eea flag

Gemiddelde concentratie van E. coli en enterokokken (CFU/100 ml) in bemonsterd Europees zwemwater met en zonder voorafgaande zware regenval

Bron: EEA, op basis van analyse van waterkwaliteitsmonsters uit de zwemwaterrichtlijn (één keer per maand genomen tussen 2008 en 2022 tijdens het badseizoen, d.w.z. maart-oktober, afhankelijk van de badlocatie) en Copernicus ERA5-Land hourly precipitation reanalysis data

Opmerking: Voorafgaande zware regenval wordt gedefinieerd als regenval > 20 mm/dag die zich binnen 3 dagen vóór de bemonstering voordoet.

Gezondheidskwesties

Hoge temperaturen, veranderde neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden kunnen rechtstreeks van invloed zijn op de verspreiding, overdracht en persistentie van ziekteverwekkers in het milieu, wat van invloed is op de incidentie en verspreiding van klimaatgevoelige infectieziekten. Mensen kunnen besmet raken via inname van besmet water of voedsel, huidcontact of inademing van waterdruppels. Infectierisico's worden geassocieerd met virussen zoals norovirus, rotavirus en hepatitis A; bacteriën zoals toxineproducerende E. coli, Salmonella spp. en Campylobacter spp.; en Cryptosporidium spp., die parasitaire infecties veroorzaken. Sporadisch gezien doen zich infecties met leptospirose, shigellose, giardiasis en legionairsziekte voor (ECDC, 2021). Verschillende pathogenen kunnen verschillende ziekten veroorzaken die gastro-intestinale symptomen of huidinfecties veroorzaken (EEA, 2020). Ook cyanobacteriën (meestal in zoet water), algen (in zeewater) en Vibrio-bacteriën (in brak of zeewater) kunnen schadelijk zijn wanneer mensen in contact komen met hun toxines via huidcontact, via per ongeluk ingeslikt besmet zwemwater of via besmet drinkwater of zeevruchten. Deze ziekteverwekkers kunnen wond-, huid- en ooginfecties, allergieachtige symptomen, gastro-intestinale aandoeningen, lever- en nierschade, neurologische aandoeningen en kanker veroorzaken (Melaram et al., 2022; Neves et al., 2021).

Waargenomen effecten

Overstromingen

Frequentere en intensere overstromingen kunnen de blootstelling aan ziekteverwekkers verhogen door verontreinigd water of vuil, dat dierlijke uitwerpselen of karkassen, riolering en afvloeiing van het oppervlak kan bevatten. Staand water na de overstroming creëert nieuwe zones voor blootstelling aan ziekteverwekkers, die ook gekweekte gewassen kunnen verontreinigen (Weilnhammer et al., 2021). Verstoring van de drinkwatervoorziening kan leiden tot onjuiste hygiënische praktijken of verontreiniging van waterbronnen en bijdragen tot de overdracht van ziekten, met name uit particuliere putten. Ook bij opruiminspanningen na overstromingen en tijdelijke opvangcentra, waar de hoge dichtheid van ontheemden en de verstoring van de gezondheidszorg de verspreiding van infectieziekten kunnen vergemakkelijken, worden infectierisico’s verhoogd (ECDC, 2021). Uitbraken van ziekten na overstromingen, met name via verontreinigd voedsel en water, kunnen de sterftecijfers in het eerste jaar na een overstroming met maximaal 50 % doen stijgen (Weilnhammer et al., 2021). In heel Europa zijn verschillende uitbraken en gevallen van overstromingen gemeld (bv. gevallen van leptospirose in verband met cloudburst in Kopenhagen in 2011 (Müller et al., 2011), uitbraken van cryptosporidiose bij kinderen na overstromingen in Duitsland in 2013 (Gertler et al., 2015), gastro-intestinale en ademhalingsziekten na pluviale overstromingen in Nederland in 2015 (Mulder et al., 2019).

Overstromingsgerelateerde verstoringen van elektriciteitscentrales of watervoorzieningsnetwerken kunnen van invloed zijn op de opslag en bereiding van voedsel en het risico op door voedsel overgedragen ziekten vergroten, met name bij warm weer.

Droogte

Droogte kan de waterkwaliteit verslechteren, de groei van ziekteverwekkers bevorderen en de concentraties van zware metalen en verontreinigende stoffen verhogen. Waterschaarste kan leiden tot bezuinigingen in de openbare watervoorziening en het gebruik van onbehandeld water voor irrigatie, waardoor het risico op door voedsel overgedragen ziekten zoals STEC wordt verhoogd (Semenza et al., 2012). Bovendien kan een ontoereikende watervoorziening leiden tot lagere hygiënische normen in de voedselverwerkende industrie en een verhoogd risico op door voedsel overgedragen ziekten veroorzaken (Bryan et al., 2020).

In zwemwater verhogen verlaagde waterstanden tijdens droge perioden de pathogene concentraties in zwemwater (Mosley, 2015; Coffey et al., 2019). Indirect concentreren door droogte veroorzaakte waterconserveringspraktijken verontreinigende stoffen in afvalwater, overweldigende zuiveringsinstallaties en toenemende risico’s op door water overgedragen ziekten als gevolg van hogere concentraties van bepaalde pathogenen (bv. Giardia of Cryptosporidium parasieten) in het afvalwater van waterzuiveringsinstallaties en vervolgens in waterlichamen (Semenza en Menne, 2009). Lage stromingen en hogere watertemperaturen bevorderen ook cyanobacteriële en schadelijke algenbloei (Mosley, 2015; Coffey et al., 2019). Droge perioden stimuleren recreatieve wateractiviteiten, waardoor de blootstelling aan ziekteverwekkers zoals Leptospirosa spp., toxineproducerende E. coli, enterokokken of parasieten die cercariale dermatitis veroorzaken (de zogenaamde jeuk van zwemmers) toeneemt.

Hoge water- en luchttemperaturen

Vibrio

Verhoogde watertemperaturen versnellen de groeisnelheid van door water overgedragen ziekteverwekkers, die risico's vormen voor de menselijke gezondheid door drinkwater en recreatief watergebruik. Infecties in verband met mariene omgevingen worden gedomineerd door infecties met Vibrio spp.[1], die gedijen in warm water (> 15 °C) en een laag tot matig zoutgehalte. De opwarming van de Oostzee wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van de aanzienlijke toename van Vibrio spp.-infecties in de afgelopen decennia. Net als alle vijf de Europese zeeën is de Oostzee sinds 1870 aanzienlijk opgewarmd, met name in de afgelopen 30 jaar (EER, 2024), en zijn ondiepe, lage zoutgehalte en voedingsrijke wateren maken het bijzonder geschikt voor Vibrio spp. Volgens van Daalen et al. (2024) toonden 18 landen in 2022 geschikte gebieden voor Vibrio spp. in Europa en de lengte van de getroffen kustlijn in deze landen (23 011 km in 2022) vertoont een consistente toename tussen 1982 en 2022, met name in West-Europa. In verschillende Europese landen zijn in jaren met zomerhittegolven en uitzonderlijk hoge temperaturen meer gevallen van Vibrio-infectie gemeld (bv. Folkhälsomyndigheten, 2023, Brehm et al., 2021). Het risico op infectie met de minder voorkomende Shewanella spp. neemt ook toe met de stijgende zeewatertemperaturen in Europa (bv. Naseer et al., 2019; Hounmanou et al., 2023).

Cyanobacteriën

De belangrijkste factor die van invloed is op de aanwezigheid van cyanobacteriële bloei is de beschikbaarheid van voedingsstoffen, voornamelijk stikstof en fosfor afkomstig van landbouwgronden met afvloeiing. In mindere mate kunnen hogere watertemperaturen van invloed zijn op het optreden van schadelijke cyanobacteriële bloei, die in augustus piekt (West et al., 2021; Huisman et al., 2018). Hogere temperaturen en lage stromen veroorzaken stratificatie in het water, wat algenbloei in nutriëntenrijk water verder bevordert (Mosley, 2015; Richardson et al., 2018). Toenemende watertemperaturen beïnvloeden de aanwezigheid en verspreiding van bepaalde toxineproducerende cyanobacteriënsoorten van tropische oorsprong in Europa, zoals Cylindrospermopsis raciborskii. De temperatuur van het oppervlaktewater in het meer in Europa is sinds de jaren negentig aan het opwarmen, met een snelheid van 0,33 °C per decennium (C3S, 2023).

Schadelijke algen

Waargenomen trends in de verspreiding van schadelijke algenbloei in mariene wateren kunnen deels worden gekoppeld aan opwarming van de oceaan, mariene hittegolven en uitputting van zuurstof, naast sterke niet-klimatologische factoren zoals verhoogde afvloeiing van voedingsstoffen uit de rivier en vervuiling. Als gevolg hiervan kan klimaatverandering de verergering van schadelijke algenbloei als reactie op eutrofiëring aanwakkeren (Gobler, 2020). In het zuiden van Europa veroorzaken opwarmende zeetemperaturen een proliferatie van mariene dinoflagellaatalgen en de fytotoxinen die ze produceren (Dickey en Plakas, 2010). De neurotoxinen stapelen zich gemakkelijk op in Europese kustschelpdieren in het Kanaal en de Atlantische kustregio Bretagne (Belin et al., 2021) en veroorzaken gastro-intestinale ziekten, neurologische aandoeningen en acute toxiciteit wanneer ze door mensen worden geconsumeerd (Etheridge, 2010). Bovendien zijn op de Canarische Eilanden en Madeira gevallen van vergiftiging met zeevruchten door lokaal gevangen vis als gevolg van ciguatoxines gedocumenteerd.

Hoge luchttemperaturen kunnen de voedselkwaliteit tijdens transport, opslag en behandeling in het algemeen negatief beïnvloeden.

[1] Vibrio parahaemolyticus, V. vulnificus en V. cholerae zijn belangrijke pathogenen voor de mens

Geprojecteerde effecten

Vibrio-infecties zullen naar verwachting blijven toenemen in de Oostzee als gevolg van klimaatverandering. De geschiktheid van Vibrio voor de oppervlaktetemperatuur van de zee in de Noord- en Oostzee zal naar verwachting het aantal maanden per jaar verhogen met warm genoeg zeewater voor de mogelijke aanwezigheid van menselijke pathogene Vibrio spp. (Wolf et al., 2021). Volgens EFSA et al. (2020), Vibrio spp. zijn het biologische gevaar voor de menselijke gezondheid met de grootste kans om te worden verergerd door klimaatverandering en met bijna de grootste gevolgen voor de menselijke gezondheid.

Verhoogde temperaturen en frequentere en intensere extreme gebeurtenissen (zoals overstromingen en droogtes) in verband met klimaatverandering zullen waarschijnlijk ook het risico op andere door water en voedsel overgedragen ziekten, veroorzaakt door virussen, bacteriën en parasieten, vergroten.

politicologischereacties

Maatregelen om negatieve gezondheidsresultaten als gevolg van door voedsel en water overgedragen ziekten te voorkomen en te verminderen, zijn onder meer het opzetten van doeltreffende systemen voor de bewaking van de ziekten (met name tijdens perioden met een hoog risico), versterkte regelgeving en controle op het gebied van voedselveiligheid en waterkwaliteit, systemen voor vroegtijdige waarschuwing en noodplannen, opleiding en bewustmaking van beroepsbeoefenaren in noodsituaties, de gezondheidszorg en de volksgezondheid, voorlichting en bewustmaking over risico’s en sanitaire praktijken en tegenmaatregelen voor het grote publiek.

De monitoring van door water en voedsel overgedragen ziekten in Europa wordt uitgevoerd door het ECDC en de EFSA, op basis van gegevens die door de EU-lidstaten zijn verzameld. Het ECDC stelt jaarlijkse epidemiologische verslagen op over meldingsplichtige ziekten en werkt de Surveillance Atlas of Infectious Diseases bij. Het stelt ook risicobeoordelingen op indien nodig in geval van uitbraken en snelle beoordelingen van uitbraken met de EFSA voor door voedsel overgedragen uitbraken. De EFSA stelt samen met het ECDC jaarlijkse samenvattende verslagen op over zoönotische infecties en door voedsel overgedragen uitbraken.

De EU-drinkwaterrichtlijn vereist dat microcystine-LR, een veel voorkomend en wijdverbreid cyanotoxine, wordt gemeten wanneer een cyanobacteriële bloei wordt gedetecteerd in een drinkwaterreservoir (EU, 2020b). In de zwemwaterrichtlijn van de EU is bepaald dat in geval van potentiële bloei (toenemende cyanobacteriële celdichtheid of bloeivormend potentieel) passende monitoring moet worden uitgevoerd om gezondheidsrisico’s tijdig te kunnen vaststellen. Wanneer zich cyanobacteriële proliferatie voordoet en een gezondheidsrisico is vastgesteld of vermoed, moeten onmiddellijk adequate beheersmaatregelen worden genomen om blootstelling te voorkomen, met inbegrip van het verstrekken van informatie aan het publiek.

Van de EER-lidstaten en de samenwerkende landen hebben er 24 het Protocol inzake water en gezondheid geratificeerd, een internationale, juridisch bindende overeenkomst voor landen in de pan-Europese regio om de gezondheid en het welzijn van de mens te beschermen door middel van duurzaam waterbeheer en door watergerelateerde ziekten te voorkomen en te beheersen. Het vergroten van de weerbaarheid tegen klimaatverandering is een van de technische gebieden van het werkprogramma van het protocol (VN/ECE, 2022).

Further informatie

Referenties

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.