Opzetten van systemen voor vroegtijdige waarschuwing

Systemen voor vroegtijdige waarschuwing (EWS) zijn belangrijke elementen van de aanpassing aan de klimaatverandering en de beperking van het risico op rampen, en hebben tot doel de door gevaren veroorzaakte schade te voorkomen of te verminderen. Om doeltreffend te zijn, moeten systemen voor vroegtijdige waarschuwing de mensen en gemeenschappen die door een reeks gevaren worden bedreigd, actief betrekken, de voorlichting van het publiek en het bewustzijn van risico's vergemakkelijken, boodschappen en waarschuwingen efficiënt verspreiden en ervoor zorgen dat er een constante paraatheid is en dat vroegtijdige actie mogelijk wordt gemaakt. Het belang van een doeltreffend systeem voor vroegtijdige waarschuwing ligt in de erkenning van de voordelen ervan door de lokale bevolking.

Systemen voor vroegtijdige waarschuwing voor klimaatgerelateerde risico’s moeten berusten op een degelijke wetenschappelijke en technische basis en gericht zijn op mensen of sectoren die het meest aan risico’s zijn blootgesteld. Dit houdt in dat een systeembenadering wordt gevolgd die alle relevante risicofactoren omvat, ongeacht of deze voortvloeien uit de klimaatgevaren of sociale kwetsbaarheden, en uit processen op korte of lange termijn. Systemen voor vroegtijdige waarschuwing omvatten detectie, analyse, voorspelling en vervolgens verspreiding van waarschuwingen, gevolgd door besluitvorming en implementatie van respons. Dergelijke systemen zijn in veel delen van de wereld aanwezig om mensen te monitoren, te voorspellen en te waarschuwen voor bijvoorbeeld tropische cyclonen, overstromingen, stormen, tsunami's, lawines, tornado's, zware onweersbuien, vulkaanuitbarstingen, extreme hitte en kou, bosbranden, droogte, enz. (i) risicokennis, (ii) monitoring- en waarschuwingsdiensten, (iii) verspreiding en communicatie en (iv) responscapaciteit.

In Europa is veel ervaring opgedaan met systemen voor vroegtijdige waarschuwing, met name wat betreft overstromings- en overstromingsrisico's, stormen, bosbranden, hittegolven en droogten. Systemen voor vroegtijdige waarschuwing zijn rechtstreeks relevant voor diverse sectoren die in de eerste plaats worden getroffen door klimaatgerelateerde risico’s, zoals gezondheid, rampenrisicovermindering, landbouw, bosbouw, gebouwen, kust- en stedelijke gebieden. Anderen kunnen indirect profiteren van systemen voor vroegtijdige waarschuwing, zoals de vervoerssector, als wegen of spoorwegen van tevoren worden gesloten voordat mensen negatieve gevolgen ondervinden, of toerisme, om ervoor te zorgen dat toeristische groepen worden gewaarschuwd om toegang te krijgen tot een bepaald gebied of buitenactiviteiten te vermijden tijdens extreme weersomstandigheden.

Sommige EWS leveren diensten en producten voor meer dan een specifiek klimaatgerelateerd risico. Meteoalarm is een gezamenlijke inspanning van EUMETNET (het netwerk van Europese meteorologische diensten) dat waarschuwingen in Europa geeft voor extreme weersomstandigheden, waaronder zware regenval met risico op overstromingen, zware onweersbuien, stormwinden, hittegolven, bosbranden, mist, sneeuw of extreme kou met sneeuwstormen, lawines of ernstige kustgetijden. De Copernicus Climate Change Service (C3S) levert betrouwbare klimaatgegevens van hoge kwaliteit en informatie op maat voor sociaal-economische sectoren op Europees niveau, die zeker relevant zijn voor de aanpassing aan de klimaatverandering. Ook de Risk Data Hub van het kenniscentrum voor rampenrisicobeheer (DRMKC), dat wordt beheerd door DG JRC, biedt gecureerde EU-brede risicogegevens via hostingdatasets en door koppeling met nationale platforms.

Andere EWS zijn gericht op specifieke klimaatgerelateerde risico’s en/of sectoren, met inbegrip van de in de volgende tekst genoemde voorbeelden voor heel Europa. Naast deze grootschalige initiatieven zijn EWS ook op lagere niveaus (nationaal, subnationaal en lokaal) ontworpen en uitgevoerd, bijvoorbeeld op het gebied van: i) Oostenrijk, waar een EWS voor spoorwegvervoer is ontwikkeld ii) Noord-Macedonië dat zich richt op hittegolven en deel uitmaakt van de acties ter uitvoering van het nationale actieplan voor warmtegenezing; iii) Tatabanya (Hongarije), om alert te zijn op stedelijke hittegolven en bosbranden; iv) de regio Emilia-Romagna (Italië), waar een regionaal webportaal voor weerswaarschuwingen is ontwikkeld, parallel aan de ontwikkeling en verfijning van realtime hydrometeorologische monitoringtechnologieën en een wijdverbreid programma voor risicocommunicatie, en v) Sogn og Fjordane (Noorwegen) dat zich bezighoudt met meervoudige gevaren (avalanches, aardverschuivingen, stormvloeden en overstromingen).

Hittegolven en extreme hitte

Europa heeft sinds 2000 te maken gehad met verschillende extreme hittegolven in de zomer (zie de EER-indicator “Wereldwijdeen Europese temperatuur”),die hebben geleid tot hoge sterftecijfers en sociaal-economische gevolgen. Warmtegolven zullen naar verwachting vaker voorkomen en langer duren in heel Europa in deze eeuw en onder alle RCP-scenario's. In een scenario met hoge emissies (RCP8.5) zullen zeer extreme hittegolven (veel sterker dan de hittegolven van 2003 of 2010) naar verwachting net zo vaak voorkomen als om de 2 jaar in de tweede helft van de 21e^eeuw. De gevolgen zullen vooral in Zuid-Europa groot zijn. Als reactie op een dergelijk risico voor de menselijke gezondheid en voor diverse sectoren die relevant zijn voor de economie, hebben veel landen warmtegerelateerde systemen voor vroegtijdige waarschuwing ingevoerd als aanpassingsoptie. Op Europese schaal fungeert EuroHEAT als ondersteuningsinstrument voor besluiten over klimaatinformatie voor warmte en gaat het vergezeld van een leidraad.

Droogte

De ernst en frequentie van droogten lijken in delen van Europa te zijn toegenomen (zie de EER-indicator “Meteorologischeen hydrologische droogten”),met name in de zuidelijke en zuidoostelijke regio’s. Droogte zal naar verwachting toenemen in frequentie, duur en ernst in het grootste deel van het continent. Volgens IPCC AR5 wordt de sterkste stijging verwacht voor Zuid-Europa, waar de concurrentie tussen verschillende watergebruikers, zoals landbouw, industrie, toerisme en huishoudens, waarschijnlijk zal toenemen. De European Drought Observatory (EDO) bevat droogte-relevante informatie uit verschillende gegevensbronnen. Verschillende tools maken het mogelijk om droogte-gerelateerde informatie weer te geven en te analyseren, terwijl de dienst "Drought News" een overzicht geeft van de situatie in geval van dreigende droogtes.

Overstroming

Het aantal zeer ernstige overstromingen in Europa nam in de periode 1980-2010 toe, maar met grote jaarlijkse variabiliteit als gevolg van verschillende oorzaken: betere rapportage, veranderingen in landgebruik en toegenomen hevige neerslag in delen van Europa. De klimaatverandering zal naar verwachting de hydrologische cyclus intensiveren en het voorkomen en de frequentie van overstromingen in grote delen van Europa doen toenemen. Overstromingen en plotselinge overstromingen, die worden veroorzaakt door hevige lokale neerslag, zullen waarschijnlijk vaker voorkomen in heel Europa (zie de EER-indicator “Rivieroverstromingen”). Stormvloeden en overstromingen aan de kust zijn de meest voorkomende en dure extreme weersomstandigheden in Europa en vertegenwoordigen 69% van de totale natuurlijke catastrofale verliezen. In 2010 werd Frankrijk bijvoorbeeld nauwelijks getroffen door de winterstorm Xynthia, met 51 slachtoffers en schade van meer dan 1,5 miljard EUR (EER,2013). Verbeterd vermogen om pieklozingen te voorspellen blijft de meest relevante niet-structurele maatregel voor bescherming tegen overstromingen. Overstromingswaarschuwingstermijnen van 3-10 dagen bieden de mogelijkheid om de nodige civiele beschermings- en noodmaatregelen op te zetten, waardoor de gevolgen in termen van mensenlevens en economische verliezen tot een minimum worden beperkt. Het Europees waarschuwingssysteem voor overstromingen (EFAS) ondersteunt voorbereidende maatregelen vóór grote overstromingen, met name in de grote transnationale stroomgebieden en in heel Europa in het algemeen. Het EFAS is ontwikkeld en getest in het Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek in nauwe samenwerking met de nationale hydrologische en meteorologische diensten, de Europese civiele bescherming en andere onderzoeksinstituten.

Brand

Het brandrisico is afhankelijk van vele factoren: klimaatverandering, vegetatie, bosbeheerpraktijken en andere sociaal-economische factoren. In een warmer klimaat worden ernstiger brandweer en bijgevolg een uitbreiding van het brandgevoelige gebied en langere brandseizoenen in heel Europa geprojecteerd. De gevolgen van brandgebeurtenissen zijn bijzonder sterk in Zuid-Europa (zie de EER-indicator “Bossenbranden”). Het Europees bosbrandinformatiesysteem (EFFIS) ondersteunt de diensten die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van bossen tegen branden in de EU-landen en voorziet de diensten van de Europese Commissie en het Europees Parlement van actuele en betrouwbare informatie over bosbranden. EFFIS voert een module uit die dagelijks kaarten genereert van 1 tot 9 dagen voorspeld brandgevaarniveau met behulp van numerieke weersvoorspellingen. De module is het hele jaar door actief, hoewel de kern van het bosbrandseizoen in de meeste landen van 1 maart^tot 31 oktober is.

Gezondheidsrisico's: vector-overdraagbare ziekten en aeroallergeen

Globalisering en veranderingen in het milieu, sociale en demografische determinanten en de capaciteit van gezondheidszorgstelsels zijn belangrijke aanjagers van infectieziekten die ook kunnen fungeren als epidemische voorlopers. Het monitoren van veranderingen in deze factoren kan dus helpen anticiperen op, of zelfs voorspellen, een toename van infectieziekten. De klimaatverandering kan de geografische spreiding van door vectoren overgedragen ziekten in Europa veranderen, waardoor vroegtijdige waarschuwing nog belangrijker wordt (zie de EER-indicator“vectoren overgedragen ziekten”). Voor het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) wordt een prototype van systemen voor vroegtijdige waarschuwing voor vector-borneziekten in Europa voorgesteld: de stroomopwaartse milieu-, klimaat- en sociaal-economische oorzaken van ziekten kunnen de aanlooptijd bieden voor een snelle respons op het gebied van de volksgezondheid om de menselijke en financiële kosten in verband met het ontstaan en de verspreiding van door vectoren overgedragen ziekten in de EU onder controle te houden.

Stijgende temperaturen veroorzaakt door klimaatverandering betekenen dat planten en bomen eerder en langer bloeien, waardoor het lijden van veel mensen met pollenallergieën wordt verlengd. Het European Aeroallergen Network (EAN) is een pool voor de pollen- en schimmelsporengegevens van Europese polleninformatiediensten, individuele meetlocaties en gegevensleveranciers buiten Europa. Het netwerk omvat 38 landen en meer dan 600 meetlocaties. De EAN-databank is het basisinstrument voor pollenprognoses en dus onmisbaar voor de polleninformatiedienst in heel Europa. De ontwikkeling van dienstenactiviteiten in de afgelopen jaren (waaronder de Europese belastingkaarten, het stuifmeeldagboek voor mensen met een pollenallergie en de gepersonaliseerde stuifmeelinformatie) zou niet mogelijk zijn geweest zonder de Europese stuifmeeldatabank. De Copernicus Atmosphere Monitoring Service (CAMS) is een partnerschap aangegaan met het European Aeroallergen Network (EAN) en onderzoekt technologieën om automatische pollenwaarnemingen in bijna realtime in heel Europa te leveren.