eea flag

Gemiddelde concentratie E. coli en enterokokken (CFU/100 ml) in bemonsterd Europees zwemwater met en zonder voorafgaande zware regenbuien

Bron: EEA, op basis van analyse van waterkwaliteitsmonsters uit de zwemwaterrichtlijn (genomen tussen 2008 en 2022 eenmaal per maand tijdens het badseizoen, d.w.z. maart-oktober, afhankelijk van de zwemlocatie) en gegevens over de jaarlijkse neerslagheranalyse van Copernicus ERA5-Land

Opmerking: Voorafgaande zware regenval wordt gedefinieerd als neerslag > 20 mm/dag binnen 3 dagen vóór de bemonstering.

Gezondheidskwesties

Hoge temperaturen, veranderde neerslagpatronen en extreme weersomstandigheden kunnen rechtstreeks van invloed zijn op de verspreiding, overdracht en persistentie van ziekteverwekkers in het milieu, wat de incidentie en verspreiding van klimaatgevoelige infectieziekten beïnvloedt. Mensen kunnen besmet raken door inname van verontreinigd water of voedsel, contact met de huid of inademing van waterdruppels. Infectierisico's zijn geassocieerd met virussen zoals norovirus, rotavirus en hepatitis A; bacteriën zoals toxineproducerende E. coli, Salmonella spp. en Campylobacter spp.; en Cryptosporidium spp., die parasitaire infecties veroorzaken. Sporadisch treden leptospirose, shigellose, giardiasis en legionella-infecties op (ECDC, 2021). Verschillende pathogenen kunnen verschillende ziekten veroorzaken die gastro-intestinale symptomen of huidinfecties veroorzaken (EEA, 2020). Ook cyanobacteriën (meestal in zoet water), algen (in zeewater) en Vibrio-bacteriën (in brak of zeewater) kunnen schadelijk zijn wanneer mensen in contact komen met hun gifstoffen via huidcontact, via per ongeluk ingenomen besmet zwemwater, of via besmet drinkwater of zeevruchten. Deze pathogenen kunnen wond-, huid- en ooginfecties, allergieachtige symptomen, gastro-intestinale aandoeningen, lever- en nierschade, neurologische aandoeningen en kanker veroorzaken (Melaram et al., 2022; Neves et al., 2021).

Waargenomen effecten

Overstromingen

Frequentere en intensere overstromingen kunnen de blootstelling aan pathogenen door verontreinigd water of vuil, dat dierlijke ontlasting of karkassen, riolering en afvloeiing van het oppervlak kan bevatten, verhogen. Staand water na de zondvloed creëert nieuwe zones voor blootstelling aan pathogenen, die ook gekweekte gewassen kunnen besmetten (Weilnhammer et al., 2021). Verstoring van drinkwatervoorzieningen kan leiden tot onjuiste hygiënische praktijken of verontreiniging van waterbronnen en bijdragen tot de overdracht van ziekten, met name uit particuliere putten. Ook bij opruiminspanningen na de overstromingen en tijdelijke opvangcentra, waar de hoge dichtheid van ontheemden en de verstoring van de gezondheidszorg de verspreiding van infectieziekten kunnen vergemakkelijken, worden infectierisico’s verhoogd (ECDC, 2021). Uitbraken van ziekten na een overstroming, met name via besmet voedsel en water, kunnen de sterftecijfers in het eerste jaar na een overstroming met maximaal 50 % doen escaleren (Weilnhammer et al., 2021). In heel Europa zijn verschillende overstromingsgerelateerde ziekte-uitbraken en gevallen gemeld (bv. leptospirosegevallen in verband met cloudburst in Kopenhagen in 2011 (Müller et al., 2011), cryptosporidiose-uitbraak onder kinderen na overstromingen in Duitsland in 2013 (Gertler et al., 2015), gastro-intestinale en ademhalingsziekten na pluviale overstromingen in Nederland in 2015 (Mulder et al., 2019).

Overstromingsgerelateerde verstoring van elektriciteitscentrales of watervoorzieningsnetwerken kan de opslag en bereiding van voedsel beïnvloeden en het risico op door voedsel overgedragen ziekten verhogen, vooral bij warm weer.

Droogte

Droogte kan de waterkwaliteit verslechteren, de groei van ziekteverwekkers bevorderen en de concentraties van zware metalen en verontreinigende stoffen verhogen. Waterschaarste kan leiden tot bezuinigingen op de openbare watervoorziening en het gebruik van onbehandeld water voor irrigatie, waardoor het risico op door voedsel overgedragen ziekten zoals STEC toeneemt (Semenza et al., 2012). Bovendien kan een ontoereikende watervoorziening leiden tot lagere hygiënische normen in de voedselverwerkende industrie en een verhoogd risico op door voedsel overgedragen ziekten veroorzaken (Bryan et al., 2020).

In zwemwater verhogen verlaagde waterstanden tijdens droge perioden de concentraties van ziekteverwekkers in zwemwater (Mosley, 2015; Coffey et al., 2019). Indirect concentreren door droogte veroorzaakte waterbehoudspraktijken verontreinigende stoffen in afvalwater, overweldigende zuiveringsinstallaties en toenemende door water overgedragen ziekterisico's als gevolg van hogere concentraties van bepaalde pathogenen (bijvoorbeeld Giardia of Cryptosporidium-parasieten) in afvalwater van waterzuiveringsinstallaties en vervolgens in waterlichamen (Semenza en Menne, 2009). Lage stromen en hogere watertemperaturen bevorderen ook cyanobacteriële en schadelijke algenbloei (Mosley, 2015; Coffey et al., 2019). Droge perioden stimuleren recreatieve wateractiviteiten, waardoor de blootstelling aan ziekteverwekkers zoals Leptospirosa spp., toxineproducerende E. coli, enterokokken of parasieten die cercariale dermatitis veroorzaken (zogenaamde jeuk van de zwemmer) toeneemt.

Hoge water- en luchttemperaturen

Vibrio

Verhoogde watertemperaturen versnellen de groeisnelheid van door water overgedragen ziekteverwekkers, die risico's voor de menselijke gezondheid vormen door drinkwater en recreatief watergebruik. Infecties die verband houden met mariene omgevingen worden gedomineerd door infecties met Vibrio spp.[1], die gedijen in warm water (> 15 °C) en een laag tot matig zoutgehalte hebben. De opwarming van de Oostzee wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van de aanzienlijke toename van Vibrio spp.-infecties in de afgelopen decennia. Net als alle vijf de Europese zeeën is de Oostzee sinds 1870 aanzienlijk opgewarmd, met name in de afgelopen 30 jaar (EER, 2024), en zijn ondiepe, lage zoutgehalte en voedselrijke wateren maken hem bijzonder geschikt voor Vibrio spp. Volgens van Daalen et al. (2024), 18 landen toonden in 2022 geschikte gebieden voor Vibrio spp. in Europa, en de lengte van de getroffen kustlijn in deze landen (23 011 km in 2022) vertoont tussen 1982 en 2022 een consistente toename, met name in West-Europa. In verschillende Europese landen zijn in jaren met zomerse hittegolven en uitzonderlijk hoge temperaturen meer gevallen van Vibrio-infectie gemeld (bv. Folkhälsomyndigheten, 2023, Brehm et al., 2021). Het risico op infectie met de minder voorkomende Shewanella spp. neemt ook toe met de stijgende zeewatertemperaturen in Europa (bv. Naseer et al., 2019; Hounmanou et al., 2023).

Cyanobacteriën

De belangrijkste factor die de aanwezigheid van cyanobacteriële bloemen beïnvloedt, is de beschikbaarheid van nutriënten, voornamelijk stikstof en fosfor afkomstig van landbouwgronden met afvloeiing. In mindere mate kunnen verhoogde watertemperaturen van invloed zijn op het voorkomen van schadelijke cyanobacteriële bloemen, die pieken in augustus (West et al., 2021; Huisman et al., 2018). Hogere temperaturen en lage stromen veroorzaken stratificatie in het water, wat algenbloei in voedselrijk water verder bevordert (Mosley, 2015; Richardson et al., 2018). Stijgende watertemperaturen beïnvloeden de aanwezigheid en verspreiding van sommige toxineproducerende cyanobacteriën van tropische oorsprong in Europa, zoals Cylindrospermopsis raciborskii. De temperatuur van het oppervlaktewater van het meer in heel Europa is sinds de jaren negentig aan het opwarmen, met een snelheid van 0,33 °C per decennium (C3S, 2023).

Schadelijke algen

Waargenomen trends in de proliferatie van schadelijke algenbloei in mariene wateren kunnen gedeeltelijk worden gekoppeld aan oceaanopwarming, mariene hittegolven en uitputting van zuurstof, naast sterke niet-klimatologische factoren zoals verhoogde afvoer van voedingsstoffen van rivieren en vervuiling. Als gevolg hiervan kan klimaatverandering de verergering van schadelijke algenbloei in reactie op eutrofiëring voeden (Gobler, 2020). In het zuiden van Europa veroorzaken opwarmende zeetemperaturen een proliferatie van mariene dinoflagellaatalgen en de fytotoxinen die ze produceren (Dickey and Plakas, 2010). De neurotoxinen stapelen zich gemakkelijk op in Europese kustschelpdieren in het Kanaal en de Atlantische kustregio Bretagne (Belin et al., 2021), en veroorzaken gastro-intestinale ziekten, neurologische aandoeningen en acute toxiciteit wanneer ze door mensen worden geconsumeerd (Etheridge, 2010). Bovendien zijn op de Canarische Eilanden en Madeira gevallen van vergiftiging met zeevruchten door lokaal gevangen vis als gevolg van ciguatoxinen gedocumenteerd.

Hoge luchttemperaturen kunnen de voedselkwaliteit tijdens transport, opslag en hantering in het algemeen nadelig beïnvloeden.

[1] Vibrio parahaemolyticus, V. vulnificus en V. cholerae zijn belangrijke pathogenen voor de mens

Verwachte effecten

Vibrio-infecties zullen naar verwachting blijven toenemen in de Oostzee als gevolg van de klimaatverandering. De geschiktheid van het zeeoppervlak voor Vibrio in de Noordzee en de Oostzee zal naar verwachting het aantal maanden in een jaar doen toenemen met warm genoeg zeewater voor de mogelijke aanwezigheid van menselijk pathogene Vibrio spp. (Wolf et al., 2021). Volgens EFSA et al. (2020), Vibrio spp. zijn het biologische gevaar voor de menselijke gezondheid met de grootste kans om te worden verergerd door de klimaatverandering en hebben bijna de grootste impact op de menselijke gezondheid.

Verhoogde temperaturen en frequentere en intensere extreme gebeurtenissen (zoals overstromingen en droogtes) in verband met klimaatverandering zullen waarschijnlijk ook het risico op andere door water en voedsel overgedragen ziekten, veroorzaakt door virussen, bacteriën en parasieten, verhogen.

Policy reacties

Maatregelen om negatieve gezondheidsresultaten als gevolg van door voedsel en water overgedragen ziekten te voorkomen en te verminderen, omvatten het opzetten van doeltreffende surveillancesystemen voor de ziekten (met name tijdens perioden met een hoog risico), versterkte regelgeving en controle inzake voedselveiligheid en waterkwaliteit, systemen voor vroegtijdige waarschuwing en noodplannen, opleiding en bewustmaking van beroepsbeoefenaren in noodsituaties, de gezondheidszorg en de volksgezondheid, voorlichting en bewustmaking over risico’s en sanitaire praktijken en tegenmaatregelen voor het grote publiek.

De monitoring van door water en voedsel overgedragen ziekten in Europa wordt uitgevoerd door het ECDC en de EFSA, op basis van door de EU-lidstaten verzamelde gegevens. Het ECDC stelt jaarlijkse epidemiologische verslagen voor meldingsplichtige ziekten op en werkt de Surveillance Atlas of Infectious Diseases bij. Het produceert ook risicobeoordelingen indien nodig in het geval van uitbraken en snelle beoordelingen van uitbraken met de EFSA voor door voedsel overgedragen uitbraken. De EFSA stelt samen met het ECDC jaarlijkse samenvattende verslagen op over zoönotische infecties en door voedsel overgedragen uitbraken.

De EU-drinkwaterrichtlijn schrijft voor dat microcystine-LR, een veel voorkomend en wijdverbreid cyanotoxine, wordt gemeten wanneer een cyanobacteriële bloei wordt gedetecteerd in een drinkwaterreservoir (EU, 2020b). In de zwemwaterrichtlijn van de EU is bepaald dat in geval van potentiële bloei (toenemende cyanobacteriële celdichtheid of bloeivormend potentieel) passende monitoring moet worden uitgevoerd om tijdig gezondheidsrisico’s te kunnen identificeren. Wanneer zich cyanobacteriële proliferatie voordoet en een gezondheidsrisico is vastgesteld of vermoed, moeten onmiddellijk adequate beheersmaatregelen worden genomen om blootstelling te voorkomen, waaronder het verstrekken van informatie aan het publiek.

Van de EER-lidstaten en samenwerkende landen hebben er 24 het Protocol inzake water en gezondheid geratificeerd, een internationale, juridisch bindende overeenkomst voor landen in de pan-Europese regio om de gezondheid en het welzijn van de mens te beschermen door middel van duurzaam waterbeheer en door watergerelateerde ziekten te voorkomen en te beheersen. Het vergroten van de weerbaarheid tegen klimaatverandering is een van de technische gebieden in het werkprogramma van het protocol (VN/ECE, 2022).

Further informatie

Referenties

Language preference detected

Do you want to see the page translated into ?

Exclusion of liability
This translation is generated by eTranslation, a machine translation tool provided by the European Commission.