Loftslagsprófaðir staðlar fyrir vegahönnun, smíði og viðhald vega

Flutningar á vegum eru nauðsynlegir fyrir hagkerfið og samfélagið um allan heim. Árið 2017 voru flutningar á vegum í ESB 28 73,3 % af heildarmagni vöruflutninga á landi og 80,1 % farþegaflutninga. Til að tryggja óslitið aðgengi að vegakerfinu þarf að gera ráðstafanir til að auka viðnámsþrótt grunnvirki vegaflutninga við öfgar í veðri og loftslagsbreytingar, sem ætti að takast á við, samhliða og í samvirkni, aðrar áskoranir sem flutningar á vegum standa frammi fyrir, s.s. stigvaxandi vöxt þeirra og minnkun kolefnisstyrks flutninga í samræmi við kolefnishlutlausa áætlunina. 

Skilvirk leið til að auka viðnámsþol flutninga á vegum er að greina, þróa eða endurskoða og innleiða síðan byggingar- og hönnunarstaðla. Þessi starfsemi skal felld inn í staðlað og vel lýst ferli sem miðar að því að auka viðnámsþol vegakerfisins í heild. Aðlögunarrammanum fyrir vegagrunnvirki hefur verið lýst og flogið af ROADAPT ( Roads fyrir í dag, aðlagað fyrir morgun) verkefnið. Aðlögun ramma er einnig fjallað í PIARC skýrslu (2015), sem skilgreinir fjögur helstu stig: 

1. Að skilgreina umfang, breytur, áhættu og gögn með áherslu á sviðsmyndir loftslagsbreytinga fyrir tiltekið landsvæði og greiningu á váhrifum og næmisgreiningu vegaeigna vegna loftslagsbreytinga. 
2. Að meta og forgangsraða áhættu. Þetta stig felur í sér greiningu á varnarleysi sem gerð er til að greina mikilvæga þætti vegagrunnvirkja. 
3. Þróun og val aðlögunarviðbragða og -áætlana. Á þessu stigi er gerð grein fyrir greiningu, vali og forgangsröðun svörunar við aðlögun sem greind eru innan 1. og 2. áfanga. 
4. Að samþætta niðurstöður í ákvarðanatökuferli. Niðurstöður 1.-3. áfanga ættu að vera felldar inn í eignastýringarstöðvar, fjárfestingaráætlanir, umferðarstjórnunaráætlanir og önnur stefnumarkandi skjöl og staðla. 

Eignir til flutninga á vegum, sem krefjast endurskoðaðra sannaðra staðla, má flokka í eftirfarandi flokka: 

Gangstétt 

Helstu áhættuþættir fyrir yfirborð vegarins í tengslum við loftslagsbreytingar eru, allt eftir loftslagssvæðinu, miklum hita og einangrun, meiri rigningu og hitasveiflum í kringum frostmarkið. 

Mjög hátt hitastig kemur fram í aukinni hættu á að malbik brotni, roði og blæðingu á jarðbikyfirborði og/eða sprungu. Þegar hitastig malbiksblöndunnar eykst missir bindiefnið stífleika og óafturkræf aflögun af völdum kyrrstæðra eða kraftmikilla umferðarhleðslu mun safnast upp á hraðari hraða. Hugsanlegar lausnir eru eftirfarandi: 

• Aðlögun á hönnun bikblöndu (með því að nota bindiefni með hærra mýkingarmarki, þ.m.t. fjölliðubreytingar á jarðbik, val á sterkari beinagrind), 

• Stilling á burðarvirki slitlagsins (sveigjanleg, hálfstíf og stíf/samsett hönnun), 

• Meiri notkun steypu vegna hærri hitaþols og annarra kosta (lengri ævi, möguleiki á aukinni álagi, minni þörf fyrir viðhald) að vísu örlítið hærri kaupkostnaður. 

• Breyting á hönnun steypu gangstéttarinnar til að draga úr magni vatns sem þarf. 

• Endurvarp (albedo) vegaryfirborðsins er aukið, t.d. með því að nota bjarta, litaða hluta á vegi eða endurkastandi yfirborðsmeðferðarefni á vegaryfirborði. 

• Kæling slitlag með vatni. 

Helstu áhrif aukinnar tíðni í mikilli úrkomu eru meðal annars vatnsskemmdir á malbik, minni burðargeta lægri slitlaga og minnkað öryggi og þægindi fyrir notandann (minna núning, minni þægindi). Möguleg viðbrögð við aðlögun, svipuð þeim sem fást við hitasveiflur og hærri tíðni frystingar/hringrása eru: 

• Notkun á gegndræpum/rýmanlegum slitum. Vatn er geymt í gangstéttinni og síast inn í jarðveginn eða losað með frárennsliskerfi. 

• Notkun gropinna efra laga sem geta auðveldað frárennsli vatnsins til hliða vegarins og komið í veg fyrir vatnsgufun. 

• Fyrir steinsteypuyfirborð er mælt með hærra sementsinnihaldi og lægri vatnssementhlutfalli. 

• Þróun vatnsfælinna yfirborðsmeðferðarefna sem henta til notkunar á örvélrænu og/eða slitlagi. 

Frárennsliskerfi vega 

Afkastageta frárennsliskerfisins skal aðlöguð að meiri styrk og tíðni mikillar úrkomu og viðbót við vatnsheldnibúnað (t.d. stíflur, geymar) og verndarráðstafanir vegna burðarvirkis (graftar, berggangar). Aðlaga skal hönnun ræsi til að mæta meira vatnsmagni innan skamms tíma. Að því er varðar skilgreiningu á hönnun afkastagetu frárennsliskerfisins skal nota styrklengdar-tíðniferlana (IDF-ferlana), að teknu tilliti til áhrifa loftslagsbreytinga og uppfærslu þessara IDF-ferla með úrkomueiginleikana sem spáð er fyrir um í framtíðarsviðsmyndum í loftslagsmálum. 

Brýr og svipuð grunnvirki 

Helstu loftslagsbreytingar sem skipta máli við hönnun, byggingu og stjórnun núverandi brúarvirkja eru meiri flóð, meiri losun ár, rof og hallaóstöðugleika og hitasveiflur. Staðlar fyrir brúarvirki, sem nú eru notuð, sýna umtalsverða viðnám gegn þessum áhrifum, engu að síður eru rannsóknir á nýjum loftslagsvörðum stöðlum í gangi. 

Gróður meðfram vegum 

Gróður á vegum stuðlar að umhverfisvernd, einkum því að draga úr hávaða og mengun, og getur einnig haft aðlögunarhlutverk, t.d. til að vernda vegi fyrir beinu sólarljósi. Á hinn bóginn getur óviðeigandi notkun gróðurs á vegum verið áhættuþáttur umferðartruflana þegar veðuratvik eiga sér stað og getur einnig haft áhrif á umferðaröryggi. Tilmælin um að byggja upp loftslagsþolna vegi fela því í sér að skipt er um þroskað tré með limgerðum (með því að nota teygjanlegar viðarplöntur sem henta fyrir og laga sig að tilteknu loftslagssvæði) og gróðursetja gróðurinn í nægilegri fjarlægð frá veginum. 

Loftslagsbreytingar munu einnig hafa áhrif á viðhald vega, sem því verður að taka tillit til þegar brugðist er við loftslagsþolnum vegagrunnvirkjum. Huga skal að allri viðhaldsþjónustu, s.s. hreinsun og viðhaldi frárennsliskerfa, til að koma í veg fyrir stormskemmdir, hreinsun á vegum, snæ- og snjóhreinsun. Bæta má skilvirkni aðlögunarráðstafana og viðhaldsáætlana á viðeigandi hátt við fjarvirkni í umferð, einkum myndavélar á Netinu, veðurstöðvar, ökumótstöðunema og þróuð fjarvirknikerfi sem geta stjórnað umferðarflæði og komið í veg fyrir umferðarþröng. 

Aðlögun flutninga á vegum er hluti af lausnum til að tryggja samfellu í aðfangakeðjum fyrir atvinnulífið og atvinnulífið. Framangreind áhætta vegna loftslagsbreytinga hefur áhrif á samfellu aðfangakeðjunnar í tengslum við flutninga. Röskun á aðfangakeðjunni gæti að lokum leitt til aukins kostnaðar sem getur haft áhrif á kaupandann, birginn eða alla aðfangakeðjuna.  Einnig er mikilvægt að tryggja viðnámsþol flutninga um vegi, sem eru sannprófaðar í loftslagi, til að tryggja tengsl áfangastaða sem reiða sig á ferðaþjónustu sem stuðlar að efnahagslegri þróun þessa geira. 

Að því er varðar áhrif sem tengjast flóðum og hækkun sjávarborðs á flutningum á vegum, sjá einnig aðlögunarvalkostinn Fljótandi eða hækkaða vegi.