Aidriadach-Iónach

Tíortha an réigiúin

Cumhdaíonn an limistéar comhair Aidriadach-Iónach tíortha Eorpacha a bhfuil teorainn acu leis an Muir Aidriad agus leis an Muir Iónach. Cuimsítear i limistéar comhair 2021-2027 críoch iomlán an Chláir Interreg roimhe seo (síneadh iomlán ar an nGréig, ar an gCróit agus ar an tSlóivéin, dhá réigiún déag de chuid na hIodáile agus dhá chúige, chomh maith le tíortha neamh-AE na hAlbáine, Mhontainéagró, na Seirbia, na Boisnia agus na Heirseagaivéine), lena n-áirítear Poblacht Thuaidh na Macadóine freisin. Is féidir léarscáil ina ndéantar comparáid idir na seanteorainneacha agus na teorainneacha nua a fheiceáil anseo.

Creat beartais

1.     Clár comhair trasnáisiúnta

Is é is aidhm do Interreg VI B ‘Clár ADRION ICR (2021-2027)’, a formheasadh ar deireadh an 30 Samhain 2022, rathúnas eacnamaíoch agus sóisialta inbhuanaithe an limistéir Aidriadach agus Iónach a chur chun cinn. Tacaíonn sé le fás agus le cruthú post, trí fheabhas a chur ar tharraingteacht, iomaíochas agus nascacht na réigiún agus, ag an am céanna, an comhshaol a chaomhnú agus éiceachórais mhuirí agus chósta shláintiúla agus chothroma a áirithiú. Don tréimhse 2021-2027, dhírigh IPA-ADRION ar cheithre Thosaíocht:

• Tosaíocht: 1 — Tacú le réigiún Aidriadach-Iónach níos cliste
• Tosaíocht: 2 — Tacú le réigiún Aidriadach-Iónach atá níos glaise agus athléimneach ó thaobh na haeráide de
• Tosaíocht: 3 — Tacú le réigiún Aidriadach-Iónach atá neodrach ó thaobh carbóin de agus nasctha ar bhealach níos fearr
• Tosaíocht: 4 — Tacú le Rialachas an réigiúin Aidriadach-Iónach

Tugtar aghaidh go príomha ar oiriúnú don athrú aeráide le Tosaíocht 2 agus lena Cuspóir Sonrach RSO2.4 (Oiriúnú don athrú aeráide agus cosc rioscaí tubaiste a chur chun cinn, athléimneacht agus cineálacha cur chuige bunaithe ar éiceachórais á gcur san áireamh). Meastar freisin go bhfeabhsófar oiriúnú leis an gclár trí ghníomhaíochtaí lena n-athbhunaítear an dúlra agus lena gcuirtear bonneagar glas chun cinn, chun Cuspóir Sonrach RSO2.7 (Cosaint agus caomhnú an dúlra, na bithéagsúlachta agus an bhonneagair ghlais a fheabhsú, lena n-áirítear i limistéir uirbeacha, agus gach cineál truaillithe a laghdú).

Maidir leis sin, rannchuideoidh ADRION IPA le gníomhaíochtaí comhroinnte trasnáisiúnta agus macrairéigiúnacha a bhunú chun aghaidh a thabhairt ar an athrú aeráide agus chun tubaistí nádúrtha agus tubaistí de dhéantús an duine a chosc, agus caomhnú an dúlra á mheas mar phríomhghné.

I gclárthréimhse 2014-2020, rinneadh oiriúnú don athrú aeráide a mheas faoi ais tosaíochta 2, mar chuid de Chuspóir Sonrach 2.2 ‘Feabhas a chur ar an acmhainneacht dul i ngleic go trasnáisiúnta le leochaileacht chomhshaoil, ilroinnt agus seirbhís éiceachórais a chosaint i réimse ADRION. Tríd an gcuspóir sin, rannchuidigh ADRION le comhthuiscint a fheabhsú sa réigiún maidir le cosaint an chomhshaoil, bainistiú na bithéagsúlachta, seirbhísí éiceachórais agus oiriúnú don athrú aeráide.

Thairis sin, tá Clár um Chomhar Trasteorann na hIodáile-na Cróite an-ábhartha don réigiún Aidriadach-Iónach. Clúdaíonn a limistéar comhair (25 chúige san Iodáil agus 8 gcontae sa Chróit) cuid shuntasach d’fhoréigiún Mhuir Aidriad. Tugtar le fios i gClár CTT 2021-2027 Interreg idir an Iodáil agus an Chróit go bhfuil sé ar intinn feabhas a chur ar an gcomhordú idirchláir le ADRION agus le cláir trasteorann eile sa Limistéar Aidriadach-Iónach. Lorgófar comhordú idirchláir freisin laistigh de limistéar iomlán na Meánmhara. Beidh an clár ag díriú ar an ngeilleagar gorm, ag baint tairbhe as an taithí a fuarthas ar chomhar roimhe seo agus ag cruthú sineirgí níos láidre le EUSAIR. Cumhdófar le timpeallacht chomhroinnte ghlas athléimneach (Tosaíocht 2) oiriúnú don athrú aeráide agus rioscaí tubaiste a chosc.

2.     Straitéisí macrairéigiúin

Tá réimse comhair ADRION i gcomhthráth le Straitéis an Aontais Eorpaigh don Réigiún Aidriadach agus Iónach (EUSAIR). Is é cuspóir ginearálta EUSAIR rathúnas eacnamaíoch agus sóisialta agus fás a chur chun cinn sa réigiún trína tharraingteacht, a iomaíochas agus a nascacht a fheabhsú. Le ceithre Bhallstát AE (an Chróit, an Ghréig, an Iodáil, an tSlóivéin) agus sé thír neamh-AE (an Albáin, an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, Montainéagró, an Mhacadóin Thuaidh, San Mairíne, an tSeirbia), rannchuidíonn an straitéis le comhtháthú breise na mBalcán Thiar. Díríonn EUSAIR ar acmhainní talún agus muirí araon an réigiúin. Cuireann sé le ceithre cholún théamacha lena léirítear príomhdhúshláin chomh maith le deiseanna sa réigiún: (1) Fás gorm, (2) An Réigiún a Nascadh, (3) Cáilíocht an chomhshaoil, (4) Turasóireacht inbhuanaithe. Le comhar maidir le comhbhainistiú acmhainní comhchoiteanna comhshaoil chomh maith le saincheisteanna athraithe aeráide agus bainistithe riosca tubaiste, tugtar aghaidh ar dhúshláin ríthábhachtacha d’fhorbairt inbhuanaithe an réigiúin Aidriadach-Iónach. Tá maolú ar an athrú aeráide agus oiriúnú don athrú sin chomh maith le bainistiú rioscaí tubaiste ina dtopaicí cothrománacha atá ábhartha do gach ceann de cheithre cholún straitéis EUSAIR. Comhlánaítear an Straitéis le Plean Gníomhaíochta 2020 (SWD(2020). Tagann sé in ionad Phlean 2014 a leagadh amach de réir na gceithre cholún céanna den Straitéis. Sainaithnítear sa Phlean topaicí, gníomhartha agus tionscadail do gach ceann de cheithre cholún na Straitéise. Meastar go rannchuideoidh gníomhaíochtaí faoin gColún ‘Cáilíocht an chomhshaoil’ le tionchar an athraithe aeráide ar éiceachórais mhuirí agus talún a íoslaghdú.

3.     Coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus tionscnaimh chomhair eile

Ar scála níos leithne réigiún iomlán na Meánmhara, déantar comhar maidir le cosaint an chomhshaoil (lena n-áirítear oiriúnú don athrú aeráide) ar an leibhéal trasnáisiúnta a chur ar bhonn foirmiúil faoi chuimsiú Choinbhinsiún Barcelona agus na bprótacal gaolmhar.

Tá tionscnaimh thiomnaithe um chomhar réigiúnach á maoiniú ag an Aontas le blianta fada anuas i réimse an chomhshaoil agus an chúnaimh aeráide do thíortha na mBalcán. Tá cuid acu ina gcuid den Réigiún Aidriadach-Iónach faoi láthair freisin. Rannchuidigh tionscadal an Líonra Comhshaoil Réigiúnaigh um Aontachas (RENA 2010-2013) le feabhsuithe comhshaoil agus aeráide sna Balcáin Thiar agus le caighdeáin an Aontais a chóineasú sa réigiún. Lean an Líonra Aontachais Réigiúnach don Chomhshaol agus don Aeráid (ECRAN 2013-2016) den chomhar réigiúnach idir na tíortha is iarrthóirí agus na tíortha is iarrthóirí ionchasacha a neartú. Tá Clár Comhpháirtíochta Comhshaoil an Aontais maidir le hAontachas (EPPA 2019-2022) agus Tacaíocht an Aontais don Ghníomhú ar son na hAeráide i dtairbhithe IPA II — ‘Aistriú i dtreo an gheilleagair íseal-astaíochtaí agus aeráid-díonaigh (TRATOLOW 2020-2023) ina ndiaidh faoi láthair. Tacaíonn sé le lánpháirtiú chomhpháirtithe na mBalcán Thiar san Aontas i réimse an chomhshaoil agus na haeráide. Tá Meitheal TRATOLOW 4 ag obair go sonrach ar oiriúnú don athrú aeráide. Cuidíonn sé le pleanáil agus gníomhaíochtaí oiriúnaithe náisiúnta agus réigiúnacha i dtíortha na mBalcán Thiar.

Is fóram idir-rialtasach réigiúnach é an Tionscnamh Eorpach Láir (CEI) ina bhfuil 17 mBallstát i Lár, in Oirthear agus in Oirdheisceart na hEorpa. Cuimsíonn sé gach tír (ach an Ghréig) sa Réigiún Aidriadach-Iónach. Cothaíonn sé lánpháirtiú na hEorpa agus forbairt inbhuanaithe trí chomhar réigiúnach. Tá obair CEI dírithe ar dhá phríomhsprioc a bhaint amach: Fás Glas & Campa; Sochaithe Cóir. Áirítear Feabhas a Chur ar Athléimneacht Aeráide i measc chuspóirí Phlean Gníomhaíochta CEI, faoi Sprioc 1 ‘An Fás Glas a Threisiú’.

Comhoibríonn ocht dtír Aidriadach-Iónacha (gach tír seachas an Iodáil) mar aon leis an mBulgáir, an Ungáir, an Mholdóiv, an Rómáin agus an Tuirc, chomh maith le Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe chun an Gaineamhlú a Chomhrac (UNCCD) agus an Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta (WMO) faoi chuimsiú Ionad Bainistíochta Triomaigh Oirdheisceart na hEorpa (DMCSEE). Comhordaíonn agus éascaíonn an lárionad forbairt, measúnú agus cur i bhfeidhm uirlisí agus beartas bainistíochta riosca triomaigh in Oirdheisceart na hEorpa agus é mar aidhm ullmhacht a fheabhsú agus tionchair triomaigh sa réigiún seo a laghdú.

4.     Straitéisí agus pleananna oiriúnaithe

Go dtí seo, níor forbraíodh aon straitéis ná plean oiriúnúcháin i gcomhthéacs sonrach an réigiúin Aidriadach-Iónach. Tá an Creat Réigiúnach um Oiriúnú don Athrú Aeráide do Limistéir Mhuirí agus Chósta na Meánmhara a formhuiníodh ag an 19ú cruinniú de na Páirtithe Conarthacha (COP19) i gCoinbhinsiún Barcelona ábhartha freisin don réigiún sonrach sin.

Samplaí de thionscadail a maoiníodh sa tréimhse 2014-2020

Arna mhaoiniú ag clár ADRION 2014-2020, tionscadal I-STORM (Straitéisí comhtháite bainistithe stoirmeacha farraige) (2018-2019) cuireadh feabhas ar chomhroinnt sonraí, réamhaisnéisí agus eolais maidir le stoirmeacha farraige agus tionchair ghaolmhara (tuilte cósta, creimeadh agus tionchair iarmhartacha ar éiceachórais agus ar bhonneagair chósta) trí bhonneagair agus uirlisí coiteanna. D’fhorbair an tionscadal Treoirlínte chun sonraí agus réamhaisnéisí a aistriú go nósanna imeachta luathrabhaidh agus idirghabhála, agus Straitéis atá dírithe ar phríomhghníomhaithe náisiúnta/réigiúnacha imchuach ADRION. Mhol an dá dhoiciméad an bealach is éifeachtaí chun déileáil le bainistiú sonraí agus réamhaisnéisí agus nósanna imeachta luathrabhaidh gaolmhara. Thairis sin, d’fhorbair an tionscadal an tIarratas I-STORMS ar Fhóin Chliste agus Táibléid agus an Córas Comhtháite Gréasáin I-STORMS (IWS). Is uirlis ar líne é IWS chun sonraí agus faisnéis a roinnt agus a chomhtháthú, ag cothú comhoibrithe idir comhpháirtithe chun freagairt níos fearr a thabhairt ar rioscaí stoirmeacha farraige sa cheantar Aidriadach-Iónach. Chuir an tionscadal tús le Tábla Buanchomhair Áirithíonn sé go leanfar den idirphlé tar éis dhúnadh an tionscadail. Tá sé mar aidhm aige comhthuiscint a chothú ar dhúshláin reatha na limistéar cósta, agus comhordú agus comhroinnt saineolais a chur chun cinn.

Maoiníodh tionscadail ábhartha eile a chumhdaíonn cuid mhór den réigiún Aidriadach-Iónach le Clár Comhair Trasteorann na hIodáile-na Cróite (2014-2020) agus tugtar tuairisc orthu thíos. Chuir trí cinn acu (ADRIADAPT, RESPONSe agus ADRIACLIM) tacaíocht ar fáil d’údaráis áitiúla chun pleananna agus straitéisí oiriúnaithe a fhorbairt i limistéir chósta agus uirbeacha an réigiúin Aidriadach-Iónach.

Chuir ADRIADAPT (Ardán faisnéise athléimneachta le haghaidh chathracha agus bhailte Aidriadach, 2019-2021) athléimneacht áitiúil agus réigiúnach chun cinn. Chuidigh sé leis an mbonn eolais a fhorbairt chun roghanna oiriúnacha oiriúnaithe agus pleanála aeráide a shainaithint sa limistéar Aidriadach-Iónach. Chuir an tionscadal Ardán Athléimneachta Adriadapt ar fáil, le huirlisí agus eolas don phleanáil aeráide a tástáladh le húdaráis áitiúla. Thacaigh sé freisin le faisnéis áitiúil faoin aeráid agus le pleananna athléimneachta aeráide.

Thug RESPONSe (Straitéisí chun oiriúnú don athrú aeráide i réigiúin Mhuir Aidriad, 2019-2021) cumhacht do lucht déanta beartas áitiúil cuir chuige rialachais aeráidchliste a chumasú agus maireachtáil inbhuanaithe a chur chun cinn i limistéir mhuirí agus chósta Mhuir Aidriad. Áirítear ar thorthaí an tionscadail an tsraith straitéisí le haghaidh gníomhaíochtaí oiriúnúcháin d’Údaráis Phoiblí (RoghchlárAeráide do Réigiúin Aidriadacha). Is stór gníomhaíochtaí oiriúnaithe agus maolaithe saor in aisce ar líne é ar féidir leis tacú le ceapadh beartas áitiúil chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin an athraithe aeráide. Is é is aidhm do ADRIACLIM (Faisnéis faoin athrú aeráide, uirlisí faireacháin agus bainistíochta le haghaidh straitéisí oiriúnaithe i limistéir chósta Mhuir Aidriad 2020-2022) faisnéis chruinn a fhorbairt chun tacú le pleananna réigiúnacha agus áitiúla um oiriúnú don athrú aeráide a fhorbairt. Díríonn sé ar fheabhas a chur ar acmhainneacht oiriúnaithe don athrú aeráide i limistéir chósta. Chuidigh sé le sonraí aonchineálacha agus inchomparáide a fhorbairt, feabhas a chur ar eolas, acmhainneacht agus comhar maidir le faireachán ar an athrú aeráide agus córais samhaltaithe agus ardchórais faisnéise, uirlisí agus táscairí a fhorbairt le haghaidh na pleanála is fearr is féidir maidir le hoiriúnú don athrú aeráide.

Feabhsaíonn ASTERIS (oiriúnú do chur isteach sáile i gcásanna ardaithe ar leibhéal na farraige, 2019-2021) an tuiscint ar éagsúlacht spásúil agus ama i gcur isteach sáile. Cuireann sé cásanna éagsúla den athrú aeráide i bhfeidhm, chun riachtanais agus bacainní i mbainistiú riosca a shainaithint agus a mhapáil agus chun uirlisí praiticiúla a chur ar fáil chun uiscígh chósta a bhainistiú go hinbhuanaithe ar an scála áitiúil.

AdriaMORE (saothrú DSS Aidriadach chun faireachán agus bainistiú riosca a dhéanamh ar adhaimsir agus tuilte ar an gcósta) (2018-2019), agus leas á bhaint as na móréachtaí atá bainte amach ag tionscadal ADRIARadNet arna mhaoiniú ag clár CTT Aidriadach IPA, tá uirlisí éifeachtacha curtha ar fáil aige do chríocha agus do dhaoine chun dul i ngleic le teagmhais adhaimsire agus le teagmhais ghaolmhara eile maidir le rioscaí muirí.