 2022). Στον απόηχο των καταστροφών, οι νέοι, όπως και οι ενήλικες, είναι πιο επιρρεπείς σε συμπεριφορές που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία τους, όπως η ακαδημαϊκή αδιαφορία και δυσλειτουργία, οι ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες και, για τους εφήβους, η κατάχρηση ουσιών και το κάπνισμα (Manning and Clayton, 2018· Hoey et al., 2020).

Παρατηρούμενες επιδράσεις

Τις τελευταίες δεκαετίες, τα παιδιά και οι έφηβοι σε ολόκληρη την Ευρώπη υποφέρουν όλο και περισσότερο από τις επιπτώσεις στην υγεία που συνδέονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Η κλιμάκωση της έντασης και της συχνότητας των κυμάτων καύσωνα έχουν συμβάλει στην αφυδάτωση, τη θερμοπληξία και την επιδείνωση των αναπνευστικών διαταραχών στη νεότερη γενιά· ένα στα δύο παιδιά στην Ευρώπη εκτίθεται σε τουλάχιστον 4-5 καύσωνες ετησίως (UNICEF, 2023). Σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των σχολείων στις ευρωπαϊκές πόλεις βρίσκονται σε περιοχές επιρρεπείς σε αστικά θερμαινόμενα φαινόμενα, με θερμοκρασίες τουλάχιστον 2 °C υψηλότερες από τον περιφερειακό μέσο όρο (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Κλίμα και την Υγεία, 2022). Σε όλη την Ευρώπη, οι εισαγωγές σε νοσοκομεία έκτακτης ανάγκης και η συχνότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών, αναπνευστικών και νεφρικών παθήσεων, καθώς και ο πυρετός και η θερμοπληξία αυξήθηκαν στα παιδιά κατά τη διάρκεια των κυμάτων καύσωνα (Xu et al., 2014). Συνολικά 52 παιδιά πέθαναν από θερμοπληξία στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2018 (Forsyth & Solan, 2022).

Οι αυξημένες πλημμύρες θέτουν επίσης τα παιδιά σε υψηλότερο κίνδυνο θυμάτων, ασθενειών που μεταδίδονται στο νερό και επιπτώσεων στην ψυχική υγεία (ΕΟΧ, 2024). Στην Ευρώπη, περίπου ένα στα δέκα σχολεία βρίσκεται σε περιοχές που ενδέχεται να είναι επιρρεπείς σε πλημμύρες (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Κλίμα και την Υγεία, 2022). Επιπλέον, τα παιδιά που παίζουν σε ξηρές πλημμυρικές περιοχές έχουν οδηγήσει σε λοιμώξεις από παράσιτα όπως το Cryptosporidium (Gertler et al., 2015). Επιπλέον, η κακή ποιότητα του αέρα, η οποία οφείλεται εν μέρει στην αύξηση των πυρκαγιών και των καύσωνα, έχει επιδεινώσει τις αναπνευστικές παθήσεις, όπως το άσθμα, μεταξύ των παιδιών στην Ευρώπη. Στην Ευρώπη μεταξύ 2010 και 2019, εκτιμάται ότι 5.839 βρέφη (κάτω του ενός έτους) πέθαναν από αιτίες που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση (UNICEF, 2024), και περίπου το ένα τρίτο των περιπτώσεων άσθματος στην Ευρώπη μπορεί να αποδοθεί στην ατμοσφαιρική ρύπανση (Nieuwenhuijsen et al., 2023). Η αύξηση της γύρης λόγω των θερμότερων θερμοκρασιών έχει επίσης οδηγήσει σε αύξηση των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με αλλεργίες, επηρεάζοντας περαιτέρω την υγεία και την ευημερία των παιδιών (Beck et al., 2013). Η κλιματική αλλαγή επηρέασε επίσης την κατανομή των λοιμωδών νοσημάτων στην Ευρώπη. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, τα επεκταθέντα και μετατοπισμένα ενδιαιτήματα και η παρατεταμένη περίοδος δραστηριότητας για τα τσιμπούρια, τα κουνούπια και άλλους φορείς, που προκαλούνται σε μεγάλο βαθμό από θερμότερα κλίματα, έχουν οδηγήσει σε αξιοσημείωτη άνοδο σε περιπτώσεις νόσου του Lyme (Shafquat et al., 2023), κροταλογενούς εγκεφαλίτιδας, καθώς και ασθενειών που μεταδίδονται από τα κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός και ο πυρετός του Δυτικού Νείλου, ακόμη και σε περιοχές που προηγουμένως θεωρούνταν χαμηλού κινδύνου (Semenza και Suk, 2018). Καθώς τα παιδιά έχουν ένα λιγότερο ανεπτυγμένο ανοσοποιητικό σύστημα, για ορισμένες ασθένειες υπάρχει επίσης υψηλότερος κίνδυνος για μια πιο σοβαρή ή ακόμη και θανατηφόρα πορεία της νόσου.

Οι αλλαγές στις βροχοπτώσεις και τα συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν οδηγήσει σε αστοχίες των καλλιεργειών και σε μείωση της γεωργικής παραγωγικότητας σε τμήματα της Ευρώπης. Ενώ το ενδοευρωπαϊκό εμπόριο αποτρέπει τις τοπικές οξείες ελλείψεις τροφίμων, η μειωμένη διαθεσιμότητα τροφίμων οδηγεί σε υψηλότερες τιμές τροφίμων και μειωμένη πρόσβαση σε υγιεινά και θρεπτικά τρόφιμα, ιδίως για τις οικογένειες με χαμηλότερο εισόδημα (ΕΟΧ, 2024). Αυτό έχει επιπτώσεις στη διατροφική πρόσληψη των παιδιών και ως εκ τούτου στη γνωστική τους ανάπτυξη, την ικανότητά τους να μαθαίνουν και να εκτελούν στο σχολείο και τη συνολική υγεία τους.

Οι νέοι της Ευρώπης υφίστανται ψυχολογικές επιπτώσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής, με αναφορές για αυξημένο άγχος, κατάθλιψη και διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος και συνδέονται με καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Σε μια έρευνα μεταξύ των νέων σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες, πάνω από το 50 % ανέφεραν ότι αισθάνονται λυπημένοι, ανήσυχοι, θυμωμένοι, ανίσχυροι και ένοχοι και πάνω από το 30 % δήλωσαν ότι αυτά τα συναισθήματα για την κλιματική αλλαγή επηρέασαν αρνητικά την καθημερινή τους ζωή και την ικανότητά τους να λειτουργούν (Hickman et al., 2021).

Προβλεπόμενες επιπτώσεις

Καθώς το κλίμα συνεχίζει να αλλάζει, προβλέπεται ότι οι κίνδυνοι για την υγεία των παιδιών και των εφήβων θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Οι τραυματισμοί, οι θάνατοι και οι προκλήσεις ψυχικής υγείας μεταξύ των νέων πληθυσμών που σχετίζονται με ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες, καταιγίδες και πλημμύρες, αναμένεται να αυξηθούν με την προβλεπόμενη εντατικοποίηση και την αυξημένη συχνότητα αυτών των συμβάντων (π.χ., Amengual et al., 2014). Τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Ευρώπη το 2020 θα αντιμετωπίσουν περίπου 4 φορές περισσότερα ακραία γεγονότα, ιδίως κύματα καύσωνα, σε σύγκριση με εκείνα που γεννήθηκαν το 1960 (Thiery et al., 2021). Έως το 2050, όλα τα παιδιά στην Ευρώπη θα εκτίθενται σε 4-5 καύσωνες ετησίως και στους σχετικούς κινδύνους για την υγεία (UNICEF, 2023). Στο μέλλον, οι αναπνευστικές παθήσεις θα επιδεινωθούν από τις μεγαλύτερες και πιο έντονες εποχές γύρης (Rasmussen et al., 2017). Με τη συνεχή κλιματική αλλαγή, περισσότερα παιδιά αναμένεται να εκτεθούν σε ασθένειες που μεταδίδονται από φορείς, οι οποίες δεν είναι συνηθισμένες στις περιοχές τους, επειδή τα κουνούπια, οι κρότωνες και οι αμμουδιές θα ευδοκιμήσουν σε ευρύτερες και πιο βόρειες περιοχές (Semenza και Suk, 2018). Επιπλέον, οι αλλοιωμένες καιρικές συνθήκες αυξάνουν τον κίνδυνο ασθενειών του νερού και των τροφίμων, καθώς και του υποσιτισμού, λόγω των επιπτώσεων στην ποιότητα του νερού και στην παραγωγή τροφίμων (π.χ. Semenza et al., 2017· ΕΟΠ, 2024). Οι νέοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν άγχος, κατάθλιψη και μετατραυματικές διαταραχές άγχους, οι οποίες αναμένεται να εξοργιστούν λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως ο εκτοπισμός, η καταστροφή κοινοτήτων, η απώλεια αγαπημένων προσώπων, οι διαταραχές στην εκπαίδευση και η κοινωνική αστάθεια (Clayton et al., 2023).

Policy απαντήσεις

Η μείωση των κινδύνων για την υγεία των παιδιών που σχετίζονται με το κλίμα απαιτεί επείγουσα και επικεντρωμένη στα παιδιά δράση για την προσαρμογή των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και στήριξης για την προστασία των πλέον ευάλωτων μελών της κοινωνίας. Το 2022, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσε σύσταση σχετικά με τη μάθηση για την πράσινη μετάβαση και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Διάφορα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα έχουν στηρίξει την εφαρμογή λύσεων που βασίζονται στη φύση και αποσκοπούν στη μετατροπή των χώρων που συχνάζουν παιδιά, όπως σχολεία ή παιδικές χαρές, σε δροσερά νησιά για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της θερμότητας (π.χ. το πρόγραμμα OASIS ή το έργο myBUILDINGISGREEN). Άλλα έργα (όπως το SINPHONIE) οδήγησαν σε συστάσεις για την ευημερία των παιδιών και την εφαρμογή τεχνολογικών λύσεων για τη μείωση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα σχολεία. Η αύξηση της ευαισθητοποίησης διαδραματίζει καίριο ρόλο στη μείωση του κινδύνου καταστροφών. Έργα όπως το WaterCare ή το Hull Children’s Flood αποσκοπούν στην αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους πλημμύρας και ποιότητας του νερού, για τα παιδιά και τους νέους κυρίως μέσω εκπαιδευτικών ενοτήτων, πρακτικών εργαστηρίων ή διαδικτυακών πλατφορμών. Παραδείγματα ειδικών εργαλείων για την ευαισθητοποίηση των παιδιών περιλαμβάνουν μια εργαλειοθήκη για τις ασθένειες που μεταδίδονται από φορείς από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC) και ένα εκπαιδευτικό παιχνίδιγια τα τσιμπούρια και τη νόσο του Lyme από τις ολλανδικές υγειονομικές αρχές. Ο εμβολιασμός είναι μια πολύ αποτελεσματική άμυνα κατά της κροταλικής εγκεφαλίτιδας (TBE). Ωστόσο, οι συστάσεις για τα εμβόλια TBE, μεταξύ άλλων και για τα παιδιά, διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Η Αυστρία και η Ελβετία είναι οι μόνες χώρες με εθνικά καθολικά προγράμματα εμβολιασμού, ενώ άλλες ευρωπαϊκές χώρες βασίζουν τις συστάσεις τους σε παράγοντες όπως οι περιοχές κινδύνου ή η επαγγελματική έκθεση (Steffen, 2019· Erber και Schmitt, 2018).

Στοιχεία αναφοράς

• Amengual, A., et al., 2014, «Projections of heat waves with high impact on human health in Europe», Global and Planetary Change 119, σ. 71-84. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2014.05.006
• Anderko, L., et al., 2020, «Το κλίμα αλλάζει την αναπαραγωγή και την υγεία των παιδιών: επισκόπηση των κινδύνων, της έκθεσης και των επιπτώσεων», παιδιατρική έρευνα 87(2), σ. 414-419. https://doi.org/10.1038/s41390-019-0654-7
• Beck, I., et al., 2013, «High Environmental Ozone Levels Lead to Enhanced Allergenicity of Birch Pollen», PLOS ONE 8(11), σ. e80147. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0080147
• Clayton, S., et al., 2023, Mental Health and Our Changing Climate: Έκθεση για τα παιδιά και τη νεολαία 2023, American Psychological Association and ecoAmerica, Washington DC. Διατίθεται στη διεύθυνση https://doi.apa.org/doi/10.1037/e504642023-001 (πρόσβαση Απριλίου 2024)
• ΕΟΠ, 2024, European Climate Risk Assessment, Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. Διατίθεται στη διεύθυνση https://www.eea.europa.eu/publications/european-climate-risk-assessment (πρόσβαση Μαρτίου 2024)
• Erber, W. and Schmitt, H.-J., 2018, «Self-reported Tick-borne εγκεφαλίτιδα (TBE) εμβολιαστική κάλυψη στην Ευρώπη: Αποτελέσματα από συγχρονική μελέτη», Ticks and Tick-borne Diseases 9(4), σ. 768-777. https://doi.org/10.1016/j.ttbdis.2018.02.007
• Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Κλίμα και την Υγεία, 2022, «Έκθεση ευάλωτων ομάδων σε κλιματικούς κινδύνους». Διατίθεται στη διεύθυνση https://climate-adapt.eea.europa.eu/en/observatory/evidence/projections-and-tools/exposure-of-vulnerable-groups-to-climate-risks (πρόσβαση Απριλίου 2024)
• Gertler, M., et al., 2015, «Outbreak of cryptosporidium hominis after river flooding in the city of Halle (Saale), Germany, August 2013», BMC Infectious Diseases 15(1), σ. 88. https://doi.org/10.1186/s12879-015-0807-1
• Hickman, C., et al., 2021, «Κλιματικό άγχος σε παιδιά και νέους και οι πεποιθήσεις τους σχετικά με τις κυβερνητικές απαντήσεις στην κλιματική αλλαγή: μια παγκόσμια έρευνα», The Lancet Planetary Health 5(12), σελ. e863-e873. https://doi.org/10.1016/S2542-5196(21)00278-3
• Hoey, H., et al., 2020, «Τα παιδιά αντιμετωπίζουν φυσική, οικονομική και κρίση δημόσιας υγείας στην Ευρώπη: Οι κίνδυνοι μιας προβλέψιμης μη προβλεψιμότητας», Türk Pediatri Arşivi 55(S1), σελ. S4-S9. https://doi.org/10.14744/TurkPediatriArs.2020.55553
• Huss-Marp, J., et al., 2006, «Επιρροή της βραχυπρόθεσμης έκθεσης στο αερομεταφερόμενο Der p 1 και πτητικές οργανικές ενώσεις στη λειτουργία του φραγμού του δέρματος και στη ροή του δέρματος σε ασθενείς με ατοπικό έκζεμα και υγιή άτομα», Κλινική και Πειραματική Αλλεργία: Journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology 36(3), σελ. 338-345. https://doi.org/10.1111/j.1365-2222.2006.02448.x
• King, S., et al., 2012, «Using Natural Disasters to Study the Effects of Prenatal Maternal Stress on Child Health and Development», Birth Defects Research Part C: Το έμβρυο σήμερα: Κριτικές 96(4), σ. 273-288. https://doi.org/10.1002/bdrc.21026
• Léger-Goodes, T., et al., 2022, «Eco-anxiety in children: Μια διερευνητική επισκόπηση των επιπτώσεων της ευαισθητοποίησης για την κλιματική αλλαγή στην ψυχική υγεία», Frontiers in Psychology 13, σ. 1-21. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.872544
• Manning, C. and Clayton, S., 2018, «απειλές για την ψυχική υγεία και την ευημερία που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή», στο: Clayton, S. and Manning, C. (επιμ.), Ψυχολογία και Κλιματική Αλλαγή. Ανθρώπινες αντιλήψεις, επιπτώσεις και απαντήσεις, Ακαδημαϊκός Τύπος, σελ. 217-244. Διατίθεται στη διεύθυνση https://doi.org/10.1016/B978-0-12-813130-5.00009-6
• Nieuwenhuijsen, M., et al., 2023, Air Pollution and Children — Protect our Future Generation with Improved Ambient Quality Guidelines, Urban Planning, Environment and Health Initiative, ISGlobal, Barcelona. Διατίθεται στη διεύθυνση https://www.isglobal.org/documents/10179/12351497/AAQD+Policy+brief+Air+pollution+and+children+VF.pdf/215fb927-26e0-4073-b8a7-9e35509404a6?t=1689076937000 (πρόσβαση Απριλίου 2024)
• Pinkerton, K. E. and Joad, J. P., 2000, «Το αναπνευστικό σύστημα των θηλαστικών και κρίσιμα παράθυρα έκθεσης για την υγεία των παιδιών», Environmental Health Perspectives 108(suppl 3), σ. 457-462. https://doi.org/10.1289/ehp.00108s3457
• Rasmussen, K., et al., 2017, «Climate-change-induced range shifts of three allergenic ragweeds (Ambrosia L.) in Europe and their potential impact on human health», PeerJ 5, σ. e3104. https://doi.org/10.7717/peerj.3104
• Salthammer, T., et al., 2016, «Η ευημερία των παιδιών στα σχολεία: Επιπτώσεις των κλιματικών συνθηκών και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης», Environment International 94, σ. 196-210. https://doi.org/10.1016/j.envint.2016.05.009
• Sanson, A. V., et al., 2022, «Children and Climate Change», Elements in Child Development. https://doi.org/10.1017/9781009118705
• Semenza, J. C., et al., 2017, «Environmental Suitability of Vibrio Infections in a Warming Climate: Ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης», Περιβαλλοντικές Προοπτικές Υγείας 125(10), σ. 107004. https://doi.org/10.1289/EHP2198
• Semenza, J. C. and Suk, J. E., 2018, «Vector-borne disease and climate change: μια ευρωπαϊκή προοπτική», επιστολές μικροβιολογίας της FEMS 365(2), σ. fnx244. https://doi.org/10.1093/femsle/fnx244
• Shafquat, M., et al., 2023, «The Incidence of Lyme Borreliosis Among Children», The Pediatric Infectious Disease Journal 42(10), σ. 867. https://doi.org/10.1097/INF.0000000000004040
• Steffen, R., 2019, «Tick-borne εγκεφαλίτιδα (TBE) σε παιδιά στην Ευρώπη: Επιδημιολογία, κλινικά αποτελέσματα και σύγκριση των συστάσεων εμβολιασμού», Ticks and Tick-borne Diseases 10(1), σ. 100-110. https://doi.org/10.1016/j.ttbdis.2018.08.003
• Thiery, W., et al., 2021, «Intergenerational Inequities in exposure to climate extremes», Science 374(6564), σ. 158-160. https://doi.org/10.1126/science.abi7339
• UNICEF, 2023, Beat the Heat: προστασία των παιδιών από καύσωνες στην Ευρώπη και την ΚεντρικήΑσία, Policy brief, UNICEF Europe and Central Asia Regional Office, Γενεύη. Διατίθεται στη διεύθυνση https://www.unicef.org/eca/media/30076/file/Beat%20the%20Heat%20Report.pdf (πρόσβαση Απριλίου 2024)
• UNICEF, 2024, Η κατάσταση των παιδιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2024, UNICEF, Νέα Υόρκη. Διατίθεται στη διεύθυνση https://www.unicef.org/eu/media/2581/file/The%20environment%20and%20child%20well-being%20policy%20brief.pdf (πρόσβαση Απριλίου 2024)
• Vanos, J. K., et al., 2017, «Επιδράσεις της σωματικής δραστηριότητας και της σκιάς στη θερμική ισορροπία και τις θερμικές αντιλήψεις των παιδιών σε μικροκλίμα παιδικής χαράς», Building and Environment 126, σελ. 119-131. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2017.09.026
• Xu, Z., et al., 2014, «Ο αντίκτυπος των κυμάτων καύσωνα στην υγεία των παιδιών: μια συστηματική ανασκόπηση», International Journal of Biometeorology 58(2), σ. 239-247. https://doi.org/10.1007/s00484-013-0655-x