Habitatherstel en geïntegreerd beheer in de Ebro-delta om de bescherming van de biodiversiteit en de klimaatbestendigheid te verbeteren

De Ebro-delta is een wetlandsysteem van internationaal belang, dat als zeer kwetsbaar voor klimaatverandering wordt beschouwd. De delta wordt beïnvloed door kusterosie en terugtocht veroorzaakt door de afnemende toevoer van riviersedimenten. Dit probleem wordt nog verergerd door de stijging van de zeespiegel (momenteel gemiddeld 2 mm/jaar) en de bodemdaling. Als gevolg van de klimaatverandering en de verdere vooruitgang in de stijging van de zeespiegel, zou ongeveer de helft van de delta kunnen worden beïnvloed door erosie en terugtrekking in de 21e eeuw. Met name in de Ebrodelta zal de zeespiegel naar verwachting stijgen tussen 0,53 m (volgens het gemiddelde van RCP 4,5) en 0,73 m (volgens het gemiddelde van RCP 8,5) tegen 2100 (Genua-Olmedoet al.,). 2016). De stijging van de zeespiegel zal niet alleen leiden tot onderdompeling in de kustwateren, maar zal ook toenemende gevolgen van zeestormen met zich meebrengen. De delta is al zeer kwetsbaar voor extreme mariene gebeurtenissen. In 2020 overstroomde de Gloria-storm met stormgolven tot 8 meter hoog en neerslag van 200 liter per vierkante meter een groot deel van het deltaland, de lagunes en de rijstvelden. De zee bereikte 2 tot 3 kilometer landinwaarts en in totaal werd 30 km2 bedekt met zout water.

De lagunes Alfacada en Tancada liggen in het natuurpark van de Ebro-delta. De lagune van Alfacada is nu een beschermd gebied. In de afgelopen jaren was het een privé-landgoed dat werd gebruikt voor de jacht; dit leidde tot isolatie van de zee en de rivier en de introductie van zoet water uit het irrigatiesysteem voor de naburige rijstvelden. De lagune van Alfacada is ook kwetsbaar voor de effecten van sedimenttekort en zeespiegelstijging, omdat het gebied dicht bij de riviermonding zich snel terugtrekt. De zoutmoerassen van de Tancada-lagune zijn beschadigd door intensieve visteelt. Er was veel werk nodig om dit nu beschermde gebied in zijn natuurlijke staat te herstellen, de connectiviteit met de baai van Alfacs te herstellen door dijken te verwijderen, naast andere herstelacties.

Tussen 2009 en 2018 zijn in de Ebro-delta twee LIFE-projecten uitgevoerd om de problemen aan te pakken van de verslechtering van wetlands als gevolg van menselijke activiteiten (d.w.z. landbouw en aquacultuur), zeespiegelstijging en bodemdaling. De belangrijkste doelstelling van het eerste project (DELTA-LAGOON)was het verbeteren van de ecologische toestand van de lagunes Alfacada en Tancada door middel van maatregelen voor het herstel en het beheer van habitats, zoals het verwijderen van infrastructuur die de ecologische connectiviteit verstoort, het creëren van nieuwe lagunehabitats in bestaande rijstvelden en het herstel van moerashabitats in verlaten aquacultuurvoorzieningen. De belangrijkste specifieke doelstellingen van het project waren:

1. De ecologische en hydrologische connectiviteit van de lagune van Alfacada verbeteren door de uitvoering van herstelmaatregelen om de effecten van de toenemende kusterosie te verminderen en de status van prioritaire habitats en soorten te verbeteren;
2. de uitbreiding van de habitats van de lagune langs de kust van Alfacada te vergroten en een deel van de oorspronkelijke lagunegebieden die zijn omgevormd tot rijstvelden, te herstellen;
3. Verbetering van de ecologische toestand en de hydrologische connectiviteit van de oude zoutpannen van Sant Antoni (Tancada-lagunegebied), door het herstel van gebieden die getroffen zijn door verlaten aquacultuurvoorzieningen;
4. Ontwikkelen van procedures om de ecologische waarden van de herstelde gebieden te monitoren en te verspreiden, teneinde het bewustzijn en de kennis van het publiek onder gebruikers en beheerders van de ruimten, evenals de samenleving in het algemeen, te vergroten.

Het opeenvolgende EBRO-ADMICLIM-project was gericht op de uitvoering van een combinatie van mitigatie- en adaptatiemaatregelen voor klimaatverandering door middel van een geïntegreerde aanpak voor het beheer van water, sediment en habitats (rijstvelden en wetlands). De nadruk lag op de volgende meervoudige doelstellingen:

• verhoging van de landhoogte door de bevoorrading van riviersediment met de delta door sedimenttransport en waterbeheer;
• vermindering van kusterosie;
• toename van koolstofvastlegging in de bodem;
• vermindering van de broeikasgasemissies van rijstvelden;
• Verbetering van de waterkwaliteit;
• Behoud en verbetering van waardevolle (natuurlijke) habitats.

De belangrijkste aanpassingsmaatregel om de weerbaarheid tegen de stijging van de zeespiegel in de Ebro-delta te vergroten, is het herstel van de hydrologische connectiviteit tussen de lagunes en de zee, zodat de sedimenttoevoer naar de lagunes tijdens zeestormen toeneemt. Bovendien zijn innovatieve benaderingen voor het hergebruik van sedimenten van verschillende oorsprong en hun injectie in de Ebro-delta getest. Binnen dit algemene toepassingsgebied zijn binnen de twee projecten verschillende specifieke acties uitgevoerd om het hoofd te bieden aan de gevolgen van habitatdegradatie en de gevolgen van de stijging van de zeespiegel. De belangrijkste maatregelen van het DELTA-LAGOON-project zijn:

• Verbetering van het hydrologische netwerk van de lagune van Alfacada, door het schoonmaken van de kanalen die de lagune omzeilen en het bouwen van een nieuw kanaal dat de lagune en de rivier rechtstreeks met elkaar verbindt, waardoor de toevoer van riviersediment naar de delta wordt ondersteund.
• Verbetering van de hydrologische verbinding van de door dijken gescheiden en van elkaar geïsoleerde kwelders.
• Naturalisatie van rijstvelden terug naar kustlagune en van een oude aquacultuurvoorziening terug naar kwelderhabitat.
• Oprichting van kleine eilanden als broedgebied voor zeevogels.
• Beperking van de toegang tot sommige gebieden om de gevolgen van roofdieren en menselijke frequentie te beperken.
• Herintroductie van de Europese vijverschildpad.

In het kader van het EBRO-ADMICLIM-project werden de volgende belangrijke maatregelen uitgevoerd:

• Testen van de injectie van sedimenten van de waterzuiveringsinstallatie van Tarragona in het irrigatienetwerk van de Ebro-delta om het hergebruik van deze sedimenten te beoordelen als een hulpbron die bijdraagt aan de veerkracht van de kosten.
• Testen van het hergebruik van sediment uit stuwmeren langs de rivier de Ebro. Deze sedimenten werden geïnjecteerd in het laatste stuk van de rivier de Ebro. De test evalueerde het potentieel voor sedimenttransport onder de huidige hydrologische omstandigheden van de rivier, om de haalbaarheid te bepalen van het overbrengen van sedimenten van de reservoirs naar de delta.
• Optimalisatie van twee bestaande wetlands door het openen van de irrigatiekanalen en het vervangen van stilstaand water door nieuw water. Deze interventies maakten het mogelijk om de hoogte van de bodem en de koolstofvastlegging te maximaliseren, evenals om de assimilatie van voedingsstoffen en verontreinigende stoffen te verbeteren met positieve effecten op de waterkwaliteit.
• Vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en verbetering van de koolstofvastlegging in de rijstvelden van de Ebro-delta door nieuwe agronomische praktijken, zoals de alternatieve bevochtigings- en droogwaterbeheermethode voor de rijstteelt.
• Bijgewerkte beoordeling van gebieden die kwetsbaarder zijn voor bodemdaling en zeespiegelstijging.

Ten slotte ontwikkelde het EBRO-ADCLIM-project een klimaatactieplan voor de Ebro-delta, met inbegrip van andere concrete en doeltreffende maatregelen voor aanpassing aan en mitigatie van klimaatverandering, waarin de richtlijnen en acties worden vastgesteld die na de afronding van het project moeten worden uitgevoerd. Dit werd ondersteund door een participatief proces met lokale belanghebbenden, waaronder de rijstsector, irrigatiegemeenschappen en ngo’s voor natuurbehoud. Het klimaatactieplan voor de Ebro-delta is goedgekeurd en maakt deel uit van de huidige planning van het Catalaanse bureau voor klimaatverandering. Veel van de bevoegdheden die nodig zijn om de acties van het plan uit te voeren, vallen echter niet onder de bevoegdheid van de regering van Catalonië; zij zijn in wezen een kwestie van de regering van Spanje. De Spaanse regering publiceert momenteel een nieuw herstelplan voor de kusten van de Ebro-delta, ook om te reageren op de schade als gevolg van de verwoestende storm “Gloria” 2020. De regering van Catalonië bevordert andere acties om de veerkracht van de delta te vergroten, zoals een proef voor de omleiding van sediment in het reservoir van Riba-roja.

De belangrijkste institutionele belanghebbenden (regering van Spanje en regering van Catalonië) waren partners van het DELTA-LAGOON-project, dat formeel werd gesteund door de gemeenteraden van de twee steden waar de lagunes zijn gelegen (Amposta en Sant Jaume d’Enveja). Andere belanghebbenden werden tijdens verschillende vergaderingen geïnformeerd en geraadpleegd.

Deelname van belanghebbenden was een belangrijk onderdeel van het volgende EBRO-ADMICLIM-project. Er waren verschillende groepen belanghebbenden bij betrokken, waaronder vertegenwoordigers van de rijstsector, irrigatiegemeenschappen (deze gemeenschappen behoren tot de belangrijkste belanghebbenden van de delta en waren betrokken als projectpartners) en ngo’s. De ontwikkeling van het klimaatactieplan voor de Ebro-delta was dus een participatief proces ter ondersteuning van de opstelling van richtsnoeren en de vaststelling van maatregelen met een grote consensus.

Het DELTA-LAGOON-project bereikte alle geplande doelstellingen, hoewel sommige acties vertraging opliepen als gevolg van administratieve problemen tussen de regering van Spanje en de regering van Catalonië. De belangrijkste vertraging beïnvloedde het herstel van rijstvelden terug naar de kustlagune in Alfacada.

Demonstratie- en innovatiedoelstellingen in het kader van een gedegen wetenschappelijk paradigma zijn met succes geïmplementeerd in het EBRO-ADMICLIM-project. Er zijn relevante resultaten op het gebied van innovatie ontwikkeld en de deelname van belanghebbenden is succesvol geweest. De belangrijkste beperking was het gebrek aan steun voor hergebruik van sediment door de River Basin Authority.

De totale kosten voor de uitvoering van het DELTA-LAGOON-project bedroegen 3.054.703 EUR (EU LIFE-financiering bedroeg 1.490.084 EUR). De belangrijkste voordelen van de projectinterventie zijn het herstel van habitats voor in het wild levende dieren (62 ha nieuwe habitats), het herstel van sommige beschermde soorten en de grotere weerbaarheid van de lagunes en moerassen tegen de stijging van de zeespiegel. Economische voordelen waren onder meer het scheppen van banen voor de uitvoering van het project en voor het nieuwe bezoekerscentrum dat in de lagune van Tancada werd gebouwd. Er werd geen monetaire waardering van de voordelen uitgevoerd.

De totale kosten voor de uitvoering van het EBRO-ADMICLIM-project bedroegen 2.260.960,00 euro (EU LIFE-financiering bedroeg 1.124.341,00 euro). De belangrijkste voordelen van het project zijn: het testen van hergebruik van sediment van verschillende oorsprong, de toepassing van agronomische praktijken ter vermindering van broeikasgasemissies in de rijstsector, de opstelling van richtsnoeren voor sedimenttransport en de ontwikkeling van een sedimenttransportmodel (ontwikkeld door de Universidad de Córdoba). De injectie van sedimenten in de rivier de Ebro en de kanalen van de delta diende als voorbeeld voor follow-upactiviteiten ter verbetering van de sedimentinput: Momenteel is een sediment-bypass bij het Riba-roja-reservoir gepland.

De ecosystemen van de Ebro-delta vormen een habitat voor een grote verscheidenheid aan soorten. Het is van groot belang op Europees niveau, omdat het een belangrijk haltepunt is op vogeltrekroutes en de thuisbasis is van een aanzienlijk aantal vogels die zijn opgenomen in bijlage I bij de vogelrichtlijn. Meer dan 180.000 watervogels in de winter en ongeveer 40.000 paren nestelen in de delta. Het gebied is een aangewezen natuurpark in Spanje en beschermd onder de Europese vogel- en habitatrichtlijnen, de Ramsar-conventie en UNESCO. Alle maatregelen ter ondersteuning van het herstel van het riviersysteem en de bescherming van de habitats van gemeenschappelijk belang dragen bij tot de verwezenlijking van de doelstellingen van de EU-kaderrichtlijn water (2000/60/EG), de overstromingsrichtlijn (2007/60/EG) en de vogel- en habitatrichtlijn (2009/147/EG en 92/43/EEG).

Het DELTA-LAGOON-project liep van 2011 tot 2014 en werd opgevolgd door het EBRO-ADMICLIM-project van 2014 en 2018. In het kader van het tweede door LIFE gefinancierde project is een klimaatactieplan ontwikkeld. Dit plan is goedgekeurd en maakt nu deel uit van de planningspraktijk van het Catalaanse bureau voor klimaatverandering.

De levensduur van ontwikkelde interventies is niet vooraf gedefinieerd. Ze kunnen voor een lange tijd worden bewaard als ze goed worden beheerd en onderhouden.

Carles Ibáñez
Eurecat Centre Tecnològic de Catalunya
Head of Climate Change Department
E-mail: carles.Ibanez@eurecat.org 

Door LIFE gefinancierde DELTA-LAGOON- en EBRO-ADCLIM-projecten