Uitvoering van het actieplan voor warmte-gezondheidszorg van Noord-Macedonië

De Republiek Noord-Macedonië is een klein (25,713 km²⁾niet aan zee grenzend land dat in het midden van het Balkanschiereiland in Zuid-Europa ligt. Ondanks het relatief kleine gebied heeft het land een divers klimaat, met acht klimaatregio's. In de afgelopen 25 jaar zijn veranderingen in het wereldwijde klimaat waargenomen. Analyse van de meerjarige variatie van de gemiddelde temperatuur toont aan dat in de jaren 1950 relatief hogere luchttemperaturen werden gemeten in alle meteorologische stations op het hele grondgebied van Noord-Macedonië. Na deze periode was er een relatief koudere periode van 20 jaar (1971-1993), terwijl de gemiddelde jaartemperatuur in de daaropvolgende jaren voortdurend hoger was dan het meerjarige gemiddelde (USAID, 2018).

Zoals vermeld in de derde nationale mededeling over klimaatverandering (2014) lopen de verschillen in de gemiddelde jaarlijkse luchttemperatuur voor de periode 1981-2010 ten opzichte van de desbetreffende referentieperiode (1961-1990) uiteen van 0,2 °C tot 0,5 °C (afhankelijk van de locatie). Volgens de klimaatscenario’s (op basis van het speciaal verslag van de IPCC over emissiescenario’s) bedragen de verwachte stijgingen van de gemiddelde temperatuur voor het midden van de eeuw (ten opzichte van de referentieperiode 1986-2005) respectievelijk 1 °C, 2 °C en 2,5 °C voor lage, midden- en hoge scenario’s. Voor de nabije toekomst (periode 2016-2035) wordt in alle drie de emissiescenario’s uitgegaan van een stijging van de gemiddelde temperatuur met ongeveer 1 °C ten opzichte van de temperatuur in de referentieperiode (1986-2005).

De HHAP heeft tot doel de huidige en toekomstige morbiditeit en mortaliteit in verband met extreme temperaturen en hittegolven te verminderen. Het plan en het bijbehorende waarschuwingssysteem zijn met name gericht op de meest kwetsbare bevolkingsgroepen: ouderen, zuigelingen en kinderen tot vijf jaar, chronisch zieken, mensen met overgewicht, werknemers in de buitenlucht en mensen van wie de sociaaleconomische status hen kwetsbaarder maakt voor de gevolgen van de klimaatverandering (bv. daklozen). Het gezondheidszorgstelsel in het land speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling en uitvoering van aanpassings-, preventie- en responsmaatregelen om de gezondheidsrisico’s in verband met klimaatverandering aan te pakken, door:

• versterking van de bestaande volksgezondheidscapaciteiten voor vroegtijdige opsporing en adequate respons;
• anticiperen op de gevolgen van nieuwe ziekten die mogelijk verband houden met klimaatverandering;
• Bewustmaking van de bevolking over de mogelijke verbanden tussen klimaatverandering en gezondheid.

Het Heat Health Action Plan (HHAP) werd in 2011 afgerond en in 2012 door de regering van Macedonië aangenomen. In het kader van de uitvoering van het plan is een waarschuwingssysteem voor de gezondheid op het gebied van warmte ingevoerd. Het systeem is nog steeds actief en werkt in de periode van 1 mei tot en met 30 september. De werking ervan omvat de volgende organen:

• een intergouvernementeel orgaan (bestaande uit het ministerie van Volksgezondheid, het Instituut voor Volksgezondheid, het Instituut voor Beroepsgeneeskunde en andere nationale relevante belanghebbenden) dat hittegolfwaarschuwingen coördineert en verantwoordelijk is voor de activering van de bijbehorende groene (waakzaamheids-), gele (waarschuwings-/paraatheids-), oranje (hittegolf-) en rode (nood)fasen. Zij coördineert ook met lokale belanghebbenden de uit te voeren maatregelen.
• een meteorologische dienst, die het ministerie van Volksgezondheid informeert over een bewijs van alarmniveaus en de hittegolfwaarschuwing van 24 tot 48 uur operationeel meedeelt, en
• een volksgezondheidsagentschap, dat de effecten van hittegolven evalueert in termen van gedefinieerde indicatoren zoals vermeld in het nationale hittegolfplan (SCORCH, 2020).

Het waarschuwingssysteem maakt deel uit van de bredere aanpak die door het HHAP is ontworpen en omvat:

• aanbevelingen om de blootstelling aan warmte binnen gezondheids- en sociale instellingen te verminderen (en speciale beschermingsplannen voor de meest kwetsbare bevolkingsgroepen);
• Een communicatiestrategie om burgers en mensen in de gezondheids- en sociale sector te informeren over beschermingsmaatregelen die tijdens hittegolven moeten worden genomen. In de strategie wordt met name verwezen naar de bovengenoemde aanbevelingen;
• Langetermijnplanning voor de paraatheid van de stelsels voor gezondheidszorg en sociale zorg, met inbegrip van: planning en opleiding van personeel, voortdurende verbetering van de bescherming van de gezondheid en de totstandbrenging van nieuwe groene zones;
• Monitoring en evaluatie van het plan: een recente enquête (2020) is ontwikkeld in samenwerking met de Université Catholique de Louvain (België).
• Een applicatie voor Android mobiele telefoons om warmte- en gezondheidswaarschuwingen tijdig te verstrekken en gerelateerde aanbevelingen aan de gebruikers.

De instelling met de algemene verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het actieplan voor warmte-gezondheid is het ministerie van Volksgezondheid. Binnen het ministerie van Volksgezondheid is de Commissie voor de monitoring van de gevolgen van hitte en gezondheid sinds juli 2007 operationeel, terwijl de Commissie klimaatverandering en gezondheid in juni 2009 is opgericht. Beide commissies hebben deelgenomen aan de voorbereiding van het HHAP en werken samen bij de uitvoering, monitoring en evaluatie van het plan. De Commissie klimaatverandering en gezondheid fungeert als coördinerend orgaan en is verantwoordelijk voor de betrokkenheid van andere instellingen bij de uitvoering van de in het plan beschreven activiteiten. De Commissie voor de monitoring van de gevolgen van hitte en gezondheid houdt toezicht op de praktische uitvoering van de activiteiten, met name die welke verband houden met het tijdig verstrekken van informatie aan de burgers en gezondheidswerkers. Het wordt aanbevolen dat, indien nodig, mensen van andere relevante instellingen deelnemen aan deze Commissie en aan de uitvoering van het plan. Relevante instellingen en andere actoren in dit verband zijn onder meer: het Public Health Institute en de Public Health Centres, het Occupational Health Institute, het Crisis Management Centre, het Hydro meteorological Institute, het directoraat Bescherming en Redding, de departementen voor de verbetering van de leefomgeving binnen de gemeenten, het ministerie van Vervoer en Communicatie, het ministerie van Arbeid en Sociaal Beleid, het ministerie van Onderwijs en Wetenschap, het Macedonische Rode Kruis, de media en, ten slotte, de niet-gouvernementele sectoren.

In de huidige uitvoeringsfase is gebleken dat deze samenwerkingsaanpak efficiënt werkt. Om bijvoorbeeld beter voorbereid te zijn op crisissituaties en noodsituaties in verband met klimaatverandering, vond de laatste simulatieoefening plaats op 21^november 2018 in Kumanovo. De belangrijkste betrokken instellingen waren het ministerie van Volksgezondheid, het Strumica General Hospital (een belangrijk regionaal ziekenhuiscentrum), de medische noodhulpdiensten, het crisisbeheersingscentrum, het Rode Kruis, brandweereenheden, het ministerie van Binnenlandse Zaken, het ministerie van Defensie en de Wereldgezondheidsorganisatie. Voorafgaand aan de simulatie werden enkele voorbereidende vergaderingen gehouden om de parameters van de oefening vast te stellen, zoals verwachte slachtoffers, triggerindicatoren voor het activeren van het noodplan, triage en de verkeersstroom van patiënten, evenals de verantwoordelijkheden van het personeel van ziekenhuizen en medische noodhulpdiensten. De simulatie stelde de autoriteiten in staat de algemene paraatheid te testen.

De tijdens de proeffase van het HHAP (2009-2011) geleerde lessen wezen erop dat:

• informatie over de gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid moet worden vertaald van het domein van wetenschappelijk onderzoek naar taal- en tijdschalen die relevant zijn voor beleidsmakers
• de beschikbaarheid van nationale gegevens over klimaatveranderingen en de daarmee samenhangende gevolgen is zeer belangrijk, evenals inzicht in grote lacunes in de menselijke capaciteit;
• alle relevante belanghebbenden moeten worden betrokken en hun informatiebehoeften kunnen variëren.

Meer in het algemeen zou, volgens de ervaring van Noord-Macedonië op het gebied van HHAP, het versterken van de gezondheids- en warmtegerelateerde effecten het volgende vereisen:

• Maximale synergie met bestaande instrumenten en instellingen;
• de beroepsbevolking in de gezondheids- en sociale zorgsector voorbereiden om te reageren op gezondheidsgerelateerde gevolgen van de klimaatverandering en de gezondheidsdiensten versterken om klimaatgerelateerde gebeurtenissen tijdig aan te pakken;
• bevordering van de aandacht voor gezondheidskwesties en de daarmee samenhangende reacties in andere sectoren;
• capaciteitsopbouw in de gezondheids- en sociale zorgsector. In dit verband werd de wet inzake veiligheid en gezondheid op het werk (Staatsblad van de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië nr. 92/07) gehandhaafd om te voorzien in de uitvoering van maatregelen in het nationale hittegolfplan ter bescherming van de gezondheid van werknemers tijdens een hittegolf.

Noord-Macedonië nam deel aan een tweejarig WHO-project (2009-2011) getiteld “Protecting health from climate change”. Dit was een initiatief van zeven landen (Albanië, Kazachstan, Kirgizië, de Russische Federatie, Tadzjikistan, Noord-Macedonië en Oezbekistan) dat werd gefinancierd door het internationale klimaatinitiatief van het Duitse federale ministerie van Milieu, Natuurbehoud en Nucleaire Veiligheid. Het algemene doel van het project was het versterken van de capaciteit om inzicht te krijgen in en te reageren op de gezondheidsrisico's van klimaatverandering en om het actieplan voor warmte-gezondheid te ontwikkelen. In het kader van het project toonde een WHO-studie in het land aan dat het mogelijk is om de schadekosten te vergelijken van de toename van ziektegevallen en sterfgevallen die niet werden afgewend op de kosten van aanpassing. De kosten op jaarbasis van maatregelen voor aanpassing aan de hittegezondheid werden geraamd op 12 miljoen lokale valuta-eenheden (LCU) in vergelijking met de kosten van gezondheidsschade (als gevolg van de toename van ziektegevallen en sterfgevallen) van 170 miljoen LCU per jaar (WHO,2013).

Het nationale actieplan voor warmte-gezondheidszorg werd in 2011 door de Noord-Macedonische regering goedgekeurd. Het is formeel gekoppeld aan de strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering (2011).

Het actieplan voor warmte-gezondheid is in 2011 door de regering goedgekeurd, nadat in de zomer van 2010 met succes specifieke warmtebeschermingsacties waren getest. In het kader van de uitvoering van het plan is een warmte-warmtewaarschuwingssysteem ingevoerd dat nog steeds operationeel is.

Er zijn op dit moment geen plannen om de HHAP te herzien. Het warmte-gezondheidswaarschuwingssysteem loopt elk jaar van 1 mei tot 30 september. Het zal naar verwachting blijven werken en worden bijgewerkt.

Mihail Kochubovski
Head of Sector of Environmental Health Institute of Public Health of the Republic of North Macedonia
Str. 50 Divizija No.6 1000
Skopje
Republic of North Macedonia
E-mail: kocubov58@yahoo.com 

Het Heat-Health Action Plan van Noord-Macedonië, het Environmental Health Institute of Public Health van de Republiek Noord-Macedonië en het Regionaal Bureau voor Europa van de WHO