An Forimeall Thuaidh agus an tArtach

Tíortha an réigiúin

Cuimsíonn an Réigiún Forimeallach Thuaidh agus an Réigiún Trasnáisiúnta Artach an chuid is faide ó thuaidh den Eoraip lena n-áirítear codanna de chríocha an Atlantaigh Thuaidh. Le clárthréimhse Interreg 2021-2027 cumhdaítear Tuaisceart agus Oirthear na Fionlainne, Réigiúin Thuaisceart agus Iarthar na hÉireann, agus Tuaisceart na Sualainne. Lasmuigh den Aontas, áirítear leis Oileáin Fharó, an Ghraonlainn, an Íoslainn, agus na codanna Thuaidh den Iorua. I gcomparáid leis an gclárthréimhse roimhe sin (2014-2020), ní áirítear Tuaisceart Éireann, Albain ná réigiún Vestlandet (réigiún theas) na hIorua sa limistéar nua a thuilleadh. Os a choinne sin, tá contaetha Éireannacha Ros Comáin, an Chabháin, Mhuineacháin agus Thiobraid Árann san áireamh sa chlár anois. Is féidir léarscáil ina ndéantar comparáid idir na seanteorainneacha agus na teorainneacha nua a fheiceáil anseo.

Creat beartais

1.     Clár comhair trasnáisiúnta

Díríonn Clár Interreg don Fhorimeallacht Thuaidh agus don Artach (NPA) 2021-2027 ar thrí thosaíocht:

• Tosaíocht: 1 — An cumas nuálaíochta a neartú le haghaidh pobail NPA atá athléimneach agus tarraingteach
• Tosaíocht: 2 — An acmhainneacht maidir le hoiriúnú don athrú aeráide agus leordhóthanacht acmhainní i bpobail NPA a neartú
• Tosaíocht: 3 — An cumas eagraíochtúil i measc phobail NPA a neartú chun leas a bhaint as deiseanna comhair.

Breithnítear oiriúnú don athrú aeráide go forleathan i ndoiciméad an Chláir, ar príomhthopaic é de Thosaíocht 1 agus de Thosaíocht 2. Sprioc shainráite a dtugtar aghaidh uirthi i dTosaíocht 1, laistigh de Chuspóir Sonrach 1.1 (RSO1.1), is ea cumas nuálaíochta mar mhodh chun oiriúnú, bainistiú agus freagairt d’athrú. Acmhainneachtaí taighde agus nuálaíochta agus glacadh ardteicneolaíochtaí a fhorbairt agus a fheabhsú). Eagraítear Tosaíocht 2, atá tiomnaithe go sonrach don oiriúnú, timpeall ar thrí chuspóir shonracha lena dtugtar aghaidh ar éifeachtúlacht fuinnimh (RSO2.1), laghdú rioscaí tubaiste (RSO2.4) agus aistriú chuig geilleagar ciorclach atá tíosach ar acmhainní (RSO2.6).

Tacóidh an clár le haistriú eolais agus taithí idir limistéir éagsúla den réigiún trasnáisiúnta, agus le cruthú líonraí trasnáisiúnta nua. Ba cheart go bhféachfadh na gníomhaíochtaí le forbairt inbhuanaithe a bhaint amach, le comhdheiseanna d’fhir agus do mhná agus le cuimsiú grúpaí faoi ghannionadaíocht.

Thairis sin, aithnítear gur cumasóir é feabhas a chur ar chomhar trasnáisiúnta, a chumhdaítear le Tosaíocht 3, chun pobail níos athléimní a fhorbairt, trí straitéisí macrairéigiúnacha nua, straitéisí imchuach farraige nua, chomh maith le straitéisí críochacha eile a chur chun feidhme.

I gcás na clárthréimhse roimhe seo (2014-2020), bhreithnigh Interreg V B an t-oiriúnú don athrú aeráide go sainráite ina chuspóirí téamacha chomh maith le bheith ina phríomhchuid dá phrionsabal cothrománach maidir le ‘hinbhuanaitheacht chomhshaoil’.

2.    Straitéisí macrairéigiúin

Comhfhreagraíonn réigiún NPA go páirteach do limistéar Straitéis an Aontais Eorpaigh do Réigiún Mhuir Bhailt. Go deimhin, cumhdaítear leis an straitéis críocha Bhallstáit an Aontais, an tSualainn agus an Fhionlainn, agus is díol sásaimh di an comhar le tíortha comharsanachta an Aontais, an Íoslainn agus an Iorua. Chun tuilleadh faisnéise a fháil, féach leathanach Mhuir Bhailt.

3.     Coinbhinsiúin idirnáisiúnta agus tionscnaimh chomhair eile

In éineacht le Limistéar an Atlantaigh agus leis an Muir Thuaidh, tá an réigiún sin mar chuid den limistéar a chumhdaítear le ‘Coinbhinsiún OSPAR maidir le Cosaint Mhuirthimpeallacht an Atlantaigh Thoir Thuaidh’. Comhfhreagraíonn an limistéar Forimeallach Thuaidh agus Artach d’fhoréigiún OSPAR ‘Uiscí Artacha’. Faoin gcoinbhinsiún sin, tugtar aghaidh ar an athrú aeráide (agus aigéadú na n-aigéan) mar shaincheist thrasearnálach maidir le heolas a ghiniúint, faireachán a dhéanamh ar thionchair agus roghanna bainistíochta a dhearadh arb é is aidhm dóibh athléimneacht éiceachórais a mhéadú.

Is í an Chomhairle Artach an príomhfhóram idir-rialtasach sa réigiún Artach. Tá clúdach circumpolar aige, rud a fhágann go bhfuil sé níos mó ná réigiún trasnáisiúnta an Fhorimill Thuaidh agus an Artaigh. Is iad rialtais náisiúnta (Ceanada, an Danmhairg, lena n-áirítear an Ghraonlainn agus Oileáin Fharó, an Fhionlainn, an Íoslainn, an Iorua, an Rúis, an tSualainn agus na Stáit Aontaithe) agus ionadaithe ó phobail dhúchasacha Artacha agus ó áitritheoirí Artacha eile a chomhaltaí. Tugtar aghaidh ar an athrú aeráide, go háirithe, leis an gClár um Fhaireachán agus Measúnú ar an Artach (AMAP) agus le meithleacha eile de chuid na Comhairle Artaí. Tá Grúpa Saineolaithe Aeráide bunaithe ag AMAP. Déanann an grúpa sonraí agus faisnéis a eascraíonn as clár faireacháin AMAP agus as gníomhaíochtaí taighde agus faireacháin ábhartha eile a thiomsú agus a mheasúnú.  Tuarascáil AMAP 2021 ‘Nuashonrú ar an Athrú Aeráide Artach: príomhthreochtaí agus príomhthionchair’ ina ndéantar achoimre ar na torthaí is déanaí don réigiún Artach.

Is í Comhairle Nordach na nAirí an fóram comhair idir-rialtasach de Stáit Nordacha Eorpacha a bhaineann leis an Danmhairg, an Fhionlainn, an Íoslainn, an Iorua, an tSualainn, Oileáin Fharó, an Ghraonlainn agus Åland. De réir fhís 2030, beidh an réigiún Nordach ar an réigiún is inbhuanaithe agus is comhtháite ar domhan in 2030. Sa phlean gníomhaíochta (2021-2024) d’Fhís 2030, déantar cur síos ar conas cuspóirí na físe a bhaint amach trí shraith tionscnamh atá nasctha le trí thosaíocht straitéiseacha na físe: Réigiún Nordach glas, Réigiún Nordach iomaíoch, agus Réigiún Nordach atá inbhuanaithe go sóisialta. Saothraítear oiriúnú don athrú aeráide go háirithe tríd an tosaíocht ‘réigiún Nordach glas’, Is é is aidhm dó eolas a fhorbairt maidir leis an bpleanáil spásúil inbhuanaithe atá oiriúnaithe don aeráid (cuspóir 1), réitigh dhúlrabhunaithe ar an mbithéagsúlacht agus ar an aeráid a chothú (cuspóir 2), agus cur chun feidhme comhaontuithe maidir leis an gcomhshaol agus leis an aeráid a chur chun cinn go gníomhach trí chomhar idirnáisiúnta (cuspóir 5). Tá Comhairle Nordach na nAirí tar éis Clár ceithre bliana ar Réitigh Dúlra-bhunaithe a mhaoiniú. Is éard atá sa chlár cúig thionscadal a bheidh ar siúl ó 2021 go 2024 chun na tíortha Nordacha a spreagadh chun comhoibriú agus feabhas a chur ar a mbonn eolais maidir le réitigh dhúlrabhunaithe, athchóiriú, maolú ar an athrú aeráide agus bonneagar gorm/glas.

4.     Straitéisí agus pleananna oiriúnaithe

Is fóram í Comhairle Eora-Artach Barents (BEAC) do chomhar idir-rialtasach atá dírithe go sonrach ar réigiún Barents agus tá an Danmhairg, an Fhionlainn, an Íoslainn, an Iorua, an Rúis, an tSualainn agus an Coimisiún Eorpach ina gcomhaltaí inti. Ghlac BEAC an chéad ‘Phlean Gníomhaíochta ar Athrú Aeráide do Chomhar Barents’ in 2013. Tugadh cothrom le dáta é in 2017 agus in 2021, ina dhiaidh sin d’iarr Airí comhshaoil Barents go ndéanfaí gníomhaíocht neartaithe ar son na haeráide tar éis 2020 le rannchuidiú feabhsaithe ó mheithleacha uile Barents. Tugtar aghaidh i bPlean Gníomhaíochta 2021 ar an dúshlán a bhaineann leis an aistriú chuig réitigh ísealcharbóin atá cliste ó thaobh na haeráide de agus, ag an am céanna, feabhas a chur ar an acmhainneacht oiriúnaithe agus ar an bhfeasacht i réigiún Barents. Cumhdaíonn Plean Gníomhaíochta 2021 gníomhaíochtaí do 2021-2025 den chuid is mó, agus tá athbhreithniú eile ar an bPlean beartaithe in 2025.

Samplaí de thionscadail a maoiníodh sa tréimhse 2014-2020.

Tugtar tuairisc thíos ar shamplaí de thionscadail a maoiníodh faoi Chlár NPA 2014-2020.

Bhí sé mar aidhm ag an tionscadal CLIMATE (Tionscnamh Foghlama Comhoibríche Bainistiú agus Oiriúnú don Chomhshaol) (2017-2020) feasacht ar an athrú aeráide a chur chun cinn agus a fheabhsú i bpobail tuaithe imeallacha na hEorpa trí chur chuige eolasbhunaithe agus pleanáil acmhainní inbhuanaithe faoi stiúir an phobail. Thug sé údaráis áitiúla i gceantair iargúlta inar tearc an daonra ón tSualainn, ó Thuaisceart Éireann, ó Phoblacht na hÉireann agus ó oileáin Fharó le chéile chun pleananna oiriúnaithe a fhorbairt. Forbraíodh samhail dea-chleachtais agus treoir céim ar chéim d’údaráis áitiúla ar fud réigiún an NPA. Thacaigh an tionscadal go praiticiúil le trí bhardas phíolótacha de réigiún NPA agus a bpleananna oiriúnaithe á n-ullmhú acu.

Thacaigh tionscadal ANH (Oidhreacht an Tuaiscirt Adapt) (2017-2020) le pobail agus le húdaráis áitiúla oidhreacht chultúrtha an tuaiscirt a chur in oiriúint do thionchair chomhshaoil an athraithe aeráide agus na nguaiseacha nádúrtha gaolmhara trí rannpháirtíocht an phobail agus trí phleanáil chaomhantais eolasach. D’fhorbair an tionscadal sraith straitéisí ina bhfuil cúig uirlis chun cuidiú le tuiscint a fháil ar an tionchar a bheidh ag an athrú aeráide ar shuíomhanna stairiúla an tuaiscirt agus chun roghanna oiriúnaithe sonracha a fhiosrú. Úsáidtear naoi suíomh stairiúla ó gach cearn de thuaisceart na hEorpa in Oiriúnú na hOidhreachta Thuaidh mar chás-staidéir agus cuireadh bonn eolais faoi dhearadh shraith straitéisí an tionscadail.

Bhí sé d’aidhm ag an tionscadal Water-Pro (Northern Runoffs into Profits) (2016-2019) uirlisí agus samhlacha éiceaéifeachtúla a fhorbairt agus a aistriú le haghaidh bainistiú rith chun srutha sa talmhaíocht agus in eastóscadh mianraí i limistéir an Tuaiscirt agus an Artaigh. Mar gheall ar bháisteach níos minice agus níos déine, mar a thuartar faoin athrú aeráide, beidh dúshláin bhreise ann maidir le rith chun srutha agus sábháilteacht uisce a rialú agus maidir le cuspóirí cáilíochta uisce a leagtar síos leis an gCreat-Treoir Uisce Eorpach a bhaint amach. D’fhorbair an tionscadal bosca uirlisí de dhea-chleachtais bhainistíochta do na tionscail talmhaíochta agus eastósctha mianadóireachta

Bhí sé d’aidhm ag tionscadal COAST (Cóstaí Athléimneacha Inbhuanaithe) (2020-2022) treochlár a chur ar fáil chun oidhreacht chultúrtha agus nádúrtha pobal cósta atá tearc i ndaonra agus iargúlta a chosaint, a chur chun cinn agus a fhorbairt. Bunaithe ar cheithre thionscadal taispeántais, chuir an tionscadal bosca uirlisí rialachais ar fáil d’údaráis áitiúla chun tacú le forbairt inbhuanaithe na gcriosanna cósta.