Gent crowdfunding platform realiseert klimaatadaptatie door stedelijke vergroening, België

Gent wordt, net als veel andere steden in Noordwest-Europa, geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering. De stad ondervindt negatieve effecten als gevolg van overmatige regenval en stijgende temperaturen. De gemiddelde temperatuur in Vlaanderen is sinds 1850 met 2,5°C gestegen (bron: Klimaatplan 2020-2025). Het gemiddelde aantal hittegolven in België is gestegen van eens in de drie jaar tot eens per jaar. De stad Gent zelf kampt met hittestress. Een studie naar de stedelijke warmte-eilandeffecten in Gent heeft aangetoond dat extra groene gebieden kunnen helpen bij het aanpakken van deze effecten (bron: Maiheu et al.,2013). De stad ontwikkelt daarom actief beleid om het aantal groene gebieden te vergroten. Voorbeelden van maatregelen die in het bijzonder worden aangemoedigd, zijn groene daken en stadsbomen.

Om deze maatregelen te realiseren zoekt Gent naar mogelijkheden om zijn burgers actief te betrekken. Gent is een zeer sociale en creatieve stad waar burgers actief betrokken worden bij het ontwikkelen van bottom-up initiatieven. Veel van deze projecten hebben echter moeite om zich tot een succesvol project te ontwikkelen vanwege een gebrek aan financiële middelen en knowhow. Hoewel zowel de stad als de samenleving over middelen beschikken, is de uitdaging om deze middelen toegankelijk te maken voor kleinschalige projecten. Mainstream financieringsmechanismen, zoals subsidies of belastingprikkels, zijn vanwege de vereiste kennis en voorwaarden minder geschikt voor dit soort projecten. Tegelijkertijd wil de stad co-creatiepartnerschappen stimuleren in plaats van de initiatieven volledig te financieren. Daarnaast wil de stad ervoor zorgen dat de initiatieven die wel financiering krijgen, worden ondersteund door de gemeenschap. De uitdaging voor de Stad Gent ligt dan ook in het ontwikkelen van een instrument waarmee kleinschalige initiatieven gefinancierd kunnen worden, terwijl het toegankelijk blijft en de mogelijkheid biedt om meerdere stakeholders te betrekken.

De stad Gent heeft zich ten doel gesteld een beleidsinstrument te ontwikkelen ter ondersteuning van de facilitering van co-creatie, met inbegrip van de toepassing ervan voor aanpassing aan de klimaatverandering. Het instrument moet een groter (financieel) effect kunnen sorteren dan subsidies of belastingprikkels. Co-creatie brengt de betrokkenheid van meerdere belanghebbenden met zich mee. Deze belanghebbenden moeten de mogelijkheid hebben om financieel bij te dragen, door vrijwilligerswerk te doen of reclame te maken voor het project. Al deze elementen zijn van cruciaal belang voor het welslagen van een project. Het doel voor de stad Gent is daarom om een instrument te ontwikkelen dat het mogelijk maakt om ideeën uit de gemeenschap te identificeren en bij te dragen aan de realisatie ervan.

De stad Gent ontwikkelde een crowdfundingplatform waarmee burgers hun ideeën kunnen delen en de nodige fondsen kunnen werven om ze te realiseren. Ideeën kunnen variëren en omvatten de toename van het aanpassingsvermogen van de stad. De persoon die een idee indient, wordt een “projectinitiator”. Deze persoon moet een korte beschrijving en een financieringsdoel voor het project verstrekken. Mensen die financiële steun verlenen aan een project worden “supporters” genoemd. De minimale donatie bedraagt € 10. Het gedoneerde bedrag per idee wordt gezien als een indicator van de steun van de gemeenschap; alleen projecten met voldoende communautaire steun zullen financieel levensvatbaar worden. De focus van crowdfunding.gent ligt op projecten met een maatschappelijk voordeel, waardoor het platform zich onderscheidt van andere crowdfundingplatforms. Het platform werd gelanceerd op 16 maart 2015.

Projecten kunnen via een eenvoudig proces op het platform worden gepubliceerd. Elke Gentse burger of persoon met een idee in Gent kan een project indienen door het crowdfunding.gent aanvraagformulier in te vullen. Het project wordt zichtbaar op het platform zodra het is goedgekeurd door de platformmanager, die is aangesteld door de stad. Hij controleert of het projectvoorstel voldoet aan een reeks vooraf gedefinieerde eisen. Voorbeelden van criteria zijn “Het project moet de individuele belangen overstijgen” en “Het initiatief moet voldoen aan wet- en regelgeving die de toepassing van non-discriminatie en gelijke kansen bevordert en verdedigt”.

De platformbeheerder kan aanvragers feedback geven over hoe zij de kans op succes van hun project kunnen vergroten. Het project wordt gepubliceerd zodra de aanvrager de nodige wijzigingen heeft aangebracht. Vanaf dit moment kunnen supporters doneren aan de projecten gedurende een vooraf bepaalde periode. Projecten ontvangen hun ingezamelde donaties, zelfs als ze niet het gewenste budget bereiken. De voorfinancieringsdoelstelling hoeft niet te worden gehaald, aangezien uit ervaring is gebleken dat deze projecten met enkele wijzigingen nog steeds met succes kunnen worden uitgevoerd. In geval van wijzigingen moet de aanvrager de supporters meedelen hoe hun geld zal worden besteed.

Crowdfunding.gent biedt initiatiefnemers bovendien de mogelijkheid om een gemeentelijke subsidie van het project aan te vragen. De stad heeft een fonds van € 55.000 per jaar beschikbaar gesteld dat specifiek is toegewezen aan het crowdfundingplatform. Het verzoek om gemeentelijke financiering moet worden vermeld in het oorspronkelijke aanvraagformulier. Initiatiefnemers kunnen ervoor kiezen om 25, 50 of 75% van de gemeentelijke financiering aan te vragen. Om voor financiering in aanmerking te komen, moet het vooraf vastgestelde medefinancieringsbedrag worden verhoogd. Een project dat bijvoorbeeld 50 % van de gemeentelijke financiering heeft aangevraagd met een financieringsdoelstelling van 1000 EUR, moet ten minste 500 EUR aan donaties van supporters ophalen. Deze voorwaarde is een middel voor de stad om ervoor te zorgen dat het project voldoende steun van de gemeenschap krijgt. Of een verzoek al dan niet wordt gehonoreerd, wordt beslist door een onafhankelijke jury bestaande uit lokale experts. Per project is het maximale bedrag aan gemeentelijke subsidie dat kan worden verkregen €5.000. Het bedrag van de gemeentelijke financiering is te allen tijde gebaseerd op het vooraf vastgestelde financieringsdoel.

Tot dusver kunnen twee initiatieven die via het crowdfundingplatform zijn ingediend, worden beschouwd als bijdragen aan de klimaatadaptatiedoelstellingen van de stad. Als gevolg van gewijzigde prioriteiten zijn de meeste crowdfundinginitiatieven momenteel (update 2023) voornamelijk gericht op de financiering van sociaal-culturele evenementen, solidariteitsinitiatieven voor kwetsbare personen en campagnes om natuurgebieden te beschermen tegen verstedelijking.

De twee klimaatadaptatieprojecten waren gericht op duurzame voedselproductie en het verbeteren van groene gebieden. Het eerste project “Lekker dichtbij!” richt minituinen op balkons van sociale woningen op. Door stadslandbouw worden meer groene gebieden gecreëerd die bijdragen aan het verminderen van extreme temperaturen in stedelijke gebieden. Bovendien vermindert de lokale voedselproductie de behoefte aan vervoer over lange afstanden en voorkomt zo een uitlaat van kooldioxide-emissies. Stadslandbouw vereist ook vaak minder intensieve landbouw omdat de landbouw op kleinere schaal wordt uitgevoerd. Daarnaast heeft Lekker dichtbij! de sociale integratie versterkt door de samenwerking tussen de bewoners met verschillende culturele achtergronden te stimuleren. Het project was succesvol in het verhogen van het vooraf gedefinieerde financieringsdoel.

Een ander project, “de eetbare straat”, was erop gericht de traditionele stenen gevels om te vormen tot verticale tuinen om extra groene gebieden te creëren en tegelijkertijd de lokale voedselproductie te stimuleren. Net als het project “Lekker dichtbij!” draagt het bij aan de verbetering van groene gebieden en de vermindering van de CO2-uitstoot. Hoewel dit project niet succesvol was in het verhogen van het volledige vooraf gedefinieerde financieringsdoel, werd het met succes uitgevoerd door het project op te schalen. In plaats van 100 plantenbakken in 5 straten te plaatsen, werden 88 plantenbakken in 3 straten geplaatst.

Tot 2023 werden 150 door het crowdfundingplatform gefinancierde initiatieven gerealiseerd, waarbij meer dan 10 000 mensen betrokken waren en meer dan 545000 EUR werd verzameld. De kleinschaligheid van de crowdfundingprojecten (gemiddeld ongeveer 8000 EUR per project) en de zeer brede reikwijdte van de projecten die via het platform kunnen worden gefinancierd, hebben kennelijk slechts een beperkte impact in het kader van de aanpak van de aanpassing aan de klimaatverandering. Dit soort projecten kan immers vooral worden gezien als successen voor de ambitie van de stad om meer cocreatie met burgers te realiseren. Het crowdfundingplatform heeft zeker het potentieel om een uitstekende manier te zijn om kleine “druppels” te realiseren in de context van klimaatadaptatie die grotere rimpeleffecten kunnen genereren.

Crowdfunding.gent is ontwikkeld door de Stad Gent met de steun van een bestaande crowdfunding platform ontwikkelaar. Er waren geen andere belanghebbenden betrokken bij de ontwikkelingsfase van het proces. De Gentse burgers en particuliere investeerders worden beschouwd als eindgebruikers van het platform. Zij kunnen deelnemen als initiatiefnemer van een project of als eindgebruiker. De Stad Gent heeft één beleidsmedewerker aangesteld om het platform te beheren. De platformbeheerder van de stad fungeert als de persoon die verbinding moet maken met de eindgebruikers. Hij beoordeelt de projectaanvragen, verzorgt de communicatie met de burgers en beheert het contact met de platformontwikkelaar. Zijn activiteiten omvatten geen financiële transacties of platformonderhoudsactiviteiten. Onderhoudsactiviteiten worden uitgevoerd door de platformontwikkelaar. Met betrekking tot de gemeentelijke subsidies heeft de stad een jury van lokale deskundigen benoemd. De uiteindelijke beslissing over de samenstelling van deze jury wordt genomen door de gemeenteraad.

Het platform richt zich voornamelijk op een online publiek vanwege de opzet. Offlineburgers hebben echter wel de mogelijkheid om de platformbeheerder telefonisch of per post te bereiken. Hij is beschikbaar om het aanvraagformulier persoonlijk met hen in te vullen. Stad Gent maakt gebruik van verschillende communicatiekanalen om de burgers te informeren over het platform. Het gaat onder meer om flyers, de officiële socialemedia-accounts van de stad en een artikel in het stadsmagazine.

Het crowdfundingplatform is erin geslaagd ideeën te identificeren die minder geschikt zijn om met subsidies te worden gefinancierd. Redenen voor deze niet-subsidiabiliteit kunnen het kleine bedrag van het gevraagde budget zijn of een discrepantie met de vereisten of het doel van bestaande subsidies. Om de maximale output te garanderen, heeft de stad Gent geen specifieke criteria gedefinieerd waaraan de projecten moeten voldoen. Zij waren veeleer gericht op het definiëren van de soorten projecten die zij niet zouden steunen. Deze definities werden vervolgens vertaald naar een reeks minimumvoorwaarden waaraan de projecten moeten voldoen om op het platform te worden opgenomen. Projecten met een commercieel doel of met een expliciet religieus, filosofisch of politiek karakter komen bijvoorbeeld niet in aanmerking voor financiering. Elke aanvraag wordt handmatig beoordeeld door een beleidsmedewerker om ervoor te zorgen dat de projecten voorafgaand aan publicatie aan deze vereisten voldoen.

Het feit dat de door crowdfund gefinancierde projecten het potentieel hebben om een groter rimpeleffect te creëren, wordt aangetoond door het “Edible Street”-project. De uitvoering van dit project werd snel gevolgd door een soortgelijk project in Kortrijk; Groene Straat. Dit initiatief financiert de realisatie van plantenbakken en andere vormen van “verticaal groen” door bulkaankopen aan te bieden. De initiatiefnemer baseerde het project op een snelle beoordeling van de kernelementen van het Gentse project die een opschaling van het project naar stadsniveau mogelijk zou maken. Binnen Groene Straat zijn 22 projecten met extra (eetbaar) groen gerealiseerd. Een ander project dat het Gentse voorbeeld volgde, is “Groenselare” in de stad Roeselare, dat burgers begon te informeren over manieren om groene gevels te creëren nadat de stad in 2014 werd uitgeroepen tot de meest “grijze” steden van Vlaanderen.

Een beperkende factor van dit soort instrumenten zijn de financiële middelen die nodig zijn om het platform te bouwen en te onderhouden. Daarnaast moeten er voldoende manuren beschikbaar worden gesteld voor een stadsmedewerker om de inhoud van het platform te beheren. Het platform wordt als succesvol beschouwd als 1 op de 3 projecten hun vooraf vastgestelde financieringsdoelstelling bereikt. Een 100% slagingspercentage zou niet realistisch zijn, omdat verschillende succesfactoren buiten de controle van de stad vallen. De projectinitiator is bijvoorbeeld niet noodzakelijkerwijs een ervaren projectmanager. Bovendien is het voor de stad moeilijk om de beleidsonderwerpen te controleren die in de projectvoorstellen op het crowdfundingplatform aan bod komen. In het eerste jaar van crowdfunding.gent werden bijvoorbeeld meer culturele dan milieuprojecten voorgesteld en deze focus werd zelfs de meest relevante in de daaropvolgende jaren. Het gebruik van crowdfunding als beleidsinstrument impliceert aanvaarding van het feit dat de exacte uitkomst niet gemakkelijk kan worden gecontroleerd. Aan de andere kant biedt het een geweldige kans om innovatie, samenwerking en solidariteit in een stad te verbeteren.

Het eerste jaar (2015) van het crowdfunding.gent platform is succesvol geweest in het genereren van een totale omzet van €70.000. Van het totale aantal projecten haalde 80% voldoende financiering op voor de uitvoering. Tot nu toe ontvingen 2 projecten een extra gemeentelijke subsidie. Deze subsidie bedroeg in totaal € 1.480. De ontwikkeling van het platform bracht zowel vaste als reguliere kosten met zich mee. Beide kosten zijn gedekt door de stad Gent. De kosten waren lager dan de inkomsten uit de crowdfundingprojecten in het eerste jaar. De specifieke IT-kennis die nodig is voor de ontwikkeling en het onderhoud van een crowdfundingplatform vereiste de betrokkenheid van een externe partij. Naast de vaste kosten heeft de stad een interne projectmanager nodig die namens de stad als centraal aanspreekpunt kan fungeren. Deze beleidsmedewerker moet ten minste parttime continu bij het project betrokken zijn om het project soepel te laten verlopen.

Het gemiddelde doel per project is 8.000 euro. Particuliere investeerders kunnen in aanmerking komen voor fiscale voordelen wanneer zij een project van hun keuze ondersteunen. Organisaties, zoals bedrijven, stichtingen, verenigingen, kunnen een directe storting doen op de rekening van het project. Dit stelt hen in staat om de kosten in te brengen als hun belastingaftrek op een vergelijkbare manier als niet-crowdfunding donaties. Een "gewone" donatie aan een crowdfundingcampagne wordt uitgevoerd via een platformaccount en komt daarom niet in aanmerking voor belastingaftrek.

De stad Gent verstrekt € 55.000/jaar aan fondsen om non-profitprojecten te cofinancieren die hun financieringsdoel bereiken via het crowdfundingplatform. Een jury van lokale experts neemt de uiteindelijke beslissing over de vraag of een project financiering ontvangt. Het maximale bedrag dat per project kan worden toegewezen is € 5.000. Projecten die hun vooraf gedefinieerde financieringsdoelstelling met succes hebben verhoogd, komen nog steeds in aanmerking voor aanvullende financiering. Een voorbeeld is het project ‘Lekker dichtbij!’ Dit project heeft enkele weken geduurd; het heeft zijn aanvraag ingediend in het voorjaar van 2015, heeft zijn financieringstermijn bereikt op 14 juni 2015 en is uitgevoerd op 19 juni 2015. Het project stelde € 735 als financieringsdoel, maar tijdens de financieringsperiode overschreed het dit bedrag door € 822 op te halen. De stad Gent heeft het project vervolgens medegefinancierd voor een extra bedrag van 480 euro. Hoewel de mogelijkheid van aanvullende overheidsfinanciering altijd wordt geboden, lijkt het voor initiatiefnemers van projecten echter geen belangrijke motivator om een aanvraag in te dienen. In het eerste jaar van het crowdfundingplatform hebben slechts twee projecten aanvullende overheidsfinanciering aangevraagd en ontvangen. Andere elementen, zoals publiciteit door de publicatie van het project op het platform, lijken een meer doorslaggevende factor te zijn bij de overweging om al dan niet een aanvraag in te dienen bij het crowdfundingplatform.

Het systeem van het crowdfundingplatform is zo opgezet dat het financieel onafhankelijk is van de stad. De stad Gent heeft een externe aannemer ingehuurd om het platform technisch te ontwikkelen en te onderhouden. Alle transacties met betrekking tot de donaties worden afgehandeld door deze externe ontwikkelaar. Het gemeentefonds van €55.000 (per jaar) wordt afgehandeld door de externe aannemer om het goed te laten verlopen. Het besluit om al dan niet aanvullende financiering toe te wijzen, wordt genomen door een onafhankelijke jury van lokale deskundigen. Projectinitiators aan wie aanvullende financiering is toegekend, moeten voldoen aan een reeks vereisten met betrekking tot de rechtvaardiging van het uitgegeven geld. Binnen 2 maanden en 1 jaar na het einde van een project moet de verantwoordelijke voor het project 3 soorten documenten indienen. Deze omvatten facturen van relevante posten, een verslag waaruit blijkt dat de financiering is gebruikt voor het overeengekomen doel en een overzicht van de inkomsten en uitgaven van het project. Daarnaast heeft de stad het recht om op de projectuitvoeringslocatie te controleren of de financiering naar behoren wordt besteed. Als blijkt dat de financiering wordt misbruikt, kan de stad sancties opleggen aan het verantwoordelijke project. Deze sancties omvatten een terugvordering van het toegewezen bedrag aan financiering of zelfs het vrijstellen van de begunstigde van de financiering van het ontvangen van financiering in de toekomst. De nadere voorwaarden zijn vastgelegd in het Subsidiereglementvoor het cofinancieren van non-profit crowdfundingprojecten “Wijs van Gent”(of: Subsidieregeling voor de financiering van non-profit crowdfundingprojecten "Crazy about Ghent"), die publiek toegankelijk is op de crowdfunding.gent website.

De nodige regelgeving om crowdfunding.gent te realiseren is op 1 april 2015 geïmplementeerd. Het wordt om de twee jaar geëvalueerd. Het project "Lekker Dichtbij" heeft zijn aanvraag in het voorjaar van 2015 ingediend bij crowdfunding.gent. De financieringsdeadline werd bereikt op 14 juni 2015. Het project werd uitgevoerd op 19 juni 2015. Het project “The edible street” heeft rond dezelfde tijd zijn financieringstermijn bereikt. De eerste “planterplaatsingsdag” vond al plaats in mei 2015, vóór het einde van de financieringstermijn. Het geld dat via het platform werd opgehaald, werd later gebruikt om de deelnemers terug te betalen.

Crowdfunding.gent is in 2015 gelanceerd en loopt nog steeds (2023).

Generic e-mail: info@crowdfunding.gent