2.3 Generell sekvens for klimakonsekvensar, sårbarheiter og risikovurderingar

Flere beslutningar må takast når ein skal gjennomføre klimakonsekvensar, sårbarheiter og risikovurderingar. For det første er det viktig å definere målet, konteksten og omfanget av vurderinga (I). Når dei potensielle klimarisikoane er definerte, bør det foretas ei utveljing og prioritering av risikoar (II). For kvar valde risiko bør det innhentast ytterlegare data og opplysningar (III),og det bør foretas ein særleg risikovurdering (IV). Til slutt bør overordna risikoar og risikoutsette område identifiserast (V).

Definere mål, kontekst og omfang av klimaeffektar, sårbarheiter og risikovurdering

Kvar verknad, sårbarheit og risikovurdering bør samsvare med dei overordna måla for tilpasningsplanleggingsprosessen som er fastsett tidlegare (sjå trinn 1). Følgjande spørsmål kan bidra til å finjustere ei CCIV-vurdering:

På kva for verknader, sårbarheiter og risikoar bør vurderinga fokusere (t.d. berre på risikoar knytte til visse farar for bestemte sektorar)?
Kva er tidsreferansen? Det tilrådast å alltid inkludere den noverande situasjonen som ei baseline. For framtidige klimarisikoar tilrådast minst ein tidsperiode som er innanfor eit typisk tilpasningstidsområde, til dømes i 2050 (30 år frå no).
Kva metode bør brukast? Avhengig av mål, omfang og tilgjengelege ressursar, må vurderingsmetoden avgjerast. Ei grundig CCIV vurdering som er basert på klima (effekt) data og simuleringar kan lett ta eitt eller to år. Ofte kunne gode resultater og indikasjonar for tilpasningsplanlegging allereie oppnåast med meir deltakande, kvalitative tilnærmingar.
Kven bør involveres? Ideelt sett involvere dei same interessentane (ekspertar, beslutningstakarar) som i tilpasningsplanleggingsprosessen for å tillate ein jamn overgang frå CCIV-vurderinga til identifisering av tilpasningstiltak.

Eit resultat av denne aktiviteten er vanlegvis ein definisjon av bekymringssystemet (til dømes klimarisiko for jordbruk og skogbruk i eit bestemt distrikt) og ei førebels liste over potensielle klimarisikoar som kan vere relevante for vurderinga.

II. Prioritere og spesifisere utvalde risikoar og utvikle slagkjeder

Sidan ingen vurdering kan dekkje alle potensielle risikoar, bør ei utveljing og prioritering av risikoar gjerast basert på relevansen for det valde systemet. Tidlegare erfaringar og allment tilgjengeleg informasjon om potensielle klimapåverknader og risikoar frå trinn 1 kan takast som utgangspunkt.

For kvar valde risiko bør den analyserast, kva for klimafarar, mellomliggande verknader samt sårbarheits- og eksponeringsfaktorar som fører til denne spesifikke risikoen, og bør vurderast i vurderinga. Slagkjettingar kan vere eit nyttig konsept for å rettleie gjennom dette trinnet. Det er nyttig å organisere prioritering av risiko og utvikling av konsekvenskjeder som ei deltakande tilnærming saman med interessentar. Dette bidreg til å vurdere spesifikke lokale eller regionale forhold, aukar aksepten av resultata og lettar overgangen frå risikovurdering til tilpasningsplanlegging.

III. Samla informasjon om klima, fer, eksponering og sårbarheit for spesifiserte risikoar

Basert på dei spesifiserte risiko- og konsekvenskjedene bør det samlast inn data og informasjon om klimafare, eksponering og sårbarheit. Som ei typisk anmodning bør vurderinga innehalde følgjande opplysningar:

Informasjon om tidlegare og noverande klimarelaterte konsekvensar og risikoar. Læring frå tidlegare og noverande situasjon er avgjerande for å identifisere openberre eller skjulte sårbarheiter i systemet. Dette inkluderer data om tidlegare hendingar og deira innverknad, samt trendar (sjå trinn 1.5 for datakilder), men òg forteljingar om komplekse interaksjonar som ofte er uventa.
Noverande klimasituasjon og framtidige trendprognosar for ulike klimavariablarog -farar (t.d. gjennomsnittstemperatur, varmedagar, intensive nedbørshendingar, snødekke), basert på ei rekkje ulike klimascenari, til dømes Shared Socioeconomic Pathways (SSP) som vedteke av FNs klimapanel for deira 6.^{vurderingsrapport}(AR6). Sjå klimapåverknadane i Europa i trinn 1.5.
Simulering eller scenarier for framtidig risiko. For enkelte kategoriar av klimarisiko, til dømes vassrelaterte risikoar eller risikoar knytte til landbruk, finst simuleringsmetodar. Framtidig vasstilgjengelegheit eller forventa avkasting kan simulerast med modellar som tek omsyn til ulike klimascenari. Imidlertid er slike simuleringar for det meste avgrensa til fysiske verknader av ein fare og vurderer ikkje fullt ut sårbarheitsfaktorar. Dei bør difor tolkast som fullmakter til kva som kan skje, og bør supplerast med ytterlegare fagkunnskap.
Data og opplysningar om eksponering og sårbarheit som identifisert for den spesifikke risikoen. Dette inkluderer data om noverande sosioøkonomiske forhold som folkesetnadstettleik eller aldersstruktur, men kan òg inkludere kvalitativ informasjon som institusjonell kapasitet til å takle ein spesifikk risiko. Sjå ògETC/CCA Technical Paper 2/2021 "Bare overgang i samanheng med tilpasning til klimaendringar".
Framtidig sosioøkonomisk utvikling og andre ikkje-klimatiske faktorar og megatrender som demografiske endringar, ressursbruk eller marknadstrendar har ein betydeleg innverknad på sårbarheita for klimaendringar. Sjølv om det ofte er vanskeleg å få informasjon om potensiell framtidig sosioøkonomisk utvikling, er slike trendar ofte like viktige for ein risiko som klimaendringane sjølv. Til dømes er den framtidige risikoen for varmerelaterte helseproblemar mest sannsynleg ikkje berre aukande fordi frekvensen og intensiteten av hetebølgjer aukast, men òg fordi folkesetnaden i byar aukar og folkesetnaden aldrast.

IV. Gjennomføre ei vurdering av kvar enkelt risiko

Det er forskjellige tilnærmingar for å kome frå informasjonspoolen frå trinn III til ein risikovurdering for kvar spesifikk risiko. Det viktigaste er å forstå at kvar risikovurdering er verdibasert, noko som betyr at det ikkje er nokon "objektiv risiko". Risiko vurderes alltid opp mot avtalte verdiar eller mål. Derfor er ein risiko for det meste uttrykt i ein kvalitativ skala som "låg, middels, høg". Det er heller ingen standarddefinisjon av kva ein "høg" risiko betyr. «Verdisetjinga» må inngå i risikovurderingen og avtales mellom interessentane. Ein "høg" risiko kan til dømes definerast av ein høg forventa skade relatert til risikoen i form av økonomisk, økologisk, funksjonell, menneskeleg helserelatert eller kulturell skade.

I meir datadrivne, top-down og romleg eksplisitte tilnærmingar er ein etablert metode å basere heile risikovurderinga på indikatorar. Indikatorar definerast deretter for enkeltfaktorar og komponentar, som deretter aggregerast til samansette indikatorar. Denne tilnærminga er på den eine sida nyttig for storskala vurderingar med mange undereiningar (til dømes kommunar i eit distrikt), er gjennomsiktig og replikerbar. På den andre sida må mange subjektive beslutningar om korleis ein forvandlar data og informasjon til indikatorar og korleis ein aggregerer indikatorar takast.

For meir lokale risikovurderingar nedanfrå og opp er det ofte meir hensiktsmessig å følgje ein deltakande vurderingsmetode basert på data- og informasjonsgrunnlaget frå trinn III. Vurderinga kan framleis følgje logikken i IPCC og konsekvenskjedene ved å vurdere fare-, sårbarheits- og eksponeringskomponentar separat. Den endelege vurderingsprosedyren kan vera ei konsensusbasert tilnærming eller ei avstemningsmetode. Ofte opnar diskusjonen om viktigheita av enkeltelementar og spesifikke sårbarheiter i ei konsensusbasert tilnærming diskusjonen mot tilpasningsalternativar.

Resultatet i begge tilfelle (topp-ned-indikator basert vs. botn-opp konsensusbasar) er:

ei forklarande beskriving av kvar enkelt risiko, herunder prosessane og faktorane som fører til denne risikoen, ei beskriving av tidlegare og noverande situasjon, eit perspektiv på potensiell framtidig utvikling av dei enkelte faktorane og den spesifikke risikoen.
ei spesifikk vurdering for kvar risiko (t.d. låg, middels, høg) for kvar valde tidsperiode (t.d. den noverande situasjonen, midten av århundret, slutten av århundret). Ved indikatorbaserte vurderingar kan resultata òg illustrerast som risikokart. Men sjølv i ei bottom-up-tilnærming er kart nyttige for å illustrere romleg eksplisitt informasjon for visse aspektar av spesifikke risikoar eller dei underliggande komponentane og faktorane.
ei beskriving av usikkerheit i vurderinga og konfidensnivået til resultata (sjå trinn 2.5).

V. Identifisere overordna risikoar og risiko hot spots

Det siste trinnet i kvar risikovurdering, i det minste viss meir enn éin risiko vurderast, bør vere ein analyse av interaksjonar på tvers av enkeltrisikoar. Hovudmålet er å identifisere romlege eller tematiske hotspots, som påverkast av meir enn éin risiko. Dette kan til dømes vere urbane konglomeratar som er spesielt påverka av varmerelaterte risiko, men òg av pluviale flaum og elvflom, har høg eksponering (høg folkesetnadstettleik) og høg sårbarheit (høg andel sårbare menneske). Vidare er nokre risikoar knytte til risikokaskader. Eksempelvis kan skredfare føre til fare for trafikkblokkering. Slike risikosoner og risikokaskader kan ofte knytast til eit høgt tilpasningsbehov.

I tillegg til risiko og sårbarheit, kan positive konsekvensar (høve) skyldast framtidige klimaendringar. Jordbruk og skogbruk kan ha nytte av ein lengre vekstsesong, til dømes. Betingingar vil sannsynlegvis bli oppretta som passar til nye forretningshøve og innovasjon, og regjeringar kan svara med målretta pionerstøtte.