Id-diversifikazzjoni tal-għelejjel u l-ġestjoni mtejba tal-ħamrija għall-adattament għat-tibdil fil-klima f’Segovia (Spanja)

Nixfiet aktar frekwenti, temperaturi estremi u degradazzjoni tal-ħamrija qed jikkawżaw tnaqqis fir-rendiment tal-għelejjel mitmugħa mix-xita u qed jipperikolaw il-vijabbiltà tal-azjendi agrikoli. Fi ħdan il-proġett AgriAdapt, ġew ikkalkolati indikaturi agroklimatiċi għall-farm pilota li jinsab f’Melque de Cercos, abbażi ta’ skrinjar ta’ pubblikazzjonijiet xjentifiċi u qsim tar-rendimenti tal-għelejjel u data meteoroloġika ta’ 15-il sena (2002-2016), estratti mill-portal Agri4Cast tal-Kummissjoni Ewropea. It-temperaturi ogħla minn 30o C f’Mejju kkawżaw il-qtugħ tal-qamħ fil-bidu tal-fażi tal-iżvilupp tiegħu u t-tnaqqis tar-rati tat-tkabbir tal-għelejjel tal-foraġġ. L-istress termali bejn Ġunju u Settembru (temperaturi ogħla minn 32o C) jaffettwa r-rendimenti tal-ġirasol u t-tismin tal-pajpijiet. Perjodi itwal ta’ nixfa (sekwenzi ta’ 15-il jum mingħajr xita) bejn Marzu u Awwissu naqqsu wkoll il-produzzjoni tal-ħbub, tal-pajpijiet u tal-għalf. Dawn huma wħud mill-effetti diġà osservati assoċjati mat-tibdil fil-klima f’dan ir-razzett. Il-projezzjonijiet klimatiċi huma mistennija li jaggravaw dawn l-impatti fid-deċennji li ġejjin. Skont il-projezzjonijiet klimatiċi żviluppati mill-ETH Zürich (Istitut għax-Xjenza Atmosferika u Klimatika) għax-xenarju SRES A1B (dak użat fix-xogħol Agri4Cast), fi żmien it-30 sena ta’ wara l-għadd ta’ jiem f’Mejju b’temperaturi massimi ogħla minn 30oC huwa mistenni li jiżdied drastikament b’150 %, u b’hekk jiżdied ir-riskju ta’ tqaxxir tal-qamħ. Fl-istess perjodu (it-30 sena li jmiss), iċ-ċans li jkun hemm bilanċ negattiv tal-ilma (il-preċipitazzjoni tnaqqas l-evapotraspirazzjoni potenzjali, P - ETP) taħt -300 mm minn Marzu sa Ġunju huwa mistenni li jiżdied b’9 %, filwaqt li l-okkorrenza ta’ avvenimenti ta’ nixfa li għadhom f’Marzu-Ġunju se tiżdied b’100 %. Barra minn hekk, l-istress termali bejn Ġunju u Settembru se jiżdied bi 92 % fil-futur qrib.

L-objettiv ewlieni tal-miżuri u l-prattiki implimentati huwa li jittejbu r-reżiljenza u l-adattament tal-għelejjel li jinħartu li jingħalfu bix-xita għat-tibdil fil-klima, filwaqt li fl-istess ħin jiġu żgurati benefiċċji ambjentali trażversali. Miżuri bħal ħdim baxx tar-raba’, applikazzjonijiet aktar frekwenti ta’ materja organika, newbiet imtejba tal-għelejjel, diversifikazzjoni tal-għelejjel, użu ta’ varjetajiet tradizzjonali u aktar reżistenti għall-klima u l-implimentazzjoni ta’ marġnijiet multifunzjonali tal-għelieqi huma l-miżuri ta’ adattament li qed jiġu implimentati biex jintlaħaq dan l-objettiv.

Fil-qafas tal-proġett LIFE AgriAdapt, twettqet valutazzjoni tar-riskju klimatiku fil-livell tal-azjendi agrikoli. B’riżultat ta’ din il-valutazzjoni, ġie propost sett ta’ miżuri ta’ adattament u xi wħud minnhom qed jiġu implimentati fl-azjenda agrikola pilota li tinsab f’Melque de Cercos.

Waħda mill-ewwel miżuri adottati kienet it-titjib tan-newba tal-għelejjel. Il-bidwi bħalissa jwettaq rotazzjonijiet b’ħames għelejjel differenti (il-qamħ durum, il-ħarrub, ix-xgħir/il-ħafur, il-ġirasol). In-newba tal-għelejjel bil-legumi (eż. il-ħarrub) meta mqabbla mal-kultivazzjoni monokulturali, tiżgura rendiment ogħla u reżistenza aħjar għat-tibdil fil-klima, billi żżid il-kontenut tan-nutrijenti tal-ħamrija u ttejjeb il-bijoloġija tal-ħamrija. Barra minn hekk, in-newba tal-għelejjel tippermetti t-tnaqqis tal-emissjonijiet tal-gassijiet serra mill-attività tal-biedja. Il-kultivazzjoni tal-assoċjazzjoni tal-legumi u ċ-ċereali (eż. ix-xgħir u l-ħarrub jew il-ħafur u l-alfalfa) bħala għelejjel tal-foraġġ biex itejbu r-rendimenti hija miżura implimentata oħra, li għandha rilevanza f’termini ta’ adattament. Dawn l-ispeċijiet għandhom rekwiżiti nutrittivi differenti; il-legumi jikbru aħjar billi jitilgħu tul iz-zkuk taċ-ċereali. Barra minn hekk, l-assoċjazzjoni ta’ dawn l-ispeċijiet tippermetti li jittejbu l-bilanċ tan-nutrijenti u l-bijoloġija tal-ħamrija. Ġew implimentati miżuri oħra bħaż-żrigħ bikri biex jitnaqqas l-istress idriku u termali fi tmiem iċ-ċiklu tat-tkabbir, l-użu ta’ varjetajiet tradizzjonali adattati sew għall-klima lokali, u ż-żrigħ ta’ għelejjel b’ċiklu iqsar (bħall-ħafur) f’Jannar-Frar jekk il-waqgħa tkun niexfa wisq u l-emerġenza tal-ewwel għalla miżrugħa tkun ġiet kompromessa.

Qed jiġu implimentati wkoll miżuri ta’ ġestjoni tal-ħamrija: l-evitar ta’ ħamrija għerja billi l-qasbija titħalla wieqfa, l-applikazzjoni ta’ fertilizzant organiku (demel) mill-inqas kull sentejn, u t-tmigħ tal-bhejjem (80 nagħġa, razza nattiva) fuq artijiet mistrieħa biex il-ħamrija tiġi fertilizzata aktar, qed jiġu applikati biex jiżdiedu l-kwalità u r-reżiljenza tal-ħamrija. Fl-aħħar nett, inħolqu jew ġew ikkwalifikati mill-ġdid marġnijiet multifunzjonali tal-għelieqi biex titnaqqas l-erożjoni tal-ħamrija u tissaħħaħ il-bijodiversità lokali, b’benefiċċji partikolari għad-dakkara u għal insetti oħra ta’ benefiċċju. Il-veġetazzjoni f’dawn il-marġnijiet tinkludi l-aktar speċijiet ruderal lokali (bħal Matricaria chamomila, Papaver rhoeas, Foeniculum vulgare jew Malva sylvestris), arbuxelli distribwiti b’mod irregolari (bħal Crataegus monogyna, Sambucus nigra, Retama sphaerocarpa jew Rosa canina) u siġar iżolati (bħal Populus alba jew Salix alba). Il-marġnijiet multifunzjonali spiss jinkludu wkoll munzelli tal-ġebel, li jipprovdu siti ta’ bejtiet u ta’ kenn għar-rettili u għall-artropodi. Il-bdiewa rrapportaw li matul l-ewwel sentejn l-istabbiliment tal-veġetazzjoni ruderal fil-marġni kien pjuttost diffiċli, prinċipalment minħabba l-kompetizzjoni tal-ħaxix ħażin. Madankollu, wara l-perjodu inizjali ta’ sentejn, il-veġetazzjoni tal-marġnijiet evolviet f’taħlita aktar stabbli ta’ speċijiet ta’ aktar interess għall-pollinaturi u b’mod ġenerali aktar ta’ benefiċċju għall-fawna lokali.

Fi ħdan il-proġett, se titwettaq valutazzjoni ġdida tar-riskju klimatiku biex jiġu mmonitorjati l-prestazzjoni u l-effiċjenza tal-miżuri ta’ adattament implimentati. Barra minn hekk, ir-rendimenti u l-feedback mill-bdiewa jiġu vverifikati regolarment biex jiġu vverifikati l-benefiċċji mistennija ta’ dawn il-miżuri.

L-atturi ewlenin involuti fil-qafas tal-proġett LIFE AgriAdapt fil-valutazzjoni tal-vulnerabbiltà u fl-implimentazzjoni tal-miżuri ta’ adattament proposti huma s-sid tal-azjenda agrikola, il-persunal tal-azjenda agrikola u Fundación Global Nature (sieħeb tal-proġett AgriAdapt). Barra minn hekk, l-objettivi u r-riżultati tal-proġetti jiġu kkomunikati lil bdiewa, kooperattivi, agronomisti u tekniċi oħra oħra (kemm fil-livell lokali kif ukoll f’dak nazzjonali) permezz ta’ sessjonijiet ta’ ħidma, seminars u konferenzi.

Is-sid tal-farm pilota f’Melque de Cercos kien diġà konxju ħafna tar-riskji involuti mit-tibdil fil-klima u għalhekk kien lest li jadotta miżuri biex jindirizza l-impatti mistennija tagħhom. Barra minn hekk, il-preżenza tal-bhejjem fl-istess farm ippermettiet l-implimentazzjoni ta’ miżuri speċifiċi ta’ ġestjoni tal-ħamrija. Waħda mir-restrizzjonijiet ewlenin li affettwat l-implimentazzjoni tal-miżuri ta’ adattament kienet in-nuqqas ta’ data u informazzjoni lokali u l-ħtieġa konsegwenti li jiġu ttestjati l-effetti tal-miżuri proposti qabel ma jiġu applikati għall-azjenda agrikola kollha. Fil-fatt, xi miżuri (eż. il-bidla fid-dati taż-żrigħ u l-użu ta’ varjetajiet tradizzjonali u għelejjel tal-legumi ġodda bħala ħarrub) l-ewwel ġew ittestjati f’roqgħa żgħira tal-azjenda agrikola, peress li l-bidwi sab li kien riskjuż wisq biex japplikahom b’mod estensiv qabel ittestjar xieraq.

Il-valutazzjoni tal-vulnerabbiltà u l-elaborazzjoni tal-pjan ta’ azzjoni biex jiġu implimentati miżuri ta’ adattament sostenibbli ġew iffinanzjati mill-proġett AgriAdapt, iffinanzjat mill-Kummissjoni Ewropea permezz tal-Programm LIFE u kofinanzjat mill-Fundación Biodiversidad mill-Ministeru Spanjol għat-Tranżizzjoni Ekoloġika. L-ispiża totali għall-produzzjoni tal-valutazzjoni u l-pjan ta’ azzjoni tal-farm Melque de Cercos ammontat għal EUR 5 000. Il-miżuri ta’ adattament qed jiġu implimentati bejn l-2017 u l-2019, u għalhekk għad ma hemmx stima xierqa tal-kostijiet. Madankollu, il-biċċa l-kbira minnhom mhux suppost ikollhom spejjeż żejda għall-bidwi, u f’xi każijiet, huwa mistenni ffrankar.

Il-miżuri ta’ adattament implimentati huma mistennija li: iżidu l-effiċjenza tal-produzzjoni tal-azjenda agrikola, inaqqsu l-kostijiet tal-biedja, itejbu l-konservazzjoni tal-ħamrija, iżidu s-sekwestru tal-karbonju fil-ħamrija u l-kontenut tan-nitroġenu, jippermettu lill-perimetru tal-għalqa jiżviluppa veġetazzjoni nattiva u b’hekk jipprovdu ħabitats għal insetti u pollinaturi ta’ benefiċċju, u b’mod ġenerali jtejbu l-bijodiversità lokali. Il-proċess ta’ monitoraġġ tal-benefiċċji mistennija tal-miżuri implimentati jinvolvi kuntatti permanenti mal-bdiewa, li jippermettu l-verifika tal-feedback u l-valutazzjoni tar-rendimenti matul il-ħajja tal-proġett.

Il-miżuri implimentati huma koerenti mal-objettivi u d-dispożizzjonijiet tal-Pjan Nazzjonali ta’ Spanja għall-Adattament għat-Tibdil fil-Klima (il-Liġi 45/2007 tat-13^ta’ Diċembru 2017 għall-Iżvilupp Sostenibbli taż-Żoni Rurali), il-Pjan Strateġiku Nazzjonali tal-Wirt Naturali u l-Bijodiversità (id-Digriet Irjali 1274/2011, is-16^ta’ Settembru 2011) u l-ORDER ARM/2444/2008 (12^{ta’ Awwissu 2008) li approvaw il-Programm ta’} Azzjoni Nazzjonali għall-Ġlieda Kontra d-Deżertifikazzjoni li jikkonforma mal-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall-Ġlieda kontra d-Deżertifikazzjoni.

L-implimentazzjoni tal-miżuri ta’ adattament imfassla hija proċess kontinwu. Dan beda fl-2017 bit-titjib tan-newbiet tal-għelejjel, il-kultivazzjoni ta’ assoċjazzjonijiet tal-għelejjel u l-ittestjar ta’ prattiki bikrija taż-żrigħ u l-kultivazzjoni ta’ varjetajiet tradizzjonali. Il-marġnijiet multifunzjonali ġew implimentati fil-bidu tal-2017 u l-involviment tal-bhejjem fil-ġestjoni tal-azjenda agrikola beda fil-ħarifa tal-istess sena. Fl-2018, il-qasbija tħalliet bilwieqfa għall-ewwel sena. Dawn il-miżuri kollha għadhom qed jiġu implimentati.

Jekk jiġu implimentati u miżmuma kontinwament, il-miżuri ta’ adattament adottati jistgħu jdumu għal dejjem.

Vanessa Sánchez
Fundación Global Nature
C/ Tajo, 2. 28231
Las Rozas de Madrid
Tel: +34 917104455
E-Mail: vsanchez@fundacionglobalnature.org