eea flag

Gezondheidskwesties

Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld. De afgelopen jaren heeft Europa te maken gehad met recordtemperaturen in de zomer en herhaalde, langdurige hittegolven. De duur en intensiteit van hittegolven die gevaarlijk zijn voor de menselijke gezondheid nemen toe en zullen naar verwachting in heel Europa aanzienlijk toenemen in alle klimaatscenario’s, met name in Zuid-Europa. 

Bij blootstelling aan perioden van zeer hoge temperatuur kan het menselijk lichaam moeite hebben om zichzelf te reguleren, wat resulteert in hittestress, hitte-uitputting, hitteberoerte en complicaties van reeds bestaande medische aandoeningen, in sommige gevallen leidend tot vroegtijdige dood. Ouderen, kinderen, zwangere vrouwen, werknemers in fysiek veeleisende beroepen, mensen die lijden aan cardiovasculaire, respiratoire of nierziekten, diabetes of psychische stoornissen en gemarginaliseerde en onvoldoende toegeruste mensen behoren tot de meest kwetsbaren voor extreme hitte (WHO Europe, 2021). Toenemend recreatief gebruik van waterlichamen tijdens warm weer, in combinatie met hogere watertemperaturen, verhoogt het risico op sommige door water overgedragen ziekten zoals vibriose. Hoge temperaturen en een groeiende bezorgdheid over klimaatverandering in het algemeen kunnen ook leiden tot een slechte geestelijke gezondheid (EU-OSHA, 2025).  

Leeftijd, reeds bestaande medische aandoeningen en sociale deprivatie zijn belangrijke factoren die ervoor zorgen dat mensen waarschijnlijk meer negatieve gezondheidsresultaten zullen ervaren in verband met hitte en extreme temperaturen (WHO Regional Office for Europe, 2018). Andere kwetsbare groepen met een groter risico zijn mensen met chronische aandoeningen (zoals cardiorespiratoire aandoeningen, endocriene systeemstoornissen, psychische stoornissen, stofwisselingsstoornissen en nieraandoeningen), zwangere vrouwen, kleine kinderen, werknemers in de buitenlucht, mensen die in stedelijke omgevingen wonen in sociaal en economisch achtergestelde omgevingen, migranten en reizigers. Naast klimaatverandering hebben vergrijzing en verstedelijking een grote invloed op de relatie tussen temperaturen en gezondheid in de Europese regio van de WHO (WHO Regional Office for Europe, 2021).

Waargenomen effecten

Maar liefst 95 % van de sterfgevallen in verband met weers- en klimaatgerelateerde extremen die tussen 1980 en 2023 in Europa werden geregistreerd,hield verband met hittegolven ( EEA, 2024a). Voor 2022 stierven naar schatting tussen de 60.000 en 70.000 mensen in Europa door hitte (Ballester et al., 2023; Ballester et al., 2024). In 2023 werden in heel Europa iets minder dan 48 000 hittegerelateerde sterfgevallen geschat (Gallo et al., 2024). Hitte-effecten vormen ook een extra last voor de reeds uitgerekte gezondheidszorgstelsels in Europa. Zo stegen de dagelijkse ziekenhuisopnamen in Portugal tussen 2000 en 2018 met 19 % tijdens hittegolfdagen (Alho et al., 2024). De gevolgen van de opwarming van de aarde zijn nu al voelbaar: de helft van de hittegerelateerde sterfgevallen in Europa in de zomer van 2022 is toegeschreven aan antropogene klimaatverandering (Beck et al., 2024). Volgens de Europese klimaatrisicobeoordeling bevinden de hitterisico’s voor de algemene bevolking zich al op een kritiek niveau in Zuid-Europa (EEA, 2024b).

Bovendien beïnvloeden de kenmerken van de gebouwde omgeving de blootstelling van de bevolking aan warmte. Bijna de helft van de ziekenhuizen en scholen in Europese steden bevindt zich in gebieden met sterke stedelijke hitte-eilandeffecten (> 2 °C), wat betekent dat hun kwetsbare gebruikers en personeel worden blootgesteld aan hoge temperaturen. 

Slechte gezondheid en welzijn tijdens hittegolven kunnen het arbeidsaanbod en de arbeidsproductiviteit verminderen en kunnen ook in verband worden gebracht met arbeidsongevallen en verwondingen. Deze vermindering leidt tot bredere economische en financiële gevolgen in de zwaarst getroffen regio’s.

Geprojecteerde effecten

Hoge temperaturen en hittegolven zullen naar verwachting in de toekomst in frequentie toenemen, vooral in Zuid-Europa. In de Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA) wordt het risiconiveau voor de menselijke gezondheid als gevolg van hitte in de tweede helft van de eeuw als “catastrofaal” beschreven en wordt opgeroepen tot dringende maatregelen (EEA, 2024b). Zelfs als de opwarming van de aarde beperkt blijft tot 1,5 °C, wordt verwacht dat tegen het einde van de eeuw jaarlijks 100 miljoen mensen in de EU en het VK te maken zullen krijgen met extreme hittegolven; een vertienvoudiging ten opzichte van de uitgangssituatie 1981-2010 (Naumann et al., 2020). 

Het aandeel ouderen ouder dan 65 jaar in de EU zal naar verwachting toenemen van 21,6 % in 2024 tot 32,5 % in 2100 (Eurostat, 2025), waardoor het risico op warmtegerelateerde blootstelling en sterfte zal toenemen. Volgens de empirische gegevens in EUCRA zal, zonder aanpassing en gezien de verwachte demografische veranderingen, de extreme hittegerelateerde sterfte in de EU naar verwachting vertienvoudigen onder 1,5 °C opwarming van de aarde, maar met meer dan 30 keer bij 3 °C opwarming van de aarde. Dit komt overeen met mogelijk honderdduizenden doden als gevolg van hitte tegen het einde van de eeuw. De effecten op mortaliteit en morbiditeit zullen het grootst zijn in Zuid-Europa (EEA, 2024b).

politicologischereacties

Warmtepreventie vereist een reeks maatregelen op verschillende niveaus, waaronder meteorologische systemen voor vroegtijdige waarschuwing, tijdig openbaar en medisch advies, verbeteringen van huisvesting en stadsplanning (bv. stedelijke vergroening), ervoor zorgen dat de gezondheidszorg en de sociale stelsels klaar zijn om op te treden en de arbeidsomstandigheden aanpassen in perioden van warm weer. Op EU-niveau versterkt de verordening inzake ernstige grensoverschrijdende bedreigingen van de gezondheid (EU) 2022/2371 de paraatheids- en responsplanning van de lidstaten en de EU, onder meer voor klimaatgerelateerde gebeurtenissen zoals extreme hitte.

De effecten van warmte op de menselijke gezondheid worden erkend in het grote aandeel van het nationale aanpassingsbeleid en de nationale gezondheidsstrategieën. Volgens de Europese klimaatrisicobeoordeling wordt de mate van beleidsparaatheid om Europa als geheel te verwarmen echter als middelmatig beoordeeld, als gevolg van verschillende benaderingen die worden gebruikt om de hittegerelateerde sterftelast in de lidstaten te ramen en aspecten van sociale rechtvaardigheid die vaak ontbreken in het aanpassingsbeleid (EEA, 2024b).

Hitte-gezondheidsactieplannen (HHAP's) worden erkend als een belangrijk instrument voor het verminderen van sterfgevallen en het voorkomen van andere gezondheidseffecten tijdens perioden van hoge temperaturen. Het doel van een HHAP is om verantwoordelijkheden toe te wijzen in het geval van een hittenoodsituatie, en om zowel acties op korte termijn te plannen (zoals het afgeven van weergebaseerde waarschuwingen en advies over gedrag) als verbeteringen op lange termijn in huisvesting en stadsplanning om de blootstelling aan warmte te verminderen (WHO Europe, 2021). In 2024 beschikten 21 van de EER-38 landen over warmtegezondheidsactieplannen (HHAP’s), en nog eens vier landen ontwikkelden HHAP’s. Verdere ontwikkeling, evaluatie en herziening van HHAP’s, met bijzondere aandacht voor kwetsbare bevolkingsgroepen, wordt aanbevolen om landen beter voor te bereiden op toekomstige hitte-extremen (EEA, 2024c). Alle EER-38-landen ondertekenden de verklaring van de zevende ministeriële conferentie over milieu en gezondheid (“de verklaring van Boedapest”), waarin zij zich ertoe verbonden “actieplannen voor warmtegezondheid te ontwikkelen en bij te werken om hittegerelateerde gezondheidsrisico’s doeltreffend te voorkomen, zich erop voor te bereiden en erop te reageren, en tegelijkertijd de stadsplanning aan te passen om de effecten van stedelijke hitte-eilandeffecten aan te pakken, rekening houdend met de bevoegdheden van verschillende bestuursniveaus” (WHO Europe, 2023).

Klimaatgerelateerde gezondheidsrisico’s op de werkplek, waaronder hittestress, worden aangepakt in het strategisch EU-kader voor gezondheid en veiligheid op het werk (2021-2027), waarin de belangrijkste prioriteiten en interventiegebieden worden vastgesteld om veilige en gezonde arbeidsomstandigheden te waarborgen in het licht van nieuwe uitdagingen, waaronder die in verband met klimaatverandering en warmte op het werk. Met name in verband met hoge temperaturen heeft EU-OSHA in mei 2023 richtsnoeren voor warmte op het werk gepubliceerd. De Europese Commissie beoordeelt momenteel de kwestie van warmte op het werk in het kader van de lopende herziening van de EU-werkplekrichtlijn 89/654/EEG. In november 2024 heeft het Raadgevend Comité voor veiligheid en gezondheid op de arbeidsplaats het advies “Klimaatverandering– extreme weersomstandigheden”aangenomen, waarin verdere maatregelen op het gebied van warmte op het werk worden aanbevolen. In december 2024 heeft het Comité van hoge arbeidsinspecteurs (SLIC) van de Europese Commissie een werkgroep voor fysische agentia opgericht om het SLIC te ondersteunen bij het bevorderen van consistentie bij de handhaving van de EU-richtlijnen inzake veiligheid en gezondheid op het werk met betrekking tot blootstelling aan fysieke risico’s, ook op het gebied van extreme temperaturen, en om de gevolgen van klimaatverandering voor de veiligheid en gezondheid van werknemers in alle sectoren in kaart te brengen.   

In de alomvattende aanpak van geestelijke gezondheid (2023) van de Europese Commissie wordt benadrukt dat bij de aanpak van geestelijke gezondheid en welzijn in alle bevolkingsgroepen rekening moet worden gehouden met milieu- en klimaatgerelateerde stressfactoren, zoals extreme hitte.

Vooruitblikkend, voortbouwend op de eerste EUCRA en de mededeling van de Europese Commissie over het beheer van klimaatrisico’s – de bescherming van mensen en welvaart, wordt het komende Europese initiatief voor klimaatbestendigheid en risicobeheer momenteel ontwikkeld om een ambitieuzere, alomvattendere en coherentere EU-aanpak van klimaatbestendigheid en -paraatheid vast te stellen, die de lidstaten en het EU-niveau bestrijkt. Het initiatief, dat tegen eind 2026 zal worden goedgekeurd, zal prioriteit geven aan de bescherming van de gezondheid en het welzijn van mensen als reactie op de toenemende risico’s van klimaatverandering, waaronder extreme en langdurige hitte, bijvoorbeeld door te zorgen voor regelmatige wetenschappelijk onderbouwde risicobeoordelingen en toegankelijke instrumenten voor het publiek en besluitvormers.

Further informatie

Referenties

    • Alho, M., et al., 2024, “Effect van hittegolven op dagelijkse ziekenhuisopnamen in Portugal, 2000-18: een observationele studie”, The Lancet Planetary Health 8 (6), blz. e318-e326.

    • Ballester, J., et al., 2023, “Heat-related mortality in Europe during the summer of 2022”, Nature Medicine 29 (7), blz. 1857-1866.

    • Ballester, J., et al., 2024, “The effect of temporal data aggregation to assess the impact of changing temperatures in Europe: een epidemiologische modelleringsstudie", The Lancet Regional Health – Europe 36, blz. 100779.

    • Beck, T. M., et al., 2024, “Mortality burden attributed to anthropogenic warming during Europe’s 2022 record-breaking summer”, npj Climate and Atmospheric Science 7 (1), blz. 245.

    • EEA, 2024b, Europese klimaatrisicobeoordeling, Europees Milieuagentschap.

    • Eurostat 2025 Bevolkingsstructuur en vergrijzing (https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Population_structure_and_ageing) 

    • Gallo, E., et al., 2024, “Heat-related mortality in Europe during 2023 and the role of adaptation in protection health”, Nature Medicine 30, blz. 3101-3105.

    • Naumann G., et al., 2020, Global warming and human impacts of heat and cold extremes in the EU, Gemeenschappelijk Centrum voor onderzoek van de Europese Commissie (https://joint-research-centre.ec.europa.eu/document/download/432669d3-977a-4e5a-886c-f1813b82de5e_en?filename=pesetaiv_task_11_heat-cold_extremes_final_report.pdf

    • van Daalen, K. R., et al., 2024, “The 2024 Europe report of the Lancet Countdown on health and climate change: ongekende opwarming vereist ongekende actie”, The Lancet Public Health 9 (7), blz. e495-e522.

    • WHO Europe, 2023, Verklaring van de zevende ministeriële conferentie over milieu en gezondheid, Regionaal Bureau voor Europa van de Wereldgezondheidsorganisatie (https://www.who.int/europe/publications/i/item/EURO-Budapest2023-6)

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.